Επειτα από 60 χρόνια στο σκοτάδι, τα μακάβρια, απόρρητα ως σήμερα, αρχεία τα οποία συντηρούσαν οι ναζιστές για τα εκατομμύρια των θυμάτων τους σε όλη την Ευρώπη θα δοθούν στη δημοσιότητα. Στην άσημη ως πρόσφατα κωμόπολη Μπαντ Αρολζεν της Εσσης, στη Γερμανία, βρίσκονται, σε ράφια μήκους 27 χιλιομέτρων, παντός είδους έγγραφα των ναζιστικών στρατιωτικών διοικήσεων στα οποία περιλαμβάνονται φρικιαστικές λεπτομέρειες για εκτελέσεις και βασανιστήρια, καθώς επίσης και για εκείνους που συνεργάστηκαν με το κατοχικό καθεστώς. Σύμφωνα με όλες τις εκτιμήσεις, στα αρχεία περιλαμβάνονται περίπου 47 εκατομμύρια έγγραφα των κατά τόπους ναζιστικών διοικήσεων σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Γερμανία, η Γαλλία, η Πολωνία, το Βέλγιο και η Ολλανδία. Συνολικά περιλαμβάνονται η καθημερινότητα, η ζωή και ο θάνατος 17,5 εκατομμυρίων θυμάτων του ναζισμού. Η περίφημη «λίστα του Σίντλερ» είναι ένα από τα εκατομμύρια έγγραφα του Μπαντ Αρολζεν. Στην Ελλάδα 67.000 Εβραίοι ξεριζώθηκαν και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στα κρεματόρια της Πολωνίας, όπου άφησαν την τελευταία πνοή τους. Αντιστασιακοί προδόθηκαν στις κατοχικές αρχές από συμπατριώτες τους και εκτελέστηκαν. Πολιτικοί κρατούμενοι θανατώθηκαν, καθ’ υπόδειξιν ομοεθνών τους.


Αν και τα τελευταία χρόνια έχουν γραφτεί χιλιάδες σελίδες για την εποχή των δωσιλόγων, τα πάθη με το πέρασμα του χρόνου έχουν καταλαγιάσει. Βεβαίως το ενδιαφέρον για το περιεχόμενο των άγνωστων απόρρητων εγγράφων του Μπαντ Αρολζεν είναι έντονο. Ολοι συμφωνούν ότι θα χυθεί φως σε σκοτεινά σημεία της ιστορίας, κάποιοι όμως φοβούνται ότι η δημοσιοποίηση ονομάτων συνεργατών των ναζιστών θα ανοίξει πληγές οι οποίες είχαν ξεχαστεί. Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για έγγραφα μιας ιστορικά ευαίσθητης περιόδου, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων βρισκόταν κλεισμένη σε σκονισμένους φακέλους.


Τα έγγραφα που αφορούν την Ελλάδα θα φθάσουν στη χώρα μέσω του υπουργείου Εξωτερικών, τμήμα του οποίου θα αναλάβει και την αξιοποίησή τους. Συζητείται επίσης σοβαρά το ενδεχόμενο τα αρχεία του Μπαντ Αρολζεν να αναρτηθούν στο Διαδίκτυο, ελεύθερα προς καθένα ο οποίος επιθυμεί να τα μελετήσει. Στην Ελλάδα τα αρχεία είναι σχεδόν άγνωστα ακόμη και για οργανισμούς όπως το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο (ΚΙΣ). «Τα αρχεία αυτά είναι άκρως απόρρητα. Ηταν μάλλον άγνωστα στους περισσοτέρους από εμάς. Κανένας έλληνας μελετητής δεν είχε κατορθώσει να δει αυτά τα αρχεία» λέει ο πρόεδρος του ΚΙΣ κ. Μωυσής Κωνσταντίνης. Σύμφωνα με τον ίδιο, πρόκειται για ευκαιρία να δοθούν απαντήσεις για την ιστορικότητα του Ολοκαυτώματος στην Ελλάδα. Ως παράδειγμα φέρνει τον αρχιραβίνο της πολυπληθούς εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης Τσβι Κόρετς. «Τι ρόλο έπαιξε;» λέει ο κ. Κωνσταντίνης και συμπληρώνει: «Υπάρχουν απόψεις οι οποίες στηρίζουν τη στάση που τήρησε ο Κόρετς κατά την παράδοση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης αλλά και ακριβώς αντίθετες. Ισως στα αρχεία να υπάρχουν κάποιες απαντήσεις και γι’ αυτό ανάμεσα σε άλλα». Σύμφωνα με τον κ. Κωνσταντίνη, εκτός του Ολοκαυτώματος της Θεσσαλονίκης, τα αρχεία του Μπαντ Αρολζεν ενδεχομένως περιέχουν σημαντικά στοιχεία για τις σφαγές των Καλαβρύτων και του Διστόμου.


