Στις 24 Απριλίου 1966 ο τότε διευθυντής του Ιστορικού Αρχείου του Νεότερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών Ελευθέριος Πρεβελάκης (αδελφός του ακαδημαϊκού και λογοτέχνη Παντελή Πρεβελάκη), με δισέλιδο δημοσίευμά του στο «Βήμα» έβαλε «μπουρλότο» στην ιστορική έρευνα, αλλά και στις σχέσεις δύο ιστορικών περιοχών της Κρήτης. Οπως έγραψε τότε ο Πρεβελάκης, το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου στις 9 Νοεμβρίου 1866 «κορυφώθηκε στην ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης από τον Κωνσταντίνο Γιαμπουδάκη ή από τον Ανωγειανό δάσκαλο Εμμανουήλ Σκουλά, όπως το θέλει το δημοτικό τραγούδι». Το φιτίλι που άναψε ο Πρεβελάκης πριν από 39 χρόνια δεν έχει σβήσει ακόμη και στην Κρήτη οι Ανωγειανοί, υπέρμαχοι της θεωρίας ότι ο πυρπολητής του Αρκαδίου ήταν ο Μανώλης Σκουλάς, έχουν φθάσει ως το Συμβούλιο της Επικρατείας. Ο συνταξιούχος δικηγόρος κ. Ευ. Σκουλάς έχει προσφύγει εναντίον του νομάρχη Ρεθύμνης, με την αιτιολογία ότι αρνείται να αποδώσει τιμές «προς τον ανδριάντα του ήρωος πυρπολητού της Μονής Εμμανουήλ Σκουλά ευρισκομένου στα Ανώγεια Κρήτης». Οι Ρεθυμνιώτες και οι Αρκαδιανοί από την πλευρά τους, επιμένουν ότι πυρπολητής της Μονής Αρκαδίου ήταν ο Κωνσταντίνος Γιαμπουδάκης. H Ακαδημία των Αθηνών πάντως ως σήμερα εμμένει στην άποψη που είχε διατυπώσει ο Πρεβελάκης το 1966.


Οι ιστορικές διεκδικήσεις των Ανωγειανών ξεκίνησαν το 1966, οπότε – εκτός από τη δημοσιευθείσα στο «Βήμα» μελέτη του Πρεβελάκη – η Ακαδημία Αθηνών ανέθεσε στο Κέντρο Ερεύνης Ιστορίας Νεοτέρου Ελληνισμού (KEINE) και στην καθηγήτρια κυρία Βασιλική Πλαγιανάκου-Μπεκιάρη να διεξαγάγουν έρευνα στα αρχεία των προξένων και υποπροξένων του ελληνικού κρατιδίου στην υπό οθωμανική διοίκηση Κρήτη κατά την περίοδο 1866 -1869. Μετά το πέρας της έρευνας, το KEITE συντάσσει δίτευχο έργο στο οποίο περιέχονται όλες οι εκθέσεις, μεταξύ των οποίων και αυτή του υποπροξένου στο Ηράκλειο Ιωάννη Μπαρουξάκη. Το ίδιο έτος στήνεται ανδριάντας του Κωνσταντίνου Γιαμπουδάκη στο Αρκάδι και στο Ρέθυμνο, με πρωτοβουλία του τότε Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού Γρηγορίου Σπαντιδάκη. Ως εκείνη τη στιγμή το βασικότερο έργο στο οποίο στηρίχθηκε η εκδοχή Γιαμπουδάκη ήταν «το Αρκάδι διά των Αιώνων» που έγραψε το 1938 ο Τιμόθεος Βενέρης, ο οποίος διετέλεσε Αρχιεπίσκοπος Κρήτης από το 1934 ως το 1941.


Το επόμενο μέρος της υπόθεσης εκτυλίχθηκε το 1970. Τότε, όπως δηλώνει στο «Βήμα» ο κ. Ευ. Σκουλάς, «οι Ανωγειανοί κάναμε ερώτηση στην Ακαδημία Αθηνών, ζητώντας να μάθουμε ποιος είναι ο πυρπολητής του Αρκαδίου και λάβαμε την απάντηση: «Δεν έχουμε επαρκή στοιχεία για το ποιος από τους δύο είναι ο πυρπολητής»».


Επτά χρόνια αργότερα, το 1977, εκπρόσωποι της κοινότητας του Αδελε, της γενέτειρας δηλαδή του Γιαμπουδάκη, απευθύνει στην Ακαδημία Αθηνών παρόμοιο ερώτημα και λαμβάνει την ίδια απάντηση.


Το 1996 στήνεται ανδριάντας του Μανώλη Σκουλά στα Ανώγεια και ο δήμαρχος του χωριού κ. Γ. Σμπώκος επαναλαμβάνει το ερώτημα για την «πατρότητα» της πυρπόλησης της Μονής Αρκαδίου, για να λάβει την ίδια απάντηση. H Ακαδημία μάλιστα στέλνει κατάλογο των ιστορικών πηγών που μελετήθηκαν και τονίζει ότι το θέμα θεωρείται λήξαν ώσπου να βρεθούν νεότερα στοιχεία.


Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και σύμφωνα με την «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους» της Ακαδημίας Αθηνών στο χωρίο που αναφέρεται στο ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, «η τελευταία πράξη του δράματος εκτυλίχθηκε στην πυριτιδαποθήκη, που ανατινάχθηκε από τον ηρωικό K. Γιαμπουδάκη ή σύμφωνα με άλλη εκδοχή από τον Εμμ. Σκουλά».


Εν τω μεταξύ, στη διάρκεια της θητείας του κ. M. Λίτινα ως νομάρχη Ρεθύμνης, η οικογένεια Σκουλά προσφεύγει δύο φορές στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Και τις δύο φορές η προσφυγή απορρίπτεται.


Το 2002 ο καθηγητής Ιστορίας της Νεότερης Ελλάδος στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων κ. Απ. Παπαϊωάννου αλλάζει άρδην τα δεδομένα. Δημοσιεύει έρευνά του με τον τίτλο «Εμμανουήλ Αναγνώστου Βασιλείου Σκουλάς, Ο Πυρπολητής του Αρκαδίου», βασισμένη σε έγγραφα που αλίευσε από το αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών. Ο κ. Παπαϊωάννου φέρνει στο φως έκθεση του υποπρόξενου Μπαρουξάκη στο Ηράκλειο με αριθμό 284/21.11.1866, σύμφωνα με την οποία «εις νέος εικοσιπενταετής Σκουλάς, αδελφός του οπλαρχηγού, κατά προηγούμενην συνεννόησιν και απόφασιν των συμπολεμιστών του, έδωκε πυρ εις την πυριτιδαποθήκην και ανέτρεψε την Μονήν μεθ’ όλων των συναδέλφων του και των εισβαλλόντων Οθωμανών».


«Το έγγραφο του υπουργείου Εξωτερικών αποκαθιστά την ιστορική αλήθεια. H διάζευξη που υπήρχε, δηλαδή αν έβαλε το μπουρλότο ο Γαβριήλ ή ο Γιαμπουδάκης ή ο Σκουλάς, δεν υπάρχει πια. Ο Εμμανουήλ Σκουλάς είναι ο πυρπολητής της Μονής του Αρκαδίου» λέει στο «Βήμα» ο κ. Παπαϊωάνννου. Σύμφωνα με τον κ. Παπαϊωάννου, «εκτός από την έκθεση Μπαρουξάκη, υπάρχουν πλήθος δημοσιευμάτων της εποχής αλλά και το θεατρικό έργο του Τιμολέοντος Αμπελά, το οποίο ανέβηκε στη Σύρο τον Ιανουάριο του 1867, δύο μόλις μήνες μετά το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου». Ο κ. Παπαϊωάννου υποστηρίζει ακόμη, ότι «ο Κωνσταντίνος Γιαμπουδάκης επεβλήθη από τα βιβλία που είχε γράψει στις αρχές του 20ού αιώνα ο Τιμόθεος Βενέρης. Αντιθέτως ο Μανώλης Σκουλάς είχε πολιτική εμπειρία. Ηταν στην ομάδα Νέων του Δεληγιώργη, ανήκε στο Σώμα των Γαριβαλδινών. Είχε αναδειχθεί μέσα από τις φλόγες του αγώνα των προηγούμενων χρόνων».


Αξίζει να σημειωθεί ότι λίγο μετά τη δημοσίευση των νέων στοιχείων από τον κ. Παπαϊωάννου, το θέμα έφθασε και στη Βουλή από τον βουλευτή του Συνασπισμού κ. Φ. Κουβέλη, ο οποίος με ερώτησή του ζητεί να τιμώνται ως πυρπολητές του Αρκαδίου τόσο ο Γιαμπουδάκης όσο και ο Σκουλάς.


O ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ Οι «οπαδοί» του Γιαμπουδάκη


Απολύτως αντίθετη άποψη με αυτή των κκ. Παπαϊωάννου και Σκουλά έχει ο δήμαρχος του Αρκαδίου κ. M. Μανωλακάκης. «Είμαι σήμερα 50 χρονών και από μαθητής γνωρίζω ότι ο Γιαμπουδάκης ήταν ο πυρπολητής του Αρκαδίου» επισημαίνει στο «Βήμα» ο κ. Μανωλακάκης και συμπληρώνει: «Από το 1974 και μετά ξεκίνησαν οι φίλοι μας οι Ανωγειανοί μια διένεξη για το ποιος είναι ο πυρπολητής. Με τα ιστορικά στοιχεία που εμείς έχουμε αλλά και την ιστορία που έχουμε μάθει, με αυτή την αίσθηση που υπάρχει στην κοινή γνώμη, πυρπολητής ήταν ο Γιαμπουδάκης. Αυτό δε σημαίνει ότι αγωνιστής του ολοκαυτώματος δεν ήταν και ο Σκουλάς». Ο κ. Μανωλακάκης καταλήγει στο ότι «ένας ήταν ο πυρπολητής και αυτός είναι ο Γιαμπουδάκης».


Ο νομάρχης Ρεθύμνης κ. Γ. Παπαδάκης, κατά του οποίου στρέφεται και η προσφυγή στο ΣτΕ, θεωρεί ότι «είναι βλαβερή μια τέτοια ανακίνηση του θέματος». Οπως δηλώνει στο «Βήμα», «ήρωες είναι όλοι. Και ο Γιαμπουδάκης και ο Σκουλάς. H συντριπτική πλειοψηφία των Ρεθυμνιωτών και των Κρητικών ενδιαφέρεται για το Αρκάδι ως σύμβολο εθελοθυσίας». Ο κ. Παπαδάκης αφήνει και αιχμές για τα κίνητρα της προσφυγής του κ. Σκουλά, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «δεν έχει ανιδιοτελή χαρακτηριστικά, όταν ο ένας συγγενής κάνει προσφυγή για τον άλλο συγγενή». Ο κ. Παπαδάκης υιοθετεί την εκδοχή ότι ο Γιαμπουδάκης ανατίναξε το Αρκάδι και προσθέτει: «Εκτός από αυτά που λέει ο Βενέρης, ο οποίος είναι και η βασική ιστορική πηγή, σε άλλη πηγή αναφέρεται ότι ο Ελευθέριος Βενιζέλος, συνοδευόμενος από τον στενό του συνεργάτη Μιχάλη Σκουλά, παρευρέθη σε εντοίχιση τιμητικής πλάκας στο σπίτι του Κωνσταντίνου Γιαμπουδάκη, στο Αδελε».


Οι δύο πλευρές συναντήθηκαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας στις 18 Νοεμβρίου 2005, όπου και εξέθεσαν τα επιχειρήματά τους. H απόφαση αναμένεται να εκδοθεί εντός του πρώτου εξαμήνου του 2006, οπότε και αναμένεται να παιχθεί η επόμενη πράξη της υπόθεσης.