Οι σχέσεις των παιδιών με τους γονείς, η επιμέλειά τους και η υποχρέωση των γεννητόρων τους να τα φροντίζουν, ο θεσμός της υιοθεσίας αλλά και η κρατική μέριμνα που πρέπει να παρέχεται στα απροστάτευτα παιδιά, η ανάδοχη οικογένεια και η δικαστική προστασία στους ψυχικά άρρωστους και στους σωματικά ανήμπορους αποτελούν το αντικείμενο ευρύτατης νομοθετικής μεταρρύθμισης που επιχειρείται στο Οικογενειακό μας Δίκαιο.


Το νέο νομοσχέδιο που επεξεργάστηκε ειδική επιτροπή υπό την προεδρία του καθηγητή κ. Ιω. Δεληγιάννη και ομάδα πανεπιστημιακών και ειδικών επιστημόνων, κατατέθηκε προς ψήφιση στη Βουλή με την ειδική διαδικασία των Κωδίκων (ως έχει, χωρίς τροπολογίες). Οι ρυθμίσεις του, πρωτοποριακές σε πολλά σημεία, μεταβάλλουν το σκηνικό των οικογενειακών σχέσεων και προσαρμόζουν τη νομοθεσία μας στα σύγχρονα δεδομένα. Ειδικότερα, οι προτεινόμενες ρυθμίσεις αφορούν: τον θεσμό της υιοθεσίας, την επιμέλεια των απροστάτευτων παιδιών (θεσμός επιτροπείας), τη δικαστική συνδρομή των ψυχικά ασθενών και σωματικά αναπήρων (δικαστική συμπαράσταση) και τον θεσμό της ανάδοχης οικογένειας.


ΧΡΕΙΑΣΤΗΚΕ να περάσουν 26 ολόκληρα χρόνια από τότε όπου ψηφίστηκε ο νόμος 619/70 (σε μια νύχτα από τον αλήστου μνήμης δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλο) και πενήντα χρόνια από τότε όπου συντάχθηκε ο Αστικός μας Κώδικας για να αναμορφωθεί ριζικά ο θεσμός της υιοθεσίας. Η ελληνική Βουλή καλείται τώρα να ψηφίσει με την ειδική διαδικασία των Κωδίκων το νέο νομοσχέδιο που κατέθεσε ο υπουργός της Δικαιοσύνης κ. Ευ. Γιαννόπουλος. Ενα νομοσχέδιο ριζοσπαστικό και σύγχρονο, έργο επίμονης εργασίας και μόχθου πανεπιστημιακών και ειδικών οι οποίοι ανέλαβαν να προσαρμόσουν στο σήμερα τη νομοθεσία μας για την υιοθεσία και για την επιμέλεια των ανήλικων παιδιών.


Το σύνολο του νομοσχεδίου (αριθμεί 66 άρθρα) συμπληρώνει τη μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου που επιχειρήθηκε με επιτυχία το 1983. Με τις νέες ρυθμίσεις καταβάλλεται προσπάθεια να κλείσουν οι δίαυλοι της παρανομίας και να καταργηθούν αναχρονιστικές ρυθμίσεις που στην πράξη αλλά και στη ζωή οδήγησαν σε προσωπικά δράματα και σε δυστυχίες παιδιών, φυσικών γεννητόρων αλλά και θετών γονέων.


Η σημασία του νέου Κώδικα είναι εμφανής. Αποδίδεται μάλιστα εύστοχα στην Εισηγητική Εκθεση (είναι πολυσέλιδη), όπου τονίζεται πως πρόκειται για ένα «έργο με μεγάλη εθνική και κοινωνική σημασία που φιλοδοξεί να εκσυγχρονίσει τους σημαντικούς θεσμούς που είχαν μείνει έξω από τη μεταρρυθμιστική προσπάθεια των ετών 1982 και 1983».


