Οταν η Ιστορία ξαναγράφεται


H πρωτοβουλία του προέδρου της ΝΔ κ. K. Καραμανλή να αποτίσει εγγράφως φόρο τιμής στον επίτιμο πρόεδρο του KKE κ. X. Φλωράκη προσωπικά και «κυρίως σε αυτό που ιστορικά συμβολίζει» μπορεί να ξάφνιασε πολλούς, αλλά δεν ήταν ούτε σχήμα λόγου ούτε κεραυνός εν αιθρία. Οχι μόνο επειδή ο πρόεδρος της ΝΔ έπλεξε προσφάτως το ιστορικό εγκώμιο της ΕΔΑ, ούτε επειδή αρνούμενος ότι το κόμμα του ανήκει στη Δεξιά οφείλει και αυτός να συμπεριφέρεται ως μη δεξιός. Δεν πρόκειται καν για ευκαιριακή κίνηση εκλογικού εντυπωσιασμού. Είναι το αποτέλεσμα μιας μακράς στρατηγικής διεργασίας τόσο μέσα στη Δεξιά όσο και μέσα στην κομμουνιστική Αριστερά, η οποία το 1989 δοκιμάστηκε ως τραγωδία και κινδυνεύει τώρα να επαναληφθεί ως φάρσα. Ακόμη και τα ίδια πρόσωπα ή τα ίδια επώνυμα, αν προτιμάτε, ανακυκλώνονται σε μια πορεία μισού αιώνα.


Τον Σεπτέμβριο του 1956, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ετοιμαζόταν να γιορτάσει την πρώτη επέτειό του στην πρωθυπουργία. Ηταν το ακαταμάχητο νέο αστέρι της ελληνικής Δεξιάς, μόλις 49 ετών. Πολυδιαφημισμένος υπουργός Δημοσίων Εργων στην κυβέρνηση Παπάγου, έλαβε από τον βασιλιά Παύλο την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μετά τον θάνατο του στρατάρχη, τον Οκτώβριο του 1955.


Τα υπόλοιπα έγιναν με τρομερή ταχύτητα. Ο Καραμανλής έφτιαξε κυβέρνηση, κόμμα, προκήρυξε και κέρδισε τις εκλογές, προτού σχεδόν προλάβει να κουνηθεί κανείς. Εξι χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου, ήταν προφανές πως, εκτός από έναν νέο Πρωθυπουργό, μια νέα γενιά πολιτικών ερχόταν στην εξουσία.


Εκείνον τον Σεπτέμβριο, όμως, η οικογένεια Καραμανλή είχε και μια άλλη χαρά. Ο αδελφός του νέου Πρωθυπουργού Αλέκος Καραμανλής έκανε και δεύτερο γιο. Σχεδόν αυτονόητα πήρε το όνομα του θείου του Πρωθυπουργού: Κωνσταντίνος


Προτού γίνει άλλη μια φορά θείος, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε περάσει τις ολιγοήμερες πρώτες διακοπές του ως πρωθυπουργός στην Κέρκυρα. Ωραίο θέρετρο και τόπος απομόνωσης, ταυτοχρόνως. Στο ίδιο νησί, στις περίφημες φυλακές του, ένα στέλεχος του KKE περίμενε να δικαστεί. Ονομαζόταν Χαρίλαος Φλωράκης και είχε αναδειχθεί στην ηγεσία του αποκαλούμενου Δημοκρατικού Στρατού κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου με το ψευδώνυμο «Γιώτης».


* H φυγή στην ΕΣΣΔ


Ηταν μόλις 42 χρόνων. Λίγο μικρότερος από τον Πρωθυπουργό. Ο ένας από χωριό της Καρδίτσας. Ο άλλος από χωριό των Σερρών. Στη δεκαετία του ’30, όταν ο ένας οργανωνόταν στο KKE, ο άλλος εκλεγόταν βουλευτής με το Λαϊκό Κόμμα.


Μετά την ήττα των κομμουνιστών, ο Φλωράκης πέρασε στην Αλβανία και από εκεί, με ένα φορτηγό πλοίο γεμάτο πρόσφυγες συντρόφους του, έφθασε στη Σοβιετική Ενωση. Στην Αλβανία είχε πάρει μέρος στη συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος, την πρώτη μετά την κατάρρευση του Δημοκρατικού Στρατού. Ηταν η πρώτη ουσιαστική συμμετοχή του στα ηγετικά κομματικά κλιμάκια, ένα βήμα που σχεδόν είκοσι χρόνια αργότερα θα τον οδηγούσε στη θέση του γενικού γραμματέα του KKE.


Δεν παρέμεινε πολύ εκτός Ελλάδος. Από το 1950 ως το 1953, φοίτησε επί τρία χρόνια στην περίφημη σοβιετική Στρατιωτική Ακαδημία Φρούτζε, έναν μάλλον ιδιότυπο χώρο για την εκπαίδευση πολιτικών στελεχών. Το 1954, τον στέλνουν παράνομα στην Αθήνα όπου (όπως όλοι που στέλνονται από το εξωτερικό) συλλαμβάνεται λίγους μήνες αργότερα, στις 17 Ιουλίου 1954, κάπου στον Αγιο Παντελεήμονα. Στην αρχή, η Ασφάλεια αντιλαμβάνεται ότι έχει συλλάβει ένα υψηλόβαθμο στέλεχος του KKE αλλά δεν ξέρει ποιο. Θα περάσει κάποιο χρονικό διάστημα ώσπου να καταλάβουν ότι στα χέρια τους βρίσκεται ο «Γιώτης».


* Στο Στρατοδικείο


Τα χρόνια περνούν. Γύρω από την καραμανλική EPE οργανώνεται ένα ιδιότυπο μετεμφυλιακό καθεστώς με ιδεολογική βάση τον αντικομμουνισμό, ο θείος Καραμανλής κερδίζει και άλλες εκλογές, ο μικρός Κώστας μεγαλώνει στην αγκαλιά των γονιών του και ο Χαριλάος Φλωράκης περιμένει να δικαστεί. H δίκη θα γίνει το 1960 και το Εκτακτο Στρατοδικείο (το οποίο λειτουργούσε ακόμη, έντεκα χρόνια μετά τη λήξη του εμφυλίου) θα τον καταδικάσει σε ισόβια για παράβαση του Νόμου 375 περί κατασκοπείας.


Θα μεταφερθεί στις φυλακές της Αίγινας από όπου αφέθηκε ελεύθερος τον Απρίλιο του 1966, μετά τις γνωστές κατευναστικές δηλώσεις του Παναγιώτη Κανελλόπουλου. Στην κυβέρνηση, τότε, έπαιζε πρωταγωνιστικό ρόλο ένας άλλος γνώριμός μας, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Ο Φλωράκης είχε συμπληρώσει δώδεκα χρόνια στη φυλακή.


Ο Κώστας Καραμανλής έκλεινε τα δέκα χρόνια του. Στο ενδιάμεσο, ο θείος Καραμανλής είχε φύγει για το Παρίσι, αφήνοντας την ηγεσία της EPE στον Κανελλόπουλο. Τα «μέτρα επιείκειας» κατά των κομμουνιστών, από τα οποία επωφελήθηκε ο Φλωράκης, είχαν μια λογική πολιτικής λήθης. Είχαν, όμως, και μια σκοπιμότητα: η ενίσχυση της Αριστεράς, ήλπιζαν στην EPE, θα αποδυναμώσει την Ενωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου ή, έστω, θα αποδυναμώσει τη συνοχή της λεγόμενης «δημοκρατικής παράταξης».


* H νομιμοποίηση


H λογική συνέχεια αυτής της κατευναστικής πολιτικής θα οδηγήσει το 1974 τον Κωνσταντίνο Καραμανλή να νομιμοποιήσει το KKE, αμέσως μετά την πτώση της χούντας και την επιστροφή του στην Αθήνα. Ηταν το καλοκαίρι που ο ομώνυμος ανιψιός του τελείωσε το Γυμνάσιο και ετοιμαζόταν για το Πανεπιστήμιο.


Ακολούθησε η λαίλαπα του ΠαΣοΚ, που σάρωσε τα πάντα στα δεