Η 25η Μαρτίου του 1957 δεν ήταν παρά η ευόδωση των κόπων και των προσπαθειών μιας ομάδας ανθρώπων που οραματίστηκαν μια Ειρηνική Ενωμένη Ευρώπη. Με τον τερματισμό του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ξεκίνησαν οι πρώτες απόπειρες συνεργασίας ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη με αρχικό στόχο τη σύσφιγξη των οικονομικών σχέσεών τους. Η πρώτη μεταπολεμική συνεργασία είχε αμυντικό χαρακτήρα, καθώς οι μνήμες του πολέμου ήταν ακόμη νωπές. Με την ίδρυση της Δυτικοευρωπαϊκής Ενωσης (1948) τέθηκαν οι βάσεις για τη δημιουργία της αμυντικής ταυτότητας της Ευρώπης, ενώ με το Συμβούλιο της Ευρώπης (1949) η συνεργασία πέρασε στη σφαίρα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στον πολιτιστικό και κοινωνικό τομέα.
Αρκούσαν όμως αυτά; Σίγουρα όχι, κατά την άποψη του Ζαν Μονέ, του ανθρώπου στον οποίο ο στρατηγός Ντε Γκωλ είχε εμπιστευθεί τον οικονομικό σχεδιασμό της μεταπολεμικής Γαλλίας. Ο Μονέ πίστευε ότι μόνο με μια κοινή αγορά για τα ευρωπαϊκά προϊόντα θα μπορούσαν να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των κατεστραμμένων μετά τον πόλεμο οικονομιών. Οι ιδέες του Μονέ εντυπωσίασαν τον γάλλο υπουργό Εξωτερικών της εποχής εκείνης Ρομπέρ Σουμάν, ο οποίος με την περίφημη διακήρυξή του της 9ης Μαΐου 1950 μίλησε για την ανάγκη συνεργασίας των ευρωπαϊκών χωρών στον τομέα του άνθρακα και του χάλυβα, στον οποίο οφειλόταν κατά ένα μεγάλο ποσοστό η ανάπτυξη της βαριάς βιομηχανίας της Ευρώπης.
Από τότε οι εξελίξεις ήταν γοργές. Στην πρόσκληση του Σουμάν ανταποκρίθηκαν η Γερμανία, η Ιταλία, το Βέλγιο, η Ολλανδία και το Λουξεμβούργο και στις 18 Απριλίου του 1951 υπογράφηκε η Συνθήκη των Παρισίων, με την οποία ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). Ο πρώτος σπόρος είχε φυτευτεί και με την επιτυχία της ΕΚΑΧ άρχισε να ωριμάζει η ιδέα για την επέκταση της συνεργασίας και σε άλλους τομείς. Η ιστορική συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών των έξι κρατών – μελών της ΕΚΑΧ στη Μεσσήνη της Ιταλίας (1-2 Ιουνίου 1955) άνοιξε τον δρόμο για την επέκταση της συνεργασίας και σε άλλους τομείς της οικονομίας. Η επιτροπή των εμπειρογνωμόνων υπό τον βέλγο υπουργό Εξωτερικών Πολ – Ανρί Σπάακ έθεσε τις βάσεις για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΚΑΕ πιο γνωστή ως ΕΥΡΑΤΟΜ) και σε λιγότερο από δύο χρόνια, στις 25 Μαρτίου 1957, υπογράφηκαν στη Ρώμη οι δύο συνθήκες που τέθηκαν επισήμως σε ισχύ από το 1958.
