Έγκλημα και ιστορία
«Το σημαντικό δεν είναι τα εγκλήματα, είναι (όπως σε κάθε μεξικανικό αστυνομικό μυθιστόρημα) τα συμφραζόμενα. Εδώ σπανίως θα αναρωτηθεί κανείς ποιος σκότωσε, γιατί αυτός που σκοτώνει δεν είναι αυτός που θέλει τον θάνατο. Υπάρχει απόσταση ανάμεσα στον εκτελεστή και τον παραγγελιοδότη. Οπότε, το σημαντικό είναι συνήθως το γιατί». Τα παραπάνω λόγια του Πάκο Τάιμπο ΙΙ από το μυθιστόρημά του «Η ζωή η ίδια», που εκδόθηκε πρόσφατα από την Αγρα, περικλείουν όλη τη φιλοσοφία του μεξικανού συγγραφέα, τον οποίο πρωτογνωρίσαμε πριν από ένα χρόνο όταν εκδόθηκε «Η σκιά της σκιάς». Αν σε εκείνο το βιβλίο η δράση των ηρώων τοποθετείται στην Πόλη του Μεξικού τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, στο «Η ζωή η ίδια» η πλοκή εκτυλίσσεται στη φανταστική πόλη των ανθρακωρύχων Σάντα Αννα, μια πόλη με αριστερό δήμαρχο που ελέγχεται από «κόκκινους». Εκεί, ο Χοσέ Δανιέλ Φιέρο, διάσημος συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων, άνθρωπος με ιδέες, ερευνητικό πνεύμα και διάθεση να υπηρετήσει τον λαό, διορίζεται αρχηγός της δημοτικής αστυνομίας, προσφέροντας το διεθνώς γνωστό όνομά του ως ασπίδα εναντίον των πληρωμένων φονιάδων, των εμπόρων ναρκωτικών, των πουλημένων συνδικαλιστών και των διεφθαρμένων αστυνομικών οι οποίοι λυμαίνονται την περιοχή με την ανοχή της πολιτειακής κυβέρνησης και τη συνεργασία του Επαναστατικού Θεσμικού Κόμματος. Ο διανοούμενος αστυνόμος έχοντας ως βοηθούς έναν πρώην ταξιτζή, έναν φοιτητή Νομικής δι’ αλληλογραφίας, έναν πρώην ασφαλιστή κι έναν δάσκαλο και ως περιπολικά δύο ποδήλατα, δύο μοτοσικλέτες κι έναν σκαραβαίο Φολκσβάγκεν, προσπαθεί να στηρίξει τη λαϊκή εξουσία που απειλείται από σκοτεινές δυνάμεις, ενώ προστρέχει στο οπλοστάσιό του από 35 χρόνια ανάγνωσης αστυνομικής λογοτεχνίας για να εξιχνιάσει τα εγκλήματα που διαπράττονται.
«Η ζωή η ίδια» είναι ένα αστυνομικό μυθιστόρημα, γραμμένο από έναν ιστορικό, ο οποίος με χιούμορ και δηκτική διάθεση αγωνίζεται να προσαρμόσει τη ρητορική του νουάρ που γεννήθηκε και αναπτύχθηκε στις ΗΠΑ στην πατρίδα του, περιγράφοντας την κοινωνική πραγματικότητα του Μεξικού.
Από οικογένεια σοσιαλιστών και αναρχικών που πολέμησαν τον φασισμό και μη μπορώντας να ζουν υπό το καθεστώς του Φράνκο μετανάστευσαν το 1958 στο Μεξικό, ο Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ γεννήθηκε στη Χιχόν (Αστούριας) της Ισπανίας το 1949. Καθηγητής πανεπιστημίου, ιστορικός, δημοσιογράφος, διευθυντής αστυνομικών σειρών στο Μεξικό και στην Ισπανία, έχει γράψει ιστορικά συγγράμματα, διηγήματα, νουβέλες, αστυνομικά μυθιστορήματα και θεωρείται ο θεμελιωτής της νέας λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας, πράγμα που το 1987 του χάρισε το βραβείο «Χάμετ» της Διεθνούς Ενωσης Συγγραφέων Αστυνομικών Μυθιστορημάτων.Εξοικειωμένος από την παιδική του ηλικία με τον γραπτό λόγο ο πατέρας και ο θείος του ήταν δημοσιογράφοι και λογοτέχνες γαλουχήθηκε με της ηθικές και τις αισθητικές ιδέες που απορρέουν από την ιδιότητα και το επάγγελμα του συγγραφέα. Αρχισε να γράφει από τα 15 του χρόνια, ενώ στην εφηβεία του ανακάλυψε το νουάρ μέσω των βιβλίων των Ντάσιελ Χάμετ, Ρέιμοντ Τσάντλερ, Τζιμ Τόμσον, Οράτιου Μακόι, Τσέστερ Χάιμς. «Το πρώτο μου μυθιστόρημα «Μέρες μάχης» που το έγραψα μεταξύ 1974 και 1975, μου υπαγορεύτηκε από την επικαιρότητα της χώρας μου», λέει σε μια συνέντευξή του στο «Magazine Litteraire» (αρ. 344, Ιούνιος 1996). «Αποφάσισα να χρησιμοποιήσω μερικές από τις συμβάσεις του νουάρ για να γράψω ένα μυθιστόρημα της πόλης, το οποίο θα πραγματευόταν τα μεγάλα θέματα που η μεξικανική λογοτεχνία της εποχής άφηνε κατά μέρος: διαφθορά, κατάχρηση εξουσίας, εξαθλίωση του κράτους, κατάρρευση του δικαστικού και σωφρονιστικού συστήματος».
Εχοντας διαβάσει και αγαπήσει, εκτός από τους κλασικούς της αστυνομικής λογοτεχνίας, τον Φρανθίσκο δε Κεβέδο και την ποίηση του ισπανικού χρυσού αιώνα, τον Ντοστογέφσκι, τον Φόκνερ, τον Στάινμπεκ, και ακόμη έχοντας λατρέψει τον κινηματογράφο και τις πολιτικές ταινίες του Φραντζέσκο Ρόζι, αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τις γνώσεις που αποκόμισε από τη ζωή μαζί με τα στοιχεία που ανακάλυψε στα γράμματα και στις τέχνες για να γράψει μεξικανικό μυθιστόρημα και όχι απλώς αστυνομικό μυθιστόρημα. Στηρίχτηκε στην ιστορία το σταθερότερο έδαφος που μπορεί να πατήσει ένας συγγραφέας της Λατινικής Αμερικής για να γράψει και έχει εκδώσει γύρω στα 40 βιβλία.
Το 1976 ο Τάιμπο ΙΙ ξεκίνησε μια σειρά εννέα διηγημάτων αφιερωμένων στον ντετέκτιβ Hector Blascoaran Shayne, που εκδόθηκαν με τους τίτλους «Εύκολο πράγμα» (1977) και «Μερικά σύννεφα» (1985). Στα μυθιστορήματα που έγραψε στη συνέχεια συνδύασε εντέχνως και επιτυχώς την αστυνομική έρευνα με μιαν ακριβή ιστορική ανάπλαση. Πρόσωπα και καταστάσεις βγαλμένες από την πραγματικότητα αναμείχθηκαν με άλλα φανταστικά πρόσωπα που δημιούργησε ο ίδιος για να φτιάξει ιστορίες πλημμυρισμένες με χιούμορ, περιπαιχτική διάθεση, τρυφερότητα, αλλά και πίκρα για τις χαμένες επαναστάσεις. Είρων και σαρκαστής, λάτρης και υπονομευτής της αστυνομικής λογοτεχνίας, έγραψε το 1986 το μυθιστόρημα «Η σκιά της σκιάς» βάζοντας τέσσερις τυχοδιώκτες ένα δικηγόρο, ένα δημοσιογράφο, έναν ποιητή κι έναν αναρχικό συνδικαλιστή να παραστήσουν τους ντετέκτιβ για να εξιχνιάσουν δολοφονίες και συνωμοσίες. Σε αυτό και στα υπόλοιπα βιβλία του μιλάει για το Μεξικό, «μια χώρα ηττημένη από τον πολύ κυνισμό, από την πολλή ξεδιαντροπιά, από τα πολλά επίσημα ψέματα, από την πολλή βαρβαρότητα, μια χώρα που φαίνεται να μην έχει διέξοδο, και όπου όλα τα όνειρα είναι αδύνατα, εκτός από τον εφιάλτη».
