Η εκδήλωση δυναμικών κοινωνικών κινημάτων στα τέλη της δεκαετίας του 1960 ήταν ένα φαινόμενο που αναπτύχθηκε ταυτόχρονα, αλλά με διαφορετικό τρόπο, σε πολλές χώρες του κόσμου. Στις ΗΠΑ η κινητοποίηση των νέων αυτή την περίοδο ήταν ιδιαίτερα έντονη και επηρέασε βαθιά όλο σχεδόν το φάσμα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής της χώρας. Το αμερικανικό ’68 ήταν ένα καθολικό φαινόμενο, στην ανάδυση του οποίου συνέβαλαν τόσο το διεθνές πολιτικό πλαίσιο της εποχής όσο και οι κύριες κοινωνικές δυναμικές της νεότερης αμερικανικής ιστορίας.


Η «Μαύρη Δύναμη»


Οι κινητοποιήσεις των τελών της δεκαετίας του 1960 στις ΗΠΑ ήταν η απόληξη πολλών διαφορετικών διαδικασιών πολιτικοποίησης και ριζοσπαστικής δράσης που έλαβαν χώρα στις ΗΠΑ ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1950. Το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων είχε σημάνει την πολιτικοποίηση αφροαμερικανών αλλά και λευκών νέων που προέρχονταν τόσο από λαϊκά όσο και από μεσοαστικά κοινωνικά στρώματα. Κατά τη δεκαετία του 1960 η κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων σε νομικό επίπεδο αφενός προκάλεσε την έντονη και οργισμένη αντίδραση μεγάλης μερίδας των λευκών Αμερικανών και αφετέρου σήμανε την έναρξη ενός νέου αγώνα για την εμπέδωση των αρχών της φυλετικής ισότητας στις πρακτικές του καθημερινού βίου των ανθρώπων.


Η σκλήρυνση των ρατσιστικών αντιδράσεων στην εμπέδωση των πολιτικών δικαιωμάτων των μαύρων αποτέλεσε το έδαφος για την ανάπτυξη του κινήματος της Μαύρης Δύναμης που εκφράστηκε μεταξύ άλλων από την ανάπτυξη της πολιτικής οργάνωσης των Μαύρων Πανθήρων. Το «μαύρο κίνημα» της δεκαετίας του 1960 εξέφρασε πολιτικές διεκδικήσεις που αφορούσαν πληθώρα ζητημάτων. Ο οικουμενισμός των πολιτικών οραμάτων του μαύρου κινήματος εκφράστηκε με τον πιο μεγαλειώδη ίσως τρόπο από τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Η δολοφονία του Κινγκ στις 4 Απριλίου 1968 στο Μέμφις του Τενεσί αποτελεί ένα από τα κομβικά γεγονότα τόσο της ιστορίας του κινήματος των μαύρων όσο και του αμερικανικού ’68 γενικότερα.


Καλημέρα Βιετνάμ


Το «όνειρο» για μια Αμερική χωρίς φυλετικές διακρίσεις σημάδεψε αποφασιστικά το πολιτικό φαντασιακό της γενιάς του ’68. Οι διαμαρτυρίες για τη δολοφονία του Κινγκ εξέφρασαν με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο την αναδυόμενη πολιτική συνείδηση των πρωταγωνιστών των κινητοποιήσεων.