Οι προτεινόμενες αλλαγές (σημειωτέον ψηφίζονται από τη Βουλή όπως εισάγονται, χωρίς τροπολογίες) αφορούν τις προϋποθέσεις που πρέπει να έχει κάποιος για να υιοθετήσει και να υιοθετηθεί, τη διαδικασία που οφείλει να ακολουθήσει, τις συνέπειες μιας τόσο σημαντικής επιλογής αλλά και τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που απορρέουν και για τις δύο πλευρές. Οι καινοτομίες και οι ρηξικέλευθες διατάξεις είναι πολλές και σημαντικές. Παραθέτουμε τις σπουδαιότερες:


* Για πρώτη φορά παρέχεται η ευχέρεια να υιοθετούν παιδιά και εκείνοι που έχουν δικά τους.


* Για να υιοθετήσει κάποιος πρέπει να έχει συμπληρώσει το 30ό έτος της ηλικίας του. Η πρόταση που υποβλήθηκε από μέλη της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής να «κατέβει» το όριο στα 25 δεν πλειοψήφησε.


* Απαγορεύεται η υιοθεσία σε όσους έχουν υπερβεί το 60ό έτος. Σε κάθε περίπτωση η διαφορά ηλικίας ανάμεσα στο παιδί που υιοθετείται και στον θετό γονιό του δεν μπορεί να είναι μικρότερη από 18 χρόνια, ούτε βέβαια μεγαλύτερη από 45.


Σε εξαιρετικές περιπτώσεις το δικαστήριο μπορεί να επιτρέψει την υιοθεσία και όταν η διαφορά ηλικίας θετού γονιού και παιδιού είναι 15 χρόνια. Τα όρια αυτά δεν ισχύουν όταν κάποιος επιθυμεί να υιοθετήσει παιδιά τού ή τής συζύγου του.


* Μπορούν να υιοθετήσουν οι έγγαμοι όταν έχουν συμπληρώσει τρία χρόνια γάμου, ανεξάρτητα από το αν έχει αποκλειστεί η δυνατότητα να αποκτήσουν δικά τους παιδιά.


* Για πρώτη φορά παρέχεται το δικαίωμα στους αγάμους αλλά και σε εκείνους που συζούν χωρίς γάμο να υιοθετήσουν, αλλά πάντα με την άδεια (έγκριση) του δικαστηρίου. Η πρόταση που είχε καταγραφεί στο προσχέδιο να επιτρέπεται σε κάθε περίπτωση η υιοθεσία σε αγάμους και σε ζευγάρια εκτός γάμου δεν έγινε τελικά δεκτή.


* Για την υιοθεσία ενός ανήλικου παιδιού απαιτείται η συναίνεση των φυσικών του γονιών η οποία δίδεται ενώπιον του δικαστηρίου και μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις (όταν ο γονιός είναι ψυχικά άρρωστος ή το παιδί έκθετο) η συναίνεσή του αναπληρώνεται από το δικαστήριο.


* Καταργείται η παροχή αμετάκλητης συναίνεσης των γονιών για υιοθεσία του παιδιού τους όταν το αφήνουν σε ίδρυμα ή σε κέντρο που έχει ως σκοπό την υιοθεσία. Μπορούν ανά πάσα στιγμή να ανακαλέσουν τη γενική συναίνεσή τους για υιοθεσία του παιδιού τους. Αν πράγματι θέλουν να δοθεί το παιδί τους για υιοθεσία, όταν βρεθεί οικογένεια που προσφέρεται, οι φυσικοί γονείς πρέπει να πουν ότι συναινούν ενώπιον του δικαστηρίου. Ως σήμερα είχαν καταγγελθεί εκατοντάδες περιπτώσεις παιδιών που δόθηκαν για υιοθεσία ενώ οι φυσικοί τους γονείς είχαν αλλάξει στο μεταξύ γνώμη από τότε που τα άφησαν στα ιδρύματα.