Ενδιαφέρον για τους Εβραίους της Ελλάδας, σύμφωνα με τον κ. Κωνσταντίνη, δεν έχουν μόνο τα αρχεία που αφορούν τη Θεσσαλονίκη αλλά και την υπόλοιπη κατεχόμενη χώρα. «Σε αυτά τα αρχεία είναι καταγεγραμμένοι όλοι οι Ελληνες Εβραίοι. Πού κατοικούσαν, πού εργάζονταν. Θα δοθούν απαντήσεις όχι μόνο για τη γερμανική κατοχή αλλά και για τις υπόλοιπες δύο ζώνες, την ιταλική και τη βουλγαρική» τονίζει.


Ο ίδιος ο κ. Κωνσταντίνης ήταν νεαρός άνδρας κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και εξακολουθεί, 60 χρόνια μετά, να έχει αναπάντητα ερωτήματα. Οπως επισημαίνει: «Ποιοι έπεισαν τους Θεσσαλονικείς Εβραίους να παραδοθούν, να μπουν στα τρένα και να πάνε στην Πολωνία; Ποιοι έκαναν προσπάθειες διασώσεως; Ποιοι κατέδωσαν όσους κρύβονταν; Ολους μας βασανίζουν ακόμη αυτά τα ερωτήματα». Οσον αφορά το ενδεχόμενο να έλθουν στην επιφάνεια ονόματα και να ανοίξουν πληγές του παρελθόντος, ο κ. Κωνσταντίνης θεωρεί ότι αυτά έχουν λυθεί από τον χρόνο. «Οι πρωταγωνιστές της εποχής εκείνης έχουν πεθάνει. Δεν νομίζω ότι θα υπάρξουν τέτοια θέματα. Και αν υπάρξουν θα τα αντιμετωπίσουμε» λέει χαρακτηριστικά.


«Τα αρχεία αυτά, όπως έχουν περιγραφεί μέχρι στιγμής, πρέπει να είναι πολύ σημαντικής αξίας» λέει στο «Βήμα» ο κ. Στρ. Δορδανάς, ειδικός επιστήμονας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και συγγραφέας της ιστορικής έρευνας «Ελληνες εναντίον Ελλήνων». Σύμφωνα με τον κ. Δορδανά, το αρχείο αυτό ήταν παντελώς άγνωστο για τους μελετητές και θα προσθέσει σημαντικά στοιχεία στο ήδη υπάρχον ιστορικό υλικό. Οπως επισημαίνει ο κ. Δορδανάς, ως σήμερα οι έλληνες ερευνητές μπορούσαν να εντοπίσουν διαταγές της ναζιστικής διοίκησης Θεσσαλονίκης στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας, όπου λειτουργεί το στρατιωτικό αρχείο για αρκετά χρόνια.