Η επιτυχία της πρώτης ολοκληρωμένης προσπάθειας για την οικονομική συνεργασία των Εξι άνοιξε την όρεξη και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ο παραδοσιακός ανταγωνισμός της Βρετανίας με τη Γαλλία κράτησε στην αρχή το Λονδίνο έξω από το κλαμπ των Εξι. Το 1961 υπογράφηκε η συμφωνία σύνδεσης της Ελλάδος με την ΕΟΚ από την τότε κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Πραγματοποιώντας μια θεαματική στροφή στην πολιτική της η βρετανική κυβέρνηση υπέβαλε αίτηση εντάξεως την ίδια χρονιά, αλλά το βέτο του στρατηγού Ντε Γκωλ κράτησε τη Βρετανία έξω από την ΕΟΚ περισσότερο από δέκα χρόνια. Το 1970 ξανάρχισαν οι διαπραγματεύσεις με τους Βρετανούς, στην παρέα των οποίων είχαν προστεθεί οι Ιρλανδοί, οι Δανοί και οι Νορβηγοί. Στις 22 Ιανουαρίου του 1972 υπεγράφη η συνθήκη προσχώρησης των τεσσάρων νέων μελών, μόνο που η Νορβηγία έμεινε τελικά εκτός ΕΟΚ, ύστερα από την αρνητική ετυμηγορία των κατοίκων της με δημοψήφισμα. Από την 1η Ιανουαρίου του 1973 γίνεται πλέον λόγος για την Ευρώπη των Εννέα. Η ελληνική υποψηφιότητα είχε παγώσει λόγω της δικτατορίας των συνταγματαρχών, αλλά ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επανήλθε το 1975· αυτή τη φορά με την υποβολή αίτησης για πλήρη ένταξη, εκμεταλλευόμενος το ευμενές για την Ελλάδα κλίμα της εποχής εκείνης. Δύο χρόνια αργότερα υπέβαλαν αίτηση ένταξης ακόμη δύο χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, που μόλις είχαν βγει από μακρόχρονες δικτατορίες: η Ισπανία και η Πορτογαλία. Η Ελλάδα μπήκε πρώτη, το 1981, και το 1986 την ακολούθησαν οι υπόλοιπες δύο. Η κατάρρευση του Τείχους του Βερολίνου και οι αλλαγές στη γεωπολιτική ισορροπία από τον τερματισμό του ψυχρού πολέμου οδήγησαν χώρες αυστηρά ουδέτερες ως τότε στην απόφαση να χτυπήσουν την πόρτα των Βρυξελλών. Οι υποψηφιότητες της Αυστρίας, της Σουηδίας, της Φινλανδίας και της Νορβηγίας αντιμετωπίστηκαν ως ενιαίο πακέτο και στα τέλη Ιουνίου του 1994 υπογράφηκαν στην Κέρκυρα οι συμφωνίες προσχώρησης τους. Η Νορβηγία έμεινε για δεύτερη φορά απέξω, και η Ευρώπη των Δεκαπέντε έγινε πραγματικότητα την 1η Ιανουαρίου του 1995.
Η σταδιακή αύξηση των μελών της ΕΟΚ συνοδεύθηκε από την παράλληλη εμβάθυνση της συνεργασίας ανάμεσα στα μέλη της. Μετά την κατάργηση των δασμών και την κοινή αγορά ωρίμασε η ιδέα της οικονομικής και νομισματικής ενοποίησης, με πρώτο σταθμό τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος, το 1979. από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 ξεκίνησε η διαδικασία για τη μετατροπή της ΕΟΚ σε ένα πρότυπο σύστημα συνεργασίας μεταξύ κρατών, με κοινή οικονομική πολιτική και κοινούς προσανατολισμούς.
Σταθμοί αυτής της πορείας ήταν η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη της 1ης Ιουλίου 1987, με την οποία δρομολογήθηκε η ενιαία αγορά, και η Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992), που δημιούργησε την Ευρωπαϊκή Ενωση έτσι όπως την ξέρουμε σήμερα και έθεσε το χρονοδιάγραμμα των αλλαγών για το μέλλον. Ενα μέλλον που χτίζεται αυτή την περίοδο, με τις διαπραγματεύσεις στα πλαίσια της Διακυβερνητικης Διάσκεψης, που θα δώσουν στην ΕΕ την οριστική μορφή της για τον 21ο αιώνα. ΡΩΜΗ 1957
26 Μαρτίου 1957: Η Αθήνα σείεται από διαδηλώσεις υπέρ του Κυπριακού. Ο Μακάριος βρίσκεται εξόριστος στις Σεϋχέλλες και οι πάντες αναμένουν την απάντησή του στις προτάσεις των Εγγλέζων για την επίλυση του μείζονος ζητήματος. Μεσούντος του ψυχρού πόλεμου, οι Σοβιετικοί λαμβάνουν περαιτέρω μέτρα για την ενίσχυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, ενώ οι ΗΠΑ προτίθενται να προσχωρήσουν στο νεοϊδρυθέν Σύμφωνο της Βαγδάτης μετέπειτα SENTO και να προμηθεύσουν νέα «τηλεκατευθυνόμενα όπλα» στη Βρετανία. Η Γαλλία ζει «εξέγερση συνειδήσεων» μετά τις αποκαλύψεις σχετικά με βασανιστήρια Αράβων από γάλλους στρατιώτες στον εμφύλιο πόλεμο που σπαράσσει την Αλγερία την τελευταία τριετία.
