Ο πολωνός επαναστάτης, πολιτικός, στρατιωτικός και δικτάτορας Γιόζεφ Κλέμενς Πιλσούντσκι (ο Πιλσούδσκι των παλαιότερων) γεννήθηκε κοντά στη Βίλνα της Λιθουανίας. Ο πατέρας του ήταν ξεπεσμένος ευγενής.
Μετά το πέρας των εγκύκλιων σπουδών του στην ιδιαίτερη πατρίδα του ο Πιλσούντσκι επιχείρησε το 1885 να σπουδάσει ιατρική στο Πανεπιστήμιο του Χάρκοβου. Καθώς όμως είχε από νεαρή ηλικία εγκολπωθεί τις επαναστατικές ιδέες, τον επόμενο χρόνο του απαγορεύτηκε να συνεχίσει τις σπουδές του λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων. Ο Πιλσούντσκι επέστρεψε στη Βίλνα το 1886, αλλά έναν χρόνο αργότερα συνελήφθη με την αβάσιμη κατηγορία της συμμετοχής του σε συνωμοσία για τη δολοφονία του τσάρου Αλέξανδρου Γ’ και εξορίστηκε για πέντε χρόνια στη Σιβηρία.
Θύμα των επανειλημμένων διαμελισμών της (1772, 1793, 1795) από τους τρεις γείτονές της, Αυστρία, Πρωσία, Ρωσία, που είχαν μοιραστεί την άλλοτε εκτεταμένη κοινή επικράτειά της με τη Λιθουανία, η Πολωνία είχε πάψει να υφίσταται ως κράτος αλλά όχι και ως έθνος. Ο πολωνικός εθνικισμός με αίτημα την ανεξαρτησία παρέμενε πάντοτε ζωντανός και το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα βρισκόταν σε έξαρση υποδαυλιζόμενος και από την εμφάνιση των πολιτικών κομμάτων.
Ηγέτης των σοσιαλιστών
H δυναμικότερη έκφραση του πολωνικού εθνικισμού εκδηλωνόταν στο ρωσοκρατούμενο τμήμα της Πολωνίας, που ήταν και το μεγαλύτερο, με κέντρο την πρώην πρωτεύουσα Βαρσοβία. Επιδίωξή του ήταν η αποτίναξη του μισητού ρωσικού ζυγού που βάραινε ασφυκτικά τον πολωνικό λαό με ωμή καταπίεση και εκμετάλλευση. Οι εξεγέρσεις ήταν συχνές και συνεπάγονταν πάντοτε άγρια μέτρα καταστολής από μέρους των ρωσικών αρχών. Εμφορούμενος από ανάλογες πατριωτικές ιδέες και αποφασισμένος να τις βάλει σε πράξη ο Πιλσούντσκι επέστρεψε το 1892 στην πατρίδα του από τη Σιβηρία. Το σοσιαλιστικό κόμμα μόλις είχε ιδρυθεί και αυτός έσπευσε να γίνει μέλος του. Γρήγορα αναδείχθηκε ηγέτης του και το 1894 άρχισε να εκδίδει την παράνομη εφημερίδα «Robotnik» (Εργάτης).
Το 1900 ακολούθησε νέα σύλληψη από τους Ρώσους, αλλά ο Πιλσούντσκι, ύστερα από διάφορες περιπέτειες, κατόρθωσε να δραπετεύσει έναν χρόνο αργότερα.
Στον ρωσοϊαπωνικό πόλεμο του 1904-5 ο Πιλσούντσκι νόμισε ότι είδε μια ευκαιρία για να αποκτήσει το πολωνικό πατριωτικό κίνημα έναν ισχυρό σύμμαχο. Ταξίδεψε στο Τόκιο και επιχείρησε να εξασφαλίσει τη βοήθεια της Ιαπωνίας για τη διοργάνωση εξέγερσης στην Πολωνία. Με την επιστροφή του στην πατρίδα ξέσπασε στη Ρωσία η επανάσταση του 1905. Ο Πιλσούντσκι προσπάθησε να εκμεταλλευθεί την αναστάτωση που επικρατούσε στην αυτοκρατορία προς όφελος της πολωνικής υπόθεσης. Αλλά η επανάσταση απέτυχε.
Ο Πιλσούντσκι αποχώρησε τότε από το σοσιαλιστικό κόμμα πιστεύοντας ότι η εθνική απελευθέρωση της Πολωνίας έπρεπε να προταχθεί των κοινωνικών ζητημάτων που απασχολούσαν τους σοσιαλιστές. Για την επίτευξη του στόχου της απελευθέρωσης, το 1908 ο Πιλσούντσκι ίδρυσε τον παράνομο πολωνικό στρατό, σώματα ενόπλων που η συνολική δύναμή τους αριθμούσε 10.000 άνδρες.
Αρχηγός του κράτους
Κατά τον A´ Παγκόσμιο Πόλεμο, που άρχισε το 1914, ο Πιλσούντσκι έθεσε τον στρατό του στη διάθεση της Αυστροουγγαρίας και οι άνδρες του, υπό την ηγεσία του, πολέμησαν εναντίον των Ρώσων. Αλλά το 1916 η Αυστροουγγαρία και η σύμμαχός της Γερμανία, υποχρεωμένες να καλύψουν άλλες στρατιωτικές ανάγκες, θέλησαν να χρησιμοποιήσουν τους Πολωνούς του Πιλσούντσκι σε επιχειρήσεις διαφορετικές από εκείνες για τις οποίες τους προόριζε ο αρχηγός τους. Ο Πιλσούντσκι αντιτάχθηκε σε αυτό το σχέδιο, και έτσι ήρθε η σειρά των Γερμανών να τον συλλάβουν και να τον κλείσουν στη φυλακή.
Με τη λήξη του A´ Παγκοσμίου Πολέμου το 1918 ο Πιλσούντσκι επέστρεψε στη Βαρσοβία. Εκεί τέθηκε επικεφαλής των πολωνικών ενόπλων δυνάμεων, ανακήρυξε την ανεξάρτητη Δημοκρατία της Πολωνίας και αναγορεύθηκε αρχηγός του κράτους.
Στο Παρίσι ωστόσο υπήρχε ήδη η Πολωνική Εθνική Επιτροπή, είδος προσωρινής κυβέρνησης, με επικεφαλής τον Ρόμαν Ντμόφσκι, του κόμματος της Δημοκρατικής Ενωσης, και μέλη άλλους πολιτικούς οι οποίοι κατά τη διάρκεια του πολέμου είχαν ταχθεί με την πλευρά των Συμμάχων, ενώ ο Πιλσούντσκι με τον στρατό του πολεμούσε στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων.
Ο Ντμόφσκι, επίσης εθνικιστής, ήταν παλαιός γνώριμος και αντίπαλος του Πιλσούντσκι από τη σοσιαλιστική ακόμη περίοδό του. Χαρακτηριστική ήταν η σύγκρουσή τους την εποχή του ρωσοϊαπωνικού πολέμου, όταν και ο Ντμόφσκι είχε προσπαθήσει να προσεταιριστεί το Τόκιο προς όφελος της πολωνικής υπόθεσης παρουσιάζοντας στους ιάπωνες αρμοδίους το σχέδιο του Πιλσούντσκι ως ανέφικτο.
Εναντίον της ΕΣΣΔ
Το πρόβλημα που προέκυψε με τις δύο «ηγεσίες» της Πολωνίας λύθηκε με συμβιβασμό. Στον Ντμόφσκι ανατέθηκε να αντιπροσωπεύσει την Πολωνία στη Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού, ενώ την πρωθυπουργία ανέλαβε ο διάσημος πιανίστας Ιγνάτιος Παντερέφσκι. Ο Πιλσούντσκι παρέμεινε αρχηγός του κράτους.
Αν όμως ο πόλεμος είχε λήξει για την υπόλοιπη Ευρώπη, δεν συνέβη το ίδιο και με την Πολωνία. Καθώς η περιπόθητη ανεξαρτησία είχε πλέον κατακτηθεί, ο Πιλσούντσκι διεύρυνε τους στόχους του επιδιώκοντας την ανασύσταση του πολωνικού κράτους στις τεράστιες διαστάσεις που είχε πριν από τους διαμελισμούς του 18ου αιώνα. Ηρθε σε σύγκρουση με την Τσεχοσλοβακία και τη Λιθουανία, τα νεοπαγή κράτη που είχαν προκύψει από τις μεταπολεμικές ρυθμίσεις, κυρίως όμως στράφηκε κατά της Σοβιετικής Ενωσης. H πρώτη φάση της εκστρατείας στέφθηκε από επιτυχία και ο πολωνικός στρατός κατόρθωσε να προελάσει σε μεγάλο βάθος προς ανατολάς τόσο που το όνειρο του Πιλσούντσκι πλησίασε για λίγο στην υλοποίησή του. Το 1920 όμως, καθώς η Σοβιετική Ενωση συνερχόταν από τον εμφύλιο πόλεμο που είχε ξεσπάσει στα εδάφη της, η αντεπίθεση του Κόκκινου Στρατού υποχρέωσε τις πολωνικές δυνάμεις να υποχωρήσουν φθάνοντας ως τα περίχωρα της Βαρσοβίας. Εκεί οι πολωνικές δυνάμεις υπό την ηγεσία του Πιλσούντσκι, στρατάρχη της Πολωνίας πλέον, αμύνθηκαν σθεναρά ως τη λήξη του πολέμου. Το 1922, μετά τη θέσπιση δημοκρατικού συντάγματος, ο Πιλσούντσκι παραιτήθηκε από το αξίωμα του αρχηγού του κράτους και διατήρησε μόνο την αρχηγία των ενόπλων δυνάμεων. Τον επόμενο χρόνο παραιτήθηκε και από αυτή τη θέση και αποσύρθηκε εντελώς από την ενεργό πολιτική δράση εγκαθιστάμενος λίγο έξω από τη Βαρσοβία.
Το πραξικόπημα του 1926
Οχι όμως για πολύ. Το 1926, μη βρίσκοντας της αρεσκείας του την κατάσταση όπως είχε διαμορφωθεί στην Πολωνία με το κοινοβουλευτικό σύστημα, ο Πιλσούντσκι οργάνωσε πραξικόπημα και βαδίζοντας κατά της Βαρσοβίας επικεφαλής στρατιωτικών μονάδων έγινε κύριος της κατάστασης.
Αυτή τη φορά ο Πιλσούντσκι προτίμησε να μην αναλάβει το ύπατο αξίωμα της χώρας και περιορίστηκε στη θέση του υπουργού Αμυνας την οποία διατήρησε ως τον θάνατό του. Στην ουσία όμως, μέσω των ανθρώπων του, αυτός κυβέρνησε την Πολωνία την επόμενη δεκαετία αναλαμβάνοντας σε δύο περιπτώσεις και την πρωθυπουργία (1926-8 και 1930). Το καθεστώς που εγκαθιδρύθηκε στη χώρα ήταν προσωπική δικτατορία του Πιλσούντσκι και άντεξε όλες τις απόπειρες ανατροπής του. Ο Πιλσούντσκι ήταν ένας από τους πρώτους ευρωπαίους ηγέτες που διείδαν την απειλή που αντιπροσώπευε ο ναζισμός. Οταν ο Χίτλερ κατέλαβε την εξουσία στη Γερμανία το 1933 ο Πιλσούντσκι πρότεινε στη Γαλλία, σύμμαχο της Πολωνίας από το 1921, την ανάληψη κοινής δράσης εναντίον του, αλλά η πρότασή του απορρίφθηκε. Το 1934 ο Πιλσούντσκι υπέγραψε σύμφωνο μη επίθεσης με τη Γερμανία, όπως είχε κάνει το 1932 με τη Σοβιετική Ενωση, συμμαχώντας με τις δύο χώρες που λίγα χρόνια αργότερα θα εκτελούσαν έναν ακόμη διαμελισμό της Πολωνίας.
KEIMENA: ΙΩΑΝΝΑ ΖΟΥΛΑ