* Οταν το υιοθετούμενο παιδί έχει συμπληρώσει τα 12 χρόνια του πρέπει να συναινεί και το ίδιο στην υιοθεσία του. Το δικαστήριο όμως μπορεί να λάβει υπόψη του τις απόψεις του και όταν είναι σε μικρότερη ηλικία, εκτιμώντας την ωριμότητά του. Επίσης όταν ο θετός γονιός έχει δικά του παιδιά, το δικαστήριο οφείλει να ακούσει και τις δικές τους θέσεις.


* Το θετό παιδί (σημαντική η καινοτομία) αποκτά πλήρη κληρονομικά δικαιώματα προς την οικογένεια των θετών του γονιών. Στο εξής μπορεί να κληρονομεί όχι μόνο τους θετούς γονιούς αλλά και τους παππούδες και τις γιαγιάδες αλλά και άλλους στενούς συγγενείς, όπως τα παιδιά που προέρχονται από γάμο.


* Το θετό παιδί στο εξής δεν έχει κανένα συγγενικό δεσμό με τους φυσικούς του γονείς και δεν τους κληρονομεί. Η ρύθμιση αυτή δεν ισχύει όταν πρόκειται για υιοθεσία του παιδιού τής ή τού συζύγου.


* Για να δοθεί ένα παιδί σε υιοθεσία θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 3 μηνών. Η πρόταση που υποβλήθηκε να «κατέβει» το όριο σε 3 εβδομάδες απορρίφθηκε καθώς κρίθηκε ότι ειδικά η μητέρα θα πρέπει να αποφασίζει νηφάλια για το αν θα δώσει το παιδί σε υιοθεσία και θα πρέπει να μεσολαβεί γι’ αυτό ικανός χρόνος από τη γέννησή του.


* Καταργείται η υιοθεσία μεταξύ ενηλίκων. Τα «παρατράγουδα», η καταχρηστική εφαρμογή του θεσμού και οι υποκρυπτόμενες βουλήσεις που κάλυπταν άλλες σχέσεις με τον μανδύα της υιοθεσίας ενηλίκων οδήγησαν σε κατάργησή της. Κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται μόνον όταν υιοθετείται παιδί συζύγου.


* Για πρώτη φορά το θετό παιδί έχει το δικαίωμα μόλις ενηλικιωθεί να πληροφορηθεί ποιοι είναι οι φυσικοί του γονείς. Κατά τα άλλα η υιοθεσία καλύπτεται από μυστικότητα.


* Οι ιδιωτικές υιοθεσίες (αυτές που γίνονται όταν φυσικοί και θετοί γονείς συμφωνούν) επιτρέπονται. Οι αντιρρήσεις που διατυπώθηκαν και οι προτάσεις για απαγόρευσή τους με το επιχείρημα ότι θα «χτυπηθεί» το εμπόριο βρεφών δεν έγιναν δεκτές. Στην εισηγητική έκθεση, μάλιστα, αιτιολογείται το γιατί: «Η απαγόρευση των ιδιωτικών υιοθεσιών θα οδηγούσε στο χειρότεροΩ στην άνθηση του φαινομένου των εικονικών τοκετών». Πάντως, με τις προτεινόμενες διατάξεις επιβάλλονται κανόνες που αποκλείουν τη μεσολάβηση τρίτων προσώπων στις ιδιωτικές υιοθεσίες, αλλά επιτρέπουν στους θετούς γονιούς να παίρνουν το παιδί στο σπίτι προτού αρχίσει η διαδικασία της υιοθεσίας.


* Καθιερώνονται ειδικές ρυθμίσεις για τις διακρατικές υιοθεσίες και για εκείνες όπου τα παιδιά ή οι θετοί γονείς διαμένουν στο εξωτερικό ή έχουν άλλη (πλην της ελληνικής) ιθαγένεια.


* Προβλέπονται αυστηρότερες ποινικές κυρώσεις για όσους εμπλέκονται σε διαδικασίες εμπορίου βρεφών και με σειρά διατάξεων περιορίζεται η ανέλεγκτη κρίση των κοινωνικών υπηρεσιών, που αναλαμβάνουν την προπαρασκευή της υιοθεσίας και συντομεύονται κατά πολύ οι σχετικές διαδικασίες.