Τα πρωτοσέλιδα όμως των περισσότερων ευρωπαϊκών εφημερίδων της ημέρας εκείνης απασχολεί η συνθήκη που υπογράφουν στη Ρώμη έξι χώρες, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, το Βέλγιο, η Ολλανδία και το Λουξεμβούργο: γεννιέται η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ). Στην Ιταλία η υπογραφή των συνθηκών πραγματοποιείται σε κλίμα γενικής ευφορίας: ο ιταλικός Τύπος χαρακτηρίζει τη στιγμή ιστορική, ομιλεί για σημαντικό βήμα για την ενοποίηση της Ευρώπης και επισημαίνει την αντίδραση των κομμουνιστών στην ευρωπαϊκή ενοποίηση.
Στην Ελλαδα η είδηση της υπογραφής των συνθηκών περνά μάλλον στα ψιλά των εφημερίδων, που τονίζουν ωστόσο ότι οι νέες συνθήκες σηματοδοτούν την έναρξη της εποχής των ελεύθερων συναλλαγών μεταξύ 160 εκατομμυρίων Ευρωπαίων. ΑΘΗΝΑ 1979
29 Μαΐου 1979: Στην Αθήνα υπογράφεται σε κλίμα αισιοδοξίας η συνθήκη ένταξης της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ). Η ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ είναι το μείζον ζήτημα που απασχολεί τον Τύπο της εποχής μαζί με την επανένταξη της χώρας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, από το οποίο είχε αποχωρήσει το 1975. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, πρωθυπουργός της Ελλαδας, αναφέρεται στις «ευρύτατες μεταβολές» που θα σημειωθούν στη χώρα μετά την ένταξή μας στην ΕΟΚ χωρίς να κρύβει την αισιοδοξία του για το όνειρο που αρχίζει σιγά σιγά να γίνεται πραγματικότητα. Η Ελλάδα είχε ξεκινήσει τη σύνδεσή της με την Κοινότητα το 1962 αλλά στη διάρκεια της δικτατορίας οι σχέσεις της με την Ευρώπη έγιναν ιδιαιτέρως δύσκολες.
Δεν είναι πάντως όλοι ευχαριστημένοι με την υπογραφή της νέας συνθήκης. Η αντιπολίτευση κατηγορεί την κυβέρνηση ότι προσδίδει εξαιρετικές διαστάσεις στο γεγονός, διαμαρτύρεται για τον πανηγυρικό χαρακτήρα της τελετής του Ζαππείου. Στην πρώτη γραμμή ο Ανδρέας Παπανδρέου που υπογραμμίζει ότι «υλοποιείται χωρίς την έγκριση του λαού η πολιτική του ανήκομεν εις τη Δύση».
Οι ευρωπαίοι ηγέτες που βρίσκονται στην Αθήνα για την υπογραφή της συνθήκης προεξέχοντος του γάλλου προέδρου και προσωπικού φίλου του κ. Καραμανλή, Ζισκάρ ντ’ Εστέν εκφράζουν την ικανοποίησή τους για το νέο μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας. Ο Ρόι Τζένκινς, τότε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εκφράζει την πεποίθηση ότι η Ελλάδα θα στηρίξει τις νέες προσπάθειες της Κοινότητας όπως την καθιέρωση του Ευρωπαϊκού Συστήματος για την προσέγγιση των οικονομιών των χωρών – μελών που είχε πραγματοποιηθεί στις αρχές του 1979. ΜΑΑΣΤΡΙΧΤ 1992
7 Φεβρουαρίου 1992: Υπογράφεται στην ολλανδική πολίχνη του Μάαστριχτ η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Στην πραγματικότητα η τύχη της ΕΕ έχει συμφωνηθεί στη σύνοδο κορυφής του Δεκεμβρίου του 1991. Ηδη από την 1η Ιανουρίου του 1992 έχει τεθεί σε ισχύ η κατάργηση των τελωνειακών συνόρων και καθιερώνεται η ενιαία αγορά. Παρ’ όλη τη φιλολογία που έχει αναπτυχθεί γύρω από το μέλλον της Ενωσης, η Συνθήκη του Μάαστριχτ υπογράφεται τελικώς σε μια εποχή όπου η Ευρώπη έχει αφήσει πίσω της τα «δύσκολα» χρόνια.
