Γιατί η μαύρη φυλή είναι πιο δυνατή στον στίβο

ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ, Ιούλιος.

Τι κοινό έχουν ο Μάικλ Τζόνσον και ο Μάικλ Τζόρνταν; Και οι δύο είναι άνδρες, θα μπορούσε να πει κανείς. Και οι δύο είναι επιτυχημένοι αθλητές, θα απαντούσε κάποιος άλλος. Υπάρχει, όμως, και μια τρίτη σωστή απάντηση: έχουν και οι δύο μαύρο χρώμα δέρματος.

Η τρίτη αυτή απάντηση ενδιαφέρει περισσότερο από τις υπόλοιπες, ιδιαίτερα μάλιστα όταν συνδυάζεται με τη δεύτερη κοινή ιδιότητα των ανθρώπων αυτών. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι ένας από τους άγραφους νόμους στον αθλητικό χώρο είναι ότι οι μαύροι αθλητές αποδίδουν, κατά κανόνα, πολύ καλύτερα από τους λευκούς.

Ισως κάποιοι αναρωτηθούν αν οι διακρίσεις αυτές έχουν νόημα ή πρέπει να γίνονται όταν αναφέρεται κανείς σε έναν τομέα όπως ο αθλητισμός. Και όμως, για πολλούς ο αθλητισμός δεν είναι ένα ουδέτερο πεδίο. Μάλιστα, δεν ενοχλεί κανέναν η άποψη ότι οι μαύροι είναι καλοί αθλητές επειδή δεν έχουν ανάλογες ευκαιρίες σε άλλους τομείς. Εκείνο που ενοχλεί πολλούς είναι η εκδοχή πως οι μαύροι είναι καλοί αθλητές ακριβώς επειδή είναι μαύροι…

Για τους λόγους αυτούς δεν είναι όλοι πρόθυμοι να σημειώσουν το γεγονός ότι στον φετινό μαραθώνιο της Βοστώνης 13 από τις 20 πρώτες θέσεις κατακτήθηκαν από αφρικανούς αθλητές. Ούτε βέβαια να υπενθυμίσουν ότι στη φετινή σεζόν του ΝΒΑ σχεδόν το 80% των αθλητών είναι μαύροι. Για να μη μιλήσει κανείς για τον τελικό των 100 μέτρων στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ατλάντα, στον οποίο και οι οκτώ αθλητές που συμμετείχαν ήταν μαύροι.

Το ερώτημα που αυθόρμητα προκύπτει, μετά από αυτά, είναι αν υπάρχει η δυνατότητα να μιλήσει κανείς για φυσική ανωτερότητα των μαύρων, χωρίς να υπονοεί ότι αυτή συμβαδίζει με ένα είδος πνευματικής κατωτερότητάς τους. Πόσοι λευκοί, αλήθεια, δεν θεωρούν ότι ο μαύρος άνδρας που μόλις επιβιβάστηκε στο λεωφορείο και στέκεται απέναντί τους δεν μπορεί να είναι τόσο έξυπνος όσο οι ίδιοι ή ότι, πολύ απλά, είναι χαζός;

Τα ευρήματα της ιατρικής

Η πραγματικότητα, όμως, είναι ότι μαύροι αθλητές σήμερα κλείνουν συμφωνίες εκατοντάδων χιλιάδων δολαρίων, είναι γνωστοί σε κάθε γωνιά του κόσμου, αποτελούν καθημερινό θέμα των μέσων μαζικής ενημέρωσης και, συνεπώς, είναι λίγο δύσκολο να ισχύει η άποψη ότι είναι πνευματικά κατώτεροι ή ότι δεν έχουν τη δυνατότητα να δημοσιοποιήσουν τις απόψεις τους, να μοιραστούν τις σκέψεις τους με τον υπόλοιπο κόσμο. Πολύ συχνά, λοιπόν, ένας μαύρος δρομέας είναι, απλώς, ένας μαύρος δρομέας, και μια παρατήρηση για το διαφορετικό χρώμα του δέρματος δεν είναι τίποτα περισσότερο ή τίποτα λιγότερο από αυτό.

Τα ευρήματα της ιατρικής σε σχέση με τις αθλητικές ικανότητες των μαύρων ανθρώπων είναι ένας τρόπος να τεθεί το θέμα στη σωστή του βάση. Σύμφωνα με ιατρικές μελέτες, οι Αμερικανοί που κατάγονται από την Αφρική φαίνεται πως έχουν κατά μέσο όρο μεγαλύτερη οστική μάζα σε σχέση με τους λευκούς Αμερικανούς, άρα και μεγαλύτερη μυϊκή μάζα. Οι μαύροι έχουν ελαφρώς υψηλότερα επίπεδα τεστοστερόνης από τους λευκούς αντιπάλους τους, ενώ τείνουν να έχουν αναλογικά πιο λεπτή λεκάνη, φαρδύτερους ώμους και μακρύτερα πόδια.