Αυτή η πολιτική συνείδηση βρήκε έκφραση και καλλιεργήθηκε στο πλαίσιο του κινήματος ενάντια στον πόλεμο των ΗΠΑ στο Βιετνάμ. Το αντιπολεμικό κίνημα αποτέλεσε μια από τις βασικές συνιστώσες του αμερικανικού ’68. Οι αντιδράσεις στον πόλεμο είχαν ήδη ξεκινήσει από το 1964 και σταδιακά εντάθηκαν προς το τέλος της δεκαετίας του ’60. Πρωταγωνιστές της εναντίωσης στον πόλεμο ήταν οι νέοι, και μάλιστα οι μορφωμένοι και προερχόμενοι από μεσοαστικά κοινωνικά στρώματα. Κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1960 οι αμερικανικές πανεπιστημιουπόλεις μετατράπηκαν σταδιακά σε κύριο χώρο ανάπτυξης του αντιπολεμικού κινήματος. Σημαντικότατο ρόλο στην προβολή και διάχυση του αντιπολεμικού κινήματος έπαιξαν οι δυναμικές διαδηλώσεις που οργανώθηκαν και πραγματοποιήθηκαν σε εκπαιδευτικά ιδρύματα με μεγάλο κύρος, όπως το Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια ή το Πανεπιστήμιο Κολούμπια στη Νέα Υόρκη. Τον Αύγουστο του 1968 νέοι στην πλειονότητά τους διαδηλωτές διαμαρτυρήθηκαν έξω από τον χώρο διεξαγωγής του ετήσιου συνεδρίου του κόμματος των Δημοκρατικών. Η διαδήλωση απωθήθηκε βίαια από την αστυνομία και η τηλεοπτική αναμετάδοση των βιαιοπραγιών ενάντια σε νεαρούς, και μάλιστα λευκούς φοιτητές και φοιτήτριες, δημιούργησε ιδιαίτερη εντύπωση στην αμερικανική κοινή γνώμη.


Καθολική επανάσταση


Δεν μπορούμε όμως να κατανοήσουμε την πολιτική υποκειμενικότητα του αμερικανικού ’68 αν δεν λάβουμε υπόψη μας την εμπλοκή των πρωταγωνιστών με εναλλακτικές πολιτισμικές πρακτικές που αφορούσαν τη μουσική, την ένδυση, τη σεξουαλικότητα και τις μορφές κοινωνικότητας. Εκτός από τις πανεπιστημιουπόλεις, τις διαδηλώσεις και τους χώρους των πολιτικών συναντήσεων και ζυμώσεων το αμερικανικό ’68 επιτελέστηκε στα μουσικά φεστιβάλ του Μόντερεϊ και του Σαν Φρανσίσκο. Αμφισβητώντας τις ηθικές, οικογενειακές και κοινωνικές αξίες του 1950, η γενιά του ’68 προέταξε την ανάγκη αλλά και το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να «ανακαλύπτει» τον εαυτό του πέρα από κομφορμιστικές αντιλήψεις περί κοινωνικών ρόλων και αποστολών. Η σεξουαλική επανάσταση, ο μουσικός πειραματισμός, η χρήση παραισθησιογόνων ουσιών, η υιοθέτηση κοινοβιακών πρακτικών διαβίωσης αποτελούσαν διαφορετικές εκδοχές του κεντρικού προτάγματος να αναζητηθούν νέοι τρόποι και δρόμοι συγκρότησης της υποκειμενικότητας τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Οι πολιτισμικές μορφές που παρήγε το αμερικανικό ’68 γρήγορα παγκοσμιοποιήθηκαν δημιουργώντας πρότυπα, και κάποτε αρχέτυπα, επαναστατικότητας για τους νέους της εποχής σε πολλές διαφορετικές γωνιές του πλανήτη.


Η συγκριτική μελέτη των ποικίλων εκδηλώσεων της επαναστατικότητας κατά τη δεκαετία του 1960 δείχνει ότι ίσως τελικά δεν πρέπει να μιλούμε για ένα αλλά για πολλά ’68. Από αυτή την οπτική, το αμερικανικό ’68 ήταν ιδιαίτερα σημαντικό για δύο, μεταξύ άλλων, λόγους: Αφενός, λόγω της επίδρασης που άσκησε στο διεθνικό φαντασιακό της γενιάς του ’68 δημιουργώντας τις πολιτισμικές φόρμες, τα ακούσματα και τις εικόνες μέσα από τις οποίες εκφράστηκαν τα κινήματα της νεολαίας σε πολλές χώρες την ίδια περίοδο. Αφετέρου, η σημαντικότητα του αμερικανικού ’68 έγκειται στο γεγονός ότι δεν περιορίστηκε στον χώρο των πανεπιστημίων και της σπουδάζουσας νεολαίας αλλά άγγιξε όλο σχεδόν το φάσμα της πολιτικής δράσης στις ΗΠΑ εκείνης της περιόδου.


Η κυρία Ιωάννα Λαλιώτου είναι επίκουρη καθηγήτρια Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.