Ο Γάϊος Οκτάβιος Θουρίνος γεννήθηκε στη Ρώμη. Ο πατέρας του, ονομαζόμενος επίσης ΓάΪος Οκτάβιος, προερχόταν από ευυπόληπτη αλλά όχι πλούσια οικογένεια της τάξης των Ιππέων. H μητέρα του Ατία όμως ήταν κόρη της Ιουλίας, αδελφής του Ιουλίου Καίσαρος. Το 46 π.X. ο Ιούλιος Καίσαρ, ο οποίος δεν είχε αποκτήσει νόμιμους απογόνους, υιοθέτησε τον μικρανεψιό του ο οποίος μετονομάστηκε Γάϊος Ιούλιος Καίσαρ Οκταβιανός.
Οταν τον Μάρτιο του 44 π.X. δολοφονήθηκε ο Ιούλιος Καίσαρ, ο 18χρονος Οκταβιανός βρισκόταν με στρατό στην Απολλωνία της Ιλλυρίας από όπου ο Ιούλιος Καίσαρ σκόπευε να εξαπολύσει εκστρατεία εναντίον των Πάρθων. Μαθαίνοντας την τραγική είδηση ο Οκταβιανός επέστρεψε αμέσως στην Ιταλία.
Στη Ρώμη, παρά τις παρακλήσεις συγγενών και φίλων να παραιτηθεί από την κληρονομιά του Ιουλίου Καίσαρος και να μην αναμειχθεί στην πολιτική, ο νεαρός, φιλάσθενος αλλά ευειδής Οκταβιανός αποφάσισε να διεκδικήσει μια θέση στα κοινά. Οι συγκλητικοί δολοφόνοι του Καίσαρος, με αρχηγούς τον Μάρκο Ιούνιο Βρούτο και τον Γάιο Κάσσιο Λογγίνο, οι οποίοι κυριαρχούσαν στην πολιτική σκηνή, αρχικά τον αγνόησαν. Κυριότερος αντίπαλος του Οκταβιανού προέκυψε ο Μάρκος Αντώνιος, ο οποίος, ως ο στενότερος συνεργάτης του Καίσαρος, θεωρούσε ότι ήταν δικαιωματικά ο διάδοχός του και γι’ αυτό προσπάθησε με κάθε τρόπο να εμποδίσει να αναγνωριστεί ως νόμιμη η υιοθεσία του Οκταβιανού. Τελικά όμως ο Οκταβιανός κέρδισε τους δικαστικούς αγώνες και η Σύγκλητος επικύρωσε την υιοθεσία του από τον Ιούλιο Καίσαρα.
H Δεύτερη Τριανδρία
Ο ευφυής Οκταβιανός κατάλαβε ότι για να μπορέσει να επιβληθεί στην πολιτική αρένα έπρεπε να έχει συμμάχους. Ετσι, παρά την αντιπαλότητά του με τον Μάρκο Αντώνιο, συμμάχησε μαζί του, καθώς και με τον Μάρκο Αιμίλιο Λέπιδο, επίσης πιστό οπαδό του Καίσαρος. Με αυτόν τον τρόπο συγκροτήθηκε η Δεύτερη Τριανδρία. Σε αντίθεση με την ανεπίσημη συμμαχία της Πρώτης Τριανδρίας, την οποία είχαν συστήσει το 70 π.X. ο Ιούλιος Καίσαρ, ο Μάρκος Λικίνιος Κράσσος και ο Γναίος Πομπήιος Μάγνος, η Δεύτερη Τριανδρία επισημοποιήθηκε με νόμο το 43 π.X. και της δόθηκαν δικτατορικές εξουσίες για μία πενταετία με σκοπό την ανασυγκρότηση της Δημοκρατίας. Στη λήξη της πενταετίας η θητεία της Δεύτερης Τριανδρίας ανανεώθηκε για πέντε ακόμη χρόνια.
Πρώτο μέλημα της Τριανδρίας ήταν η αντιμετώπιση των δολοφόνων του Καίσαρος, δηλαδή του Βρούτου και του Κάσσιου, οι οποίοι ήλεγχαν πλέον το μεγαλύτερο μέρος των ρωμαϊκών επαρχιών της Ανατολής, όπως η Μακεδονία, η Μικρά Ασία και η Συρία. Το 42 π.X. ο Οκταβιανός και ο Μάρκος Αντώνιος εξεστράτευσαν εναντίον τους. Οι αποφασιστικές μάχες δόθηκαν τον Νοέμβριο του 42 π.X. στους Φιλίππους. Τις μάχες αυτές ο Μάρκος Αντώνιος τις έδωσε μόνος επειδή ο Οκταβιανός ήταν ασθενής. Οι συνωμότες ηττήθηκαν κατά κράτος και ο Βρούτος και ο Κάσσιος αυτοκτόνησαν.
Τον Οκτώβριο του 40 π.X. η Τριανδρία συμφώνησε να χωρίσει τις ρωμαϊκές επαρχίες σε ζώνες επιρροής. Ο Οκταβιανός πήρε τις δυτικές επαρχίες, ο Μάρκος Αντώνιος τις ανατολικές και ο Λέπιδος την Αφρική.
Απόλυτος άρχων
Αλλά η συμμαχία δεν ήταν δυνατόν να διαρκέσει περισσότερο εξαιτίας των προσωπικών φιλοδοξιών των μελών της. Ο Λέπιδος, λόγου χάρη, ενώ βοήθησε τον Οκταβιανό στην εκστρατεία του εναντίον του γιου του Πομπηίου, μετά τη νίκη προσπάθησε να πάρει υπό τον έλεγχό του τις λεγεώνες του Οκταβιανού και αυτός έδιωξε τον Λέπιδο από την Τριανδρία.
Στο μεταξύ ο Μάρκος Αντώνιος είχε εγκατασταθεί στην Αίγυπτο αποκτώντας νόθα παιδιά με την Κλεοπάτρα παρ’ όλο που ήταν νυμφευμένος με την αδελφή του Οκταβιανού. Ο Οκταβιανός, εκμεταλλευόμενος την κατάσταση, άρχισε να δυσφημεί τον Μάρκο Αντώνιο και τελικά έπεισε τη Σύγκλητο να κηρύξει τον πόλεμο στην Κλεοπάτρα και ως εκ τούτου και στον Μάρκο Αντώνιο. Στις 2 Σεπτεμβρίου του 31 π.X., στη ναυμαχία του Ακτίου, ο Οκταβιανός νίκησε τον στόλο της Κλεοπάτρας και του Μάρκου Αντώνιου. Το ζεύγος κατέφυγε στην Αίγυπτο, όπου τους κατεδίωξε ο Οκταβιανός κατακτώντας κομμάτι κομμάτι τη χώρα των Πτολεμαίων. Εναν χρόνο αργότερα, στις 30 Αυγούστου του 30 π.X., ο Μάρκος Αντώνιος και η Κλεοπάτρα, μη έχοντας άλλη λύση, αυτοκτόνησαν και ο Οκταβιανός ανακήρυξε την Αίγυπτο ρωμαϊκή επαρχία.
Απόλυτος άρχων πλέον ο Οκταβιανός άρχισε να συλλέγει τίτλους και αξιώματα που του απένεμε η Σύγκλητος: δήμαρχος, ύπατος, αρχιερέας και Αύγουστος (Augustus), δηλαδή Σεβαστός, τίτλος που αποδιδόταν ως τότε μόνο στους θεούς.
Τον τίτλο του Αυγούστου ο Οκταβιανός τον έκανε όνομα· στο εξής ονομαζόταν Καίσαρ Αύγουστος και, εφόσον στο μεταξύ ο Ιούλιος Καίσαρ είχε θεοποιηθεί, ο Αύγουστος ήταν πλέον και Divi Filius (Γιος Θεού). Παράλληλα αναγορεύθηκε Princeps (Πρώτος Πολίτης) και Imperator (Αρχιστράτηγος), τίτλος που λίγο αργότερα θα πάρει την έννοια του Αυτοκράτορα. Ετσι ο πρώην Οκταβιανός ήταν τώρα Imperator Caesar Divi Filius Augustus.
Επίφαση νομιμότητας
Εχοντας το παράδειγμα του Ιουλίου Καίσαρος κατά νου, ο Αύγουστος προσπάθησε να δώσει μια επίφαση νομιμότητας στη διακυβέρνησή του ώστε να μην καταλήξει και αυτός δολοφονημένος. Διακηρύσσοντας ότι στόχος του ήταν η ανασυγκρότηση της Δημοκρατίας, στην πραγματικότητα δεν έκανε άλλο από το να θέτει τις βάσεις ενός ηγεμονικού πολιτεύματος με πρώτον αυτοκράτορα τον εαυτό του. Σε αντάλλαγμα η Ρώμη κέρδισε σαράντα χρόνια εσωτερικής ειρήνης.
Με νηφάλιες ενέργειες ο Αύγουστος προσπάθησε να μην εξοργίσει την αριστοκρατική τάξη. Το 27 π.X. δέχθηκε, λόγου χάρη, να αναλάβει ένα μόνο μέρος της εξουσίας, δηλαδή τη διοίκηση για μία δεκαετία επτά επαρχιών – των τριών της Ισπανίας, των δύο της Γαλατίας, καθώς και της Συρίας και της Αιγύπτου – όπου υπήρχε και το μεγαλύτερο μέρος του στρατού, ενώ για τις άλλες δέκα επαρχίες άφησε την πρωτοβουλία στη Σύγκλητο να ορίζει διοικητές, όπως γινόταν δηλαδή επί δημοκρατίας. Αναλαμβάνοντας όμως το αξίωμα του δημάρχου, το οποίο ανανεωνόταν κάθε χρόνο από το 23 π.X. ως τον θάνατό του, ο Αύγουστος είχε ουσιαστικά το δικαίωμα να επεμβαίνει στη διοίκηση και των επαρχιών που είχαν απομείνει στη Σύγκλητο, ενώ σταδιακά την άλωσε και αυτήν: απομάκρυνε με διαφόρους τρόπους 190 συγκλητικούς που δεν ήταν της αρεσκείας του και τους αντικατέστησε με άλλους της εμπιστοσύνης του.
Παράλληλα ιδρύθηκε ένα εκτελεστικό συμβούλιο της Συγκλήτου, το οποίο βοηθούσε τον Αύγουστο στο συγκλητικό του έργο. Οι δημόσιες υπηρεσίες επεκτάθηκαν με τη δημιουργία ενός τεράστιου γραφειοκρατικού μηχανισμού πρωτόγνωρου στη ρωμαϊκή δημόσια διοίκηση. Ετσι τέθηκαν τα θεμέλια του αυτοκρατορικού καθεστώτος. H δημόσια διοίκηση αναδιοργανώθηκε ριζικά και στις θέσεις-κλειδιά τοποθετήθηκαν άνθρωποι της απόλυτης εμπιστοσύνης του Αυγούστου. Τα έσοδα της αυτοκρατορίας αυξήθηκαν θεαματικά χάρη στο αποτελεσματικό οικονομικό σύστημα: στο κεντρικό θησαυροφυλάκιο που βρισκόταν στη Ρώμη συγκεντρώνονταν όλα τα έσοδα από τις επαρχίες τα οποία προέρχονταν από δύο άμεσους φόρους: τον κεφαλικό (tributum capitis) και τον γεωκτηματικό (tributum soli). Επίσης υπήρχαν έμμεσοι φόροι καθώς και τελωνειακοί δασμοί, οι οποίοι ωστόσο ήταν σχετικά χαμηλοί ώστε να διευκολύνεται το εμπόριο, που άνθησε την εποχή του Αυγούστου.
Προστασία της παράδοσης
Ο Αύγουστος συγκρότησε τον πρώτο μόνιμο στρατό της Ρώμης και τοποθέτησε τις λεγεώνες στα σύνορα της αυτοκρατορίας ώστε να μην μπορεί εύκολα ο στρατός να ανακατεύεται στην πολιτική. Μια ειδική στρατιωτική μονάδα, οι Πραιτωριανοί, αποτέλεσε τη φρουρά της Ρώμης και την προσωπική φρουρά του αυτοκράτορα. Επίσης ιδρύθηκε η πρώτη οργανωμένη πυροσβεστική υπηρεσία.
Στο κοινωνικό επίπεδο ο Αύγουστος προσπάθησε να τονώσει τον θεσμό της οικογένειας και έδωσε παροχές στους πολυτέκνους. Επίσης, σε ένδειξη του ότι ο ίδιος σεβόταν τις πατροπαράδοτες αξίες του ρωμαϊκού λαού, απαγόρευσε τη λατρεία ξενόφερτων θεοτήτων.
Ως προστάτης των γραμμάτων και των τεχνών ο Αύγουστος καλλώπισε τη Ρώμη με αγάλματα, ναούς και μεγαλοπρεπή κτίρια. Εξάλλου ως συγγραφέας και ποιητής – αν και δεν έχει σωθεί κανένα κείμενό του – ο Αύγουστος πρόσφερε την εύνοιά του σε ποιητές και συγγραφείς όπως ο Οράτιος, ο Λίβιος, ο Οβίδιος και ο Βιργίλιος, οι οποίοι με τη σειρά τους τον αντάμειψαν καταγράφοντας τα κατορθώματά του.
Μολονότι νυμφεύθηκε τρεις φορές, δεν απέκτησε γιο. H δεύτερη σύζυγός του του χάρισε μία κόρη, την Ιουλία, της οποίας ο Αύγουστος υιοθέτησε τους δύο γιους. Αλλά και οι δύο εγγονοί του πέθαναν σε μικρή ηλικία και ο Αύγουστος, ανήσυχος για τη διαδοχή του – μολονότι τα αξιώματά του δεν ήταν κληρονομικά -, υιοθέτησε τον Τιβέριο Κλαύδιο, γιο από προηγούμενο γάμο της τρίτης συζύγου του Λιβίας, ο οποίος και τον διαδέχθηκε.
Ο Αύγουστος, παρά την εύθραυστη υγεία του, έφθασε ως τα 77 του χρόνια και πέθανε ήσυχος στο κρεβάτι του. Μετά τον θάνατό του θεοποιήθηκε και τα ονόματα «Καίσαρ» και «Αύγουστος» έγιναν τίτλοι για τους επόμενους ρωμαίους αυτοκράτορες.
KEIMENA: ΙΩΑΝΝΑ ΖΟΥΛΑ