Ο ίδιος επισημαίνει τον κίνδυνο να χρησιμοποιηθούν τα αρχεία αυτά με τρόπο, όπως τον χαρακτήρισε, «σκανδαλοθηρικό». Ο κ. Δορδανάς λέει μάλισται: «Αν κανείς περιμένει να ανοίξουν τα αρχεία για να βρει σε αυτά ονόματα συνεργατών των Γερμανών, για μένα δεν είναι σημαντικό. Η Ιστορία έχει καταγράψει αυτά τα φαινόμενα και τους ανθρώπους. Το να βγουν στη φόρα λίστες ανθρώπων που κατέδωσαν συμπατριώτες τους θα λειτουργήσει πολύ άσχημα και θα τροφοδοτήσει συζητήσεις τόσο σε τοπικό όσο και σε γενικότερο επίπεδο. Ετσι κι αλλιώς τα δικαστήρια ό,τι είχαν να κάνουν το έκαναν. Εχει αποδοθεί δικαιοσύνη έστω και σε αμφισβητήσιμο βαθμό. Ο ιστορικός δεν πρέπει να λειτουργεί ως δικαστήριο. Η Ιστορία πρέπει να δει αυτό το υλικό ως νέο υλικό το οποίο έρχεται να φωτίσει τα σκοτάδια της περιόδου εκείνης».


Χρονικό Το μυστικό του Μπαντ Αρολζεν


Ο δρόμος για τη δημοσιοποίηση των αρχείων του Μπαντ Αρολζεν άνοιξε πριν από δέκα ημέρες, όταν η Ελλάδα μέσω του Κοινοβουλίου αποφάσισε να συνυπογράψει τη συμφωνία των 11 κρατών που είχαν συστήσει το 1955 το Σώμα διαχείρισης των συγκεκριμένων εγγράφων. Η ομόφωνη απόφαση του Ελληνικού Κοινοβουλίου συνέπεσε και με την επίσκεψη του ειδικού απεσταλμένου των ΗΠΑ για Υποθέσεις του Ολοκαυτώματος κ. Κρίστιαν Κένεντι. Στη συνέχεια ο Ερυθρός Σταυρός ορίστηκε ως η υπεύθυνη αρχή της Διεθνούς Υπηρεσίας Εντοπισμού Θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας. Αν και η μεγάλη πλειονότητα των αρχείων του Μπαντ Αρολζεν παραμένουν άγνωστα, ο Ερυθρός Σταυρός χρησιμοποίησε κάποια από αυτά για να υποστηρίξει τις αξιώσεις θυμάτων για οικονομικές αποζημιώσεις από το γερμανικό κράτος και εταιρείες. Ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις τα αντίγραφα των εγγράφων που έβγαιναν από τα έξι κτίρια τα οποία είχαν κατασκευαστεί γι’ αυτόν τον σκοπό στη γερμανική κωμόπολη ήταν ελάχιστα. Το 1999 τα αρχεία αντιγράφηκαν σε ψηφιακή βάση δεδομένων προκειμένου να γίνουν πιο εύχρηστα. Από εκείνη τη στιγμή εντάθηκαν οι πιέσεις των ΗΠΑ (εκ των 11 κρατών) για δημοσιοποίηση των αρχείων, κυρίως προς τη Γερμανία, η οποία είχε εγείρει και τις περισσότερες αντιρρήσεις, με σκεπτικό την κακή χρήση των προσωπικών δεδομένων που περιέχονται στα έγγραφα. Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα από τα πλέον πιεστικά επιχειρήματα των ΗΠΑ προς τους ευρωπαίους συνδιαχειριστές των αρχείων του Μπαντ Αρολζεν ήταν η ανάγκη να παρουσιαστούν νέα στοιχεία τα οποία θα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των όλο και περισσότερων αρνητών του Ολοκαυτώματος. Τελικά το 2006 ξεκίνησε η διαδικασία αναθεώρησης της Συμφωνίας της Βόννης του 1955, με την οποία οριζόταν ο τρόπος διαχείρισης των αρχείων.