Ο αυστριακός πολιτικός Κλέμενς Μέτερνιχ γεννήθηκε στο Κόμπλεντς της Ρηνανίας και προερχόταν από παλαια οικογένεια ευγενών. Ο κόμης πατέρας του κατείχε υψηλή θέση ως αντιπρόσωπος της αυστριακής διοίκησης.
Την εποχή των σπουδών του Μέτερνιχ οι ιδέες – αλλά και τα στρατεύματα – της Γαλλικής Επανάστασης εξαπλώνονταν ραγδαία. Εξαιτίας τους ο Μέτερνιχ εγκατέλειψε δύο πανεπιστήμια, του Στρασβούργου και του Μάιντς, καθώς και τις Βρυξέλλες, για να καταφύγει τελικά το 1794 στη Βιέννη. Εκεί παντρεύτηκε και χάρη στον γάμο του εισήλθε στους κύκλους της υψηλής βιεννέζικης αριστοκρατίας, καθώς και στην αυστριακή διπλωματική υπηρεσία.
Ο Μέτερνιχ διετέλεσε πρεσβευτής στη Δρέσδη το 1801-3, στο Βερολίνο το 1803-6 και τελικά στο Παρίσι το 1806-9.
Στη γαλλική πρωτεύουσα συναναστράφηκε την υψηλή παρισινή κοινωνία και συνέλεξε πληροφορίες για την εσωτερική κατάσταση της Γαλλίας. Προφανώς όμως δεν τις ερμήνευσε σωστά, όπως απέδειξε η συνηγορία του για την εμπλοκή της Αυστρίας στον πόλεμο του 1809 που κατέληξε στην ήττα της από τους Γάλλους κατά τη μάχη του Βαγκράμ τον Ιούνιο του ίδιου έτους.
Παρά ταύτα τον Οκτώβριο του 1809 ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος A’ διόρισε τον Μέτερνιχ υπουργό των εξωτερικών.
Ο Τέταρτος Συνασπισμός
Τα χρόνια που ακολούθησαν και αφού ο Μέτερνιχ κατέστρωσε το σχέδιο του γάμου του Ναπολέοντος με την κόρη του Φραγκίσκου αρχιδούκισσα Μαρία-Λουίζα, η Αυστρία επιδόθηκε μυστικά στον επανεξοπλισμό της.
Με τη στρατιά του Ναπολέοντος να έχει επιστρέψει αποδεκατισμένη και εξαντλημένη από την ολέθρια εκστρατεία του 1812 στη Ρωσία, οι αντίπαλοί του, καθώς και μερικοί ως τότε σύμμαχοί του, βρήκαν την ευκαιρία για μία ακόμη φορά να ενωθούν εναντίον του. Από το καλοκαίρι ως το φθινόπωρο του 1813 η Ρωσία, η Πρωσία, η Βαυαρία, η Σουηδία, η Σαξονία, με την οικονομική ενίσχυση της Αγγλίας, συνέπηξαν τον Τέταρτο Συνασπισμό για να πολεμήσουν τον Ναπολέοντα. Υπό την καθοδήγηση του Μέτερνιχ, τον Αύγουστο μπήκε στον πόλεμο και η Αυστρία.
Στις 16-19 Οκτωβρίου 1813 η σύρραξη έφθασε στην κορύφωσή της κατά τη μάχη που δόθηκε στη Λειψία. Ο στρατός του Ναπολέοντος είχε να αντιμετωπίσει διπλάσια δύναμη αυστριακών, ρωσικών και πρωσικών στρατευμάτων που επιτέθηκαν από Βορρά και Νότο. Στις 18 Οκτωβρίου οι Σάξονες, που ως τότε πολεμούσαν ως σύμμαχοι του Ναπολέοντος, πέρασαν στο αντίπαλο στρατόπεδο. Οι Γάλλοι υποχώρησαν, αν και με δυσκολία, και τελικά ο Ναπολέων συμπτύχθηκε προς τον ποταμό Ρήνο έχοντας υποστεί βαρύτατες απώλειες ενώ πολλοί από τους άνδρες του ήταν άρρωστοι με τύφο.
Με τη μάχη της Λειψίας, που αργότερα οι γερμανοί ιστορικοί την ονόμασαν Μάχη των Εθνών, απελευθερώθηκαν όσα γερμανικά εδάφη τελούσαν ακόμη υπό γαλλική κυριαρχία. Στις 31 Μαρτίου 1814 οι σύμμαχοι μπήκαν στο Παρίσι. Στις 11 Απριλίου ο Ναπολέων παραιτήθηκε και κατόπιν πήρε την άγουσα για τη νήσο Ελβα, εξόριστος, αν και διατηρώντας τον τίτλο του αυτοκράτορα.
Ο Μέτερνιχ, ο οποίος είχε εξασφαλίσει στην Αυστρία τον ηγετικό ρόλο τόσο στην καθαρά στρατιωτική όσο και στην πολιτική πλευρά του πολέμου, είχε ήδη τιμηθεί τον Οκτώβριο του 1813 από τον αυτοκράτορα Φραγκίσκο με τον κληρονομικό τίτλο του πρίγκιπα.
Το Συνέδριο της Βιέννης
Τον Σεπτέμβριο του 1814 άρχισε το Συνέδριο της Βιέννης με σκοπό να αποκαταστήσει στην Ευρώπη την τάξη που είχαν διασαλεύσει η Γαλλική Επανάσταση και οι ναπολεόντειοι πόλεμοι. Με τη μεσολάβηση των Εκατό Ημερών (20 Μαρτίου – 22 Ιουνίου 1815), όταν ο Ναπολέων, έχοντας αποδράσει από την Ελβα τον Φεβρουάριο του 1915, επέστρεψε ως αυτοκράτορας πάλι στο Παρίσι για να ηττηθεί στο Βατερλό στις 18 Ιουνίου και να εξοριστεί οριστικά αυτή τη φορά στην Αγία Ελένη, το Συνέδριο ολοκλήρωσε τις εργασίες του τον ίδιο αυτόν μήνα.
Το Συνέδριο της Βιέννης υπήρξε η μεγάλη ώρα του Μέτερνιχ. Το γεγονός και μόνο ότι συνήλθε εκεί υπήρξε τεράστια επιτυχία του. Κατά τη διάρκεια των εργασιών του, με τη συμμετοχή όλων των μεγαλόσχημων πολιτικών προσωπικοτήτων της εποχής, ο οικοδεσπότης Μέτερνιχ αναδείχθηκε ο αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής του. Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα, όπου οι κοσμικές εκδηλώσεις, με έντονο το στοιχείο των ερωτοτροπιών, συναγωνίζονταν σε αριθμό και σε ενδιαφέρον τις πολιτικές συνομιλίες.
Ο Μέτερνιχ δεν κατόρθωσε να αποσπάσει από το Συνέδριο όλες τις πολιτικές και τις εδαφικές ρυθμίσεις που επιθυμούσε. Πέτυχε όμως να δημιουργήσει για τους ηγεμόνες της Ευρώπης μια νέα τάξη πραγμάτων που ο ίδιος θεωρούσε ότι τους εξασφάλιζε απέναντι στις δυνάμεις της κοινωνικής αλλαγής.
H επίδραση του Μέτερνιχ και των ιδεών του στα ευρωπαϊκά πράγματα από την πτώση του Ναπολέοντος ως την επανάσταση του 1848 ήταν τόσο σημαντική ώστε αυτή η περίοδος έχει αποκληθεί Εποχή Μέτερνιχ. Μολοντούτο ως ξένος στις εσωτερικές υποθέσεις της αυτοκρατορίας των Αψβούργων ο Μέτερνιχ μπόρεσε να ασκήσει μόνο περιορισμένη επιρροή. Ο ίδιος είπε κάποτε στα γεράματά του: «Μερικές φορές κυβέρνησα την Ευρώπη. Την Αυστρία ποτέ».
Στον δρόμο της παρακμής
Λόγω των ακραία συντηρητικών πεποιθήσεών του ο Μέτερνιχ επιθυμούσε για την Αυστρία αλλά και για την Ευρώπη ολόκληρη ένα σύστημα διακυβέρνησης βασισμένο στην αυθεντία του μονάρχη, υποβοηθούμενη από μια πανίσχυρη γραφειοκρατία. Οι κυριότερες μέριμνές του ως καγκελαρίου και ως κορυφαίου ευρωπαίου πολιτικού ήταν η υπεράσπιση και η διασφάλιση των ρυθμίσεων του 1815 απέναντι στην απειλή της επανάστασης. Επεδίωξε λοιπόν να εξαλείψει αυτή την απειλή, εφαρμόζοντας μέτρα λογοκρισίας και καταστολής.
Παράλληλα ο Μέτερνιχ αναγνώριζε ότι τον 19ο αιώνα για την επιτυχία των συντηρητικών επιδιώξεών του ήταν απαραίτητη η μεταρρύθμιση των θεσμών. Αλλά όποιες φιλοδοξίες και αν έτρεφε ο Μέτερνιχ για τη διοικητική μεταρρύθμιση της μοναρχίας των Αψβούργων προσέκρουσαν στην απροθυμία του αυτοκράτορα Φραγκίσκου A’ να δεχθεί την εφαρμογή ευτακτότερων μεθόδων διακυβέρνησης.
Από το 1828 και ύστερα, η επιρροή του Μέτερνιχ στην εσωτερική πολιτική της αυτοκρατορίας άρχισε να μειώνεται. Αλλοι πολιτικοί άνδρες πήραν το πάνω χέρι υποστηρίζοντας απόψεις αντίθετες από τις δικές του, όπως λόγου χάρη τη μείωση των κονδυλίων του προϋπολογισμού που αφιερώνονταν στον στρατό και στην αστυνομία, θεσμούς που ο Μέτερνιχ τους θεωρούσε θεμελιώδους σημασίας για τη διατήρηση του καταπιεστικού συστήματός του.
H επανάσταση του 1848
Εκτός όμως από τους πολιτικούς ανταγωνιστές του το σύστημα του Μέτερνιχ είχε να αντιμετωπίσει και την ασίγαστη λαχτάρα των καταπιεσμένων λαών για ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη. Οσο και αν αυτό το σύστημα φάνταζε ακατανίκητο, οι λαϊκές εξεγέρσεις απέδειξαν πόσο αδύναμο ήταν. Ηδη το 1821, την ίδια χρονιά όπου ο Μέτερνιχ διοριζόταν καγκελάριος της αυτοκρατορίας των Αψβούργων, ξεσπούσε η επανάσταση των Ελλήνων κατά του οθωμανικού ζυγού και την ίδια εποχή η Λατινική Αμερική ξεσηκωνόταν κατά της ισπανικής κυριαρχίας. Τα 33 χρόνια (1815-48) της Εποχής Μέτερνιχ η Ευρώπη ουδέποτε έμεινε ήσυχη από τις κοινωνικές, πολιτικές και εθνικές διεκδικήσεις των λαών.
Το μεγάλο επαναστατικό κύμα σάρωσε την Ευρώπη το 1848, όταν όλα τα κράτη της συγκλονίστηκαν από εξεγέρσεις. Ο Μέτερνιχ έγινε ο κυριότερος στόχος της λαϊκής δυσαρέσκειας. Κατέφυγε στην Αγγλία, από όπου επέστρεψε στην Αυστρία τον επόμενο χρόνο. Αν και πέρασε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του ως ιδιώτης, εξακολούθησε να προσφέρει τις συμβουλές του, μεταξύ άλλων και στον καγκελάριο της Πρωσίας, τον πολύ Οθωνα φον Βίσμαρκ.
Αν και θεωρείται ο μεγαλύτερος διπλωμάτης που ανέδειξε ποτέ η Ευρώπη, για τα φιλελεύθερα πνεύματα ο Μέτερνιχ έμεινε στην ιστορία ως η ενσάρκωση της αντίδρασης.
KEIMENA: ΙΩΑΝΝΑ ΖΟΥΛΑ