Είναι φανερή η απογοήτευση του Τάιμπο ΙΙ για την πατρίδα του, που από το 1929 κυβερνάται αυταρχικά από το Επαναστατικό Θεσμικό Κόμμα (PRI), το οποίο υποτίθεται ότι είναι κληρονόμος μιας επανάστασης που είχε ως πρωτεργάτες δύο θρυλικά πρόσωπα: τον Πάντσο Βίγια και τον Εμιλιάνο Ζαπάτα. Κατ’ αυτόν, εκείνοι που επωφελήθηκαν από την επανάσταση είναι κάτι «αποβράσματα της μετεπαναστατικής περιόδου» που έπιασαν την καλή πατώντας πάνω στους αγώνες άλλων. Το 1987, εποχή όπου εκδόθηκε «Η ζωή η ίδια», η εγκατάσταση σε μια πόλη ή σε μια πολιτεία του Μεξικού εκλεγμένης αριστερής διοίκησης, δηλαδή δημάρχου ή κυβερνήτη, φαινόταν πράγμα ακατόρθωτο, αφού το PRI χρησιμοποιούσε κάθε μέσο θεμιτό και αθέμιτο, τη βία και τη νοθεία, για να κερδίζει τις εκάστοτε εκλογές. Για τους διανοούμενους και κάθε πολίτη της χώρας η ρωγμή στο μονοκομματικό σύστημα φαινόταν όνειρο θερινής νυκτός. Σήμερα δέκα χρόνια αργότερα, δηλαδή αυτό δεν ισχύει, ύστερα από την ήττα του PRI στις εκλογές που έγιναν στις αρχές του φετινού Ιουλίου, όταν το κυβερνητικό κόμμα έλαβε μόνο το 38% των ψήφων και στην Πόλη του Μεξικού εξελέγη κεντροαριστερός δήμαρχος με άνετη πλειοψηφία. Γράφοντας στο «Η σκιά της σκιάς» ότι «η Επανάσταση έγινε εξουσία και αστική τάξη», υπονοεί ότι το PRI όχι μόνο ελέγχει την πολιτική και οικονομική ζωή του Μεξικού, μα υποστηρίζει τα συμφέροντα των γαιοκτημόνων και των βιομηχάνων, εναντίον των οποίων είχε στραφεί η επανάσταση του 1910, κρατώντας τα συνθήματα και τα εμβλήματα που είχαν κινητοποιήσει τις λαϊκές μάζες.
Μιλώντας για τη σχέση Ιστορίας και Λογοτεχνίας, ο Τάιμπο ΙΙ δηλώνει σε μια συνέντευξή του στο περιοδικό «Les Amis de la Litterature Policiere» (αρ. 42, Μάρτιος 1993): «Το 1968 ήταν η χρονιά της νίκης και της ελπίδας, το 1969 η χρονιά της ήττας σε όλο τον κόσμο… Γράφοντας, δημιουργώ έναν κόσμο που με θέλγει περισσότερο από εκείνον όπου ζω. Το 1969 ο πρόεδρος του Μεξικού προσπάθησε να με σκοτώσει· το 1971 τον σκότωσα εγώ σε ένα μου μυθιστόρημα. Τότε, το 1971, είχε δώσει διαταγή να πυροβολήσουν τους φοιτητές και έτσι αποφάσισα να κάνω κάτι. Δυστυχώς, πέθανε στο κρεβάτι του».
Αυτός ο συγγραφέας που υπήρξε και μάχιμος δημοσιογράφος, όπως αρκετοί από τους λατινοαμερικανούς ομότεχνούς του ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, για παράδειγμα , πιστεύει ότι η αστυνομική και η νουάρ λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής θα φτάσει σε τέτοια άνθηση ώστε τα προσεχή χρόνια οι αναγνώστες θα πέφτουν «από έκπληξη σε έκπληξη», καθώς θα αρχίσει να εμφανίζεται η νέα δυνατή γενιά συγγραφέων. Καλλιεργώντας αυτό το λογοτεχνικό είδος με επιτυχία, έχει διατελέσει πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας των Συγγραφέων Αστυνομικών Μυθιστορημάτων και είναι εμπνευστής και συντονιστής της «Semana Negra» (Μαύρη Εβδομάδα), του ετήσιου διεθνούς φεστιβάλ της νουάρ λογοτεχνίας που γίνεται στη γενέτειρά του Χιχόν.
Ο κ. Φίλιππος Φιλίππου είναι συγγραφέας.
Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ, Η ζωή η ίδια,
Μετάφραση Κική Καψαμπέλη
Εκδόσεις Αγρα, 1997, σελ. 294