Ο σουηδός φυσιολόγος Μπενγκτ Σάλτιν σε μια μελέτη του έκανε σύγκριση ανάμεσα σε μια ομάδα δρομέων μεγάλων αποστάσεων από την Κένυα και σε μια από τη Σουηδία, κατά την οποία ανακάλυψε σημαντικές διαφορές στη μυϊκή σύνθεση των αθλητών αυτών. Οι Αφρικανοί φαίνεται πως διαθέτουν περισσότερα τριχοειδή αγγεία και περισσότερα μιτοχόνδρια στις ίνες των τετρακεφάλων τους. Μια άλλη μελέτη έδειξε ότι, παρόλο που οι λευκοί δρομείς από τη Νότιο Αφρική τρέχουν εξίσου γρήγορα με τους μαύρους δρομείς από τη Νότιο Αφρική, οι μαύροι μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν περισσότερο οξυγόνο ­ 89% έναντι 81% ­ και μάλιστα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Με κάποιο περίεργο τρόπο, λοιπόν, ήταν ικανοί να εντείνουν περισσότερο την προσπάθειά τους. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι υπάρχουν διαφορές φυσιολογίας στους μαύρους αθλητές που ασχολούνται με δραστηριότητες όπως το άλμα και το τρέξιμο, διαπίστωση που οπωσδήποτε δεν προκαλεί εντύπωση σε όσους αγωνίζονται σε τέτοιους τομείς.

Το παράδειγμα του στίβου είναι ίσως το καλύτερο μέτρο της αθλητικής ικανότητας των μαύρων. Οι Αφρικανοί σημείωσαν 15 από τους 20 καλύτερους χρόνους στο αγώνισμα των 100 μέτρων την περυσινή χρονιά. Στα 5.000 μέτρα, 18 από τις 20 καλύτερες επιδόσεις ανήκουν σε Αφρικανούς. Μάλιστα, στα 100 μέτρα των ανδρών πρέπει να κατεβεί κανείς ως την 23η θέση της παγκόσμιας κατάταξης για να βρει το όνομα και το λευκό πρόσωπο του Νορβηγού Μόεν. Από ένα σημείο κι έπειτα, λοιπόν, είναι ανόητο να αρνείται κανείς την πραγματικότητα των εξαιρετικών αθλητικών επιδόσεων της μαύρης φυλής. Είναι σαφές ότι κάτι συμβαίνει. Το θέμα είναι τι.

Ενα παράδειγμα που μπορεί να διευκολύνει την απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι οι μελέτες για τις επιδόσεις των αγοριών και των κοριτσιών στα μαθηματικά. Αν ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα αγοριών και κοριτσιών υποβληθεί σε ένα τεστ μαθηματικών, τα αποτελέσματα που θα προκύψουν θα είναι ανάλογα και για τα δύο φύλα. Διαφορές ανακύπτουν στις «άκρες» του δείγματος, σε εκείνους που είχαν πολύ καλά και πολύ άσχημα αποτελέσματα. Εκείνοι που σημειώνουν τα πολύ καλά ή τα πολύ άσχημα αποτελέσματα είναι πάντα τα αγόρια. Με άλλα λόγια, παρότι η μέση ικανότητα στα μαθηματικά είναι περίπου ίδια για αγόρια και κορίτσια, η κατανομή διαφέρει: υπάρχουν περισσότερα αγόρια στην κορυφή και στη βάση του δείγματος και λιγότερα στο κέντρο. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι τα αγόρια είναι καλύτερα από τα κορίτσια στα μαθηματικά.

Το DNA των Αφρικανών

Η ίδια συλλογιστική μπορεί να εφαρμοστεί και στις διακρίσεις μεταξύ μαύρων και λευκών. Το στερεότυπο που γενικά επικρατεί είναι πως οι λευκοί είναι, κατά μέσο όρο, εξυπνότεροι από τους μαύρους. Αν, όμως, έλεγε κανείς ότι οι έξυπνοι μαύροι κατανέμονται με διαφορετικό τρόπο, θα ήταν αδύνατο να το γενικεύσει. Και τούτο γιατί, αν δεχόταν πως υπάρχουν πολλοί μαύροι που είναι πιο χαζοί, σε σχέση με τους λευκούς, θα έπρεπε αναγκαστικά να δεχτεί πως υπάρχουν και πολλοί μαύροι που είναι πιο έξυπνοι από τους λευκούς, όπως και στην προηγούμενη περίπτωση αγοριών και κοριτσιών.