Εχει επιτύχει ως ένα βαθμό να ξεπεράσει τα κύρια προβλήματα στην οικονομία με εξαίρεση την ανεργία που σημειώνει ανοδική πορεία. Χαρακτηριστικό είναι ότι το Μάαστριχτ έρχεται μετά την εποχή της «ευρωευφορίας», που άρχισε ουσιαστικά μετά την εφαρμογή της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πραξης, το 1987. Η Ελλάδα, παρ’ ότι εντάσσεται στις χώρες – μέλη της «τρίτης ευρωπαϊκής κατηγορίας», καταβάλλει φιλότιμες προσπάθειες να συνταχθεί με την πορεία των υπόλοιπων εταίρων της στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Οι ΗΠΑ εκφράζουν την ικανοποίησή τους για την υπογραφή της Συνθήκης και εύχονται να αποτελέσει έναυσμα για στενότερη συνεργασία με την Ευρώπη. ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ
1948, 17 Μαρτίου: Υπογραφή της Συνθήκης των Βρυξελλών με την οποία δημιουργείται η Δυτικοευρωπαϊκή Ενωση (ΔΕΕ).
1949: Ιδρυση του Συμβουλίου της Ευρώπης.
1950, 9 Μαΐου: Διακήρυξη Σουμάν – Θεμελιώνεται η συνεργασία στον τομέα του άνθρακα.
1951, 18 Απριλίου: Συνθήκη των Παρισίων με την οποία δημιουργείται η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ).
1955, 1-2 Ιουνίου: Σύνοδος των υπουργών Εξωτερικών των Εξι στη Μεσσήνη της Ιταλίας και απόφαση για την επέκταση της οικονομικής συνεργασίας.
1957, 25 Μαρτίου: Υπογραφή στη Ρώμη των δύο συνθηκών με τις οποίες δημιουργούνται η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και η ΕΥΡΑΤΟΜ.
1959: Δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ) ύστερα από πρωτοβουλία της Βρετανίας.
1961: Συμφωνία σύνδεσης Ελλάδας – ΕΟΚ. Η Βρετανία υποβάλλει αίτηση ένταξης στην ΕΟΚ.
1972, 22 Ιανουαρίου: Υπογραφή των συνθηκών προσχώρησης της Βρετανίας, της Δανίας, της Νορβηγίας και της Ιρλανδίας.
1975: Αίτηση ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ.
1977: Αίτηση ένταξης της Ισπανίας και της Πορτογαλίας.
1979, 13 Μαρτίου: Εναρξη λειτουργίας του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος 28 Μαΐου: Υπογραφή της πράξης προσχώρησης της Ελλάδας στην ΕΟΚ.
1981, 1η Ιανουαρίου: Επίσημη ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ.
1983, 19 Ιουνίου: Οι ηγέτες των Δέκα υπογράφουν τη διακήρυξη της Στουτγάρδης για την ενίσχυση και την ανάπτυξη της συνεργασίας των κρατών – μελών της ΕΟΚ.
1985, 29 Ιουνίου: Η σύνοδος κορυφής του Μιλάνου εγκρίνει τη Λευκή Βίβλο για την ελεύθερη διακίνηση ατόμων, προϊόντων και υπηρεσιών 4 Δεκεμβρίου: Η σύνοδος κορυφής του Λουξεμβούργου εγκρίνει την πρόταση για την αναθεώρηση των ιδρυτικών συνθηκών της ΕΟΚ.
1986: Ενταξη της Ισπανίας και της Πορτογαλίας στην ΕΟΚ.
1987, 1η Ιουλίου: Εναρξη ισχύος της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης.
1990, 14 Δεκεμβρίου: Αρχίζει στη Ρώμη η διαδικασία αναθεώρησης των συνθηκών.
1991, 9-10 Δεκεμβρίου: Σύνοδος κορυφής στο Μάαστριχτ της Ολλανδίας Οι ηγέτες των Δώδεκα εγκρίνουν το τελικό κείμενο της νέας συνθήκης.
1992, 7 Φεβρουαρίου: Επίσημη υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ.
1993, 1η Ιανουαρίου: Αρχίζει να ισχύει η Ενιαία Αγορά 1η Νοεμβρίου: Εναρξη ισχύος της Συνθήκης του Μάαστριχτ.
1994, 24 Ιουνίου: Στη σύνοδο κορυφής της Κέρκυρας υπογράφονται οι πράξεις προσχωρήσεως της Αυστρίας, της Φινλανδίας, της Νορβηγίας και της Σουηδίας.
1995, 26 Μαρτίου: Εναρξη ισχύος της συμφωνίας του Σένγκεν.
1996, Μάρτιος: Εναρξη της Διακυβερνητικής Διάσκεψης για την αναθεώρηση της Συνθήκης του Μάαστριχτ.
1997, 16-17 Ιουνίου: Πιθανή ολοκλήρωση της αναθεώρησης της Συνθήκης του Μάαστριχτ στη σύνοδο κορυφής του Αμστερνταμ.