Αν η λογική αυτή εφαρμοστεί στις διαφορές ανάμεσα στους λευκούς και στους μαύρους αθλητές, η ερώτηση που πρέπει να απαντηθεί είναι αν πρόκειται για διαφορά στον μέσο όρο ή στην κατανομή ανάμεσα στις δύο φυλές.

Για να απαντήσουν στην ερώτηση αυτή, ο Κ. Κιντ, ερευνητής του Πανεπιστημίου του Γέιλ, και η ομάδα του πήραν δείγματα από το DNA δύο Αφρικανών από το Ζαΐρ και τη Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής, τα οποία σύγκριναν με δείγματα από το DNA ανθρώπων από όλα τα μέρη της Γης. Τα ευρήματά τους είναι συναρπαστικά. «Θα έλεγα χωρίς την παραμικρή αμφιβολία ότι κάθε είδους αφρικανικός πληθυσμός διαθέτει μεγαλύτερη γενετική ποικιλομορφία από τον υπόλοιπο κόσμο συνολικά», ομολογεί εντυπωσιασμένος ο ερευνητής. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι αν εξαλείφονταν όλοι οι πληθυσμοί του κόσμου εκτός από τους αφρικανικούς, σχεδόν κάθε ανθρώπινη γενετική ποικιλομορφία θα μπορούσε να διατηρηθεί. Η διαπίστωση αυτή δεν είναι παράδοξη, αν σκεφθεί κανείς ότι ο Homo Sapiens, ο πρόγονος του σημερινού ανθρώπου, κατάγεται από την Αφρική.

Στον βαθμό επομένως όπου το τρέξιμο επηρεάζεται από γενετικούς παράγοντες, πρέπει κανείς να θεωρήσει ότι υπάρχουν περισσότεροι μαύροι που είναι πραγματικά γρήγοροι δρομείς ­ και περισσότεροι μαύροι που είναι αργοί δρομείς ­ αλλά πολύ λιγότεροι μαύροι που αντιστοιχούν στον μέσο όρο των δρομέων. Οι μαύροι είναι σαν τα αγόρια στα μαθηματικά. Οι λευκοί είναι σαν τα κορίτσια.

Γενετική ποικιλομορφία

Η διαπίστωση αυτή δεν είναι καθόλου τρομακτική. Απλώς, σημαίνει ότι δεν μπορεί να βγάλει κανείς συμπεράσματα για τους δύο φυλές συγκρίνοντας τους καλύτερους αθλητές. Πριν από λίγα χρόνια, για παράδειγμα, ένας επιφανής επιστήμονας υποστήριξε ότι δεν υπήρξε ποτέ ένας λευκός Μάικλ Τζόρνταν. Αυτό είναι αλήθεια. Οπως όμως παρατήρησε ο ανθρωπολόγος του Γέιλ Τζόναθαν Μαρκς, ως πρόσφατα δεν υπήρχε ούτε και μαύρος Μάικλ Τζόρνταν. Ο Τζόρνταν είναι ένας από τους καλύτερους παίκτες του μπάσκετ στον κόσμο όχι επειδή μοιάζει στους υπόλοιπους ανθρώπους που ανήκουν στη μαύρη φυλή αλλά επειδή δεν τους μοιάζει, όπως δεν μοιάζει σε κανέναν άλλον. Πολλοί εξαιρετικοί αθλητές είναι μαύροι επειδή επωφελούνται από τη γενετική ποικιλομορφία της φυλής τους. Αυτό ακριβώς είναι που δεν επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό ότι οι μαύροι αθλητές είναι καλύτεροι από τους λευκούς.

Το πρόβλημα της υπέρτασης

Υπάρχει και ένας άλλος παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά τη σύγκριση μαύρων και λευκών. Ας πάρουμε για παράδειγμα τον τελικό των 100 μέτρων στην Ατλάντα και ας υποθέσουμε ότι ξεχνούσαμε, προς στιγμήν, το χρώμα του δέρματός τους, για να αναζητήσουμε τη χώρα προέλευσής τους. Από τους οκτώ άνδρες που συμμετείχαν στον τελικό δύο ήταν Αφρικανοαμερικανοί, δύο Αφρικανοί (από τη Ναμίμπια και τη Νιγηρία), ένας ήταν Καναδός τζαμαϊκανής καταγωγής, ένας τρινινταντιανής προέλευσης, ενώ υπήρχε ένας Αγγλος τζαμαϊκανής καταγωγής και ένας Τζαμαϊκανός. Νικητής του αγώνα ήταν ο Καναδός τζαμαϊκανής καταγωγής, ο οποίος σημείωσε μάλιστα και παγκόσμιο ρεκόρ, ενώ τη δεύτερη και την τρίτη θέση κατέλαβαν οι αθλητές από τη Ναμίμπια και το Τρινιντάντ, αντίστοιχα.

Ας εξετάσουμε τώρα μια διαφορετική περίπτωση, αυτή του προβλήματος της υπέρτασης. Οι μαύροι Αμερικανοί έχει αποδειχθεί ότι υποφέρουν συχνότερα από υπέρταση σε σχέση με τους λευκούς Αμερικανούς και αυτό ισχύει ακόμη και αν αναζητήσει κανείς τα αίτια του προβλήματος στην κακή διατροφή ή στο βάρος. Θα μπορούσε λοιπόν κανείς να πει ότι οι Αμερικανοί που έχουν ρίζες στην Αφρική είναι περισσότερο επιρρεπείς στην υπέρταση. Αυτό όμως που πραγματικά προκύπτει είναι πως, ενώ οι άνθρωποι σε κάποιες χώρες της Καραϊβικής παρουσιάζουν συχνότερα προβλήματα υπέρτασης, σε κάποιες άλλες αφρικανικές χώρες δεν παρουσιάζεται το φαινόμενο αυτό. Αντίθετα, πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι άνθρωποι της Λιβερίας και της Νιγηρίας έχουν χαμηλότερη πίεση από τους λευκούς Βορειοαμερικανούς.

Αναλογία αγοριών – κοριτσιών

Πολλά, λοιπόν, από τα φαινόμενα που θα μπορούσαν να οφείλονται σε γενετικούς παράγοντες δεν έχουν στην πραγματικότητα καμία σχέση με αυτούς. Με την ίδια λογική, πολλά από τα στοιχεία που επηρεάζουν πραγματικά τις αθλητικές επιδόσεις δεν είναι εμφανή με την πρώτη ματιά. Η φιλολογία για τις επιδόσεις αγοριών και κοριτσιών στα μαθηματικά δίνει και πάλι χρήσιμα συμπεράσματα. Οι ψυχολόγοι εκτιμούν ότι όταν πρόκειται για ζητήματα όπως τα μαθηματικά τα αγόρια εξηγούν την επιτυχία τους λέγοντας ότι είναι καλοί στα μαθηματικά, ενώ αποδίδουν την αποτυχία τους στους καθηγητές τους, που τους αντιπαθούν ή δεν τους κινούν το ενδιαφέρον για το θέμα. Από την άλλη μεριά, αν ζητήσει κανείς από ένα κορίτσι να εξηγήσει την απόδοσή του στα μαθηματικά, η απάντηση που θα πάρει θα συνδέεται με το πόσο καλά μελετά. Τα αγόρια δεν θα παραδεχτούν ποτέ ότι δεν τα πήγαν καλά επειδή δεν μελέτησαν αρκετά· τα κορίτσια θα σκεφτούν πάντα ότι δεν μπορούν να διαβάσουν περισσότερο, επομένως απέτυχαν στην άλγεβρα επειδή δεν είναι αρκετά έξυπνα.

Είναι εντυπωσιακό το πόσο ταιριάζουν τα συμπεράσματα αυτά με τον άγραφο κανόνα ότι οι λευκοί αθλητές επιτυγχάνουν καλές επιδόσεις ύστερα από σκληρή προσπάθεια, ενώ οι μαύροι αθλητές απλώς επειδή ευνοούνται από τη φύση. Σύμφωνα με άρθρο ενός αμερικανικού περιοδικού, ο Στιβ Κερ των Μπουλς προπονείται σκληρά, διακρίνεται από το ηθικό και άμεσο παιχνίδι του, ενώ το σουτ του δείχνει πως έχει δουλέψει πολύ πάνω σε αυτό. Ο Κερ είναι ένας από τους καλύτερους σουτέρ τριών πόντων στον κόσμο σήμερα, ενώ ανήκει σε μια ομάδα που θεωρείται από τις καλύτερες στην ιστορία του μπάσκετ. Περιττό να πει κανείς ότι δεν υπάρχει η παραμικρή ένδειξη πως ο Κερ δουλεύει σκληρότερα από τους υπόλοιπους συμπαίκτες του, πολύ περισσότερο από τον Τζόρνταν, που είναι γνωστός για τις σκληρές προπονήσεις του. Ο Κερ όμως είναι λευκός και ο Τζόρνταν μαύρος. Οι λευκοί είναι σαν τα κορίτσια, οι μαύροι σαν τα αγόρια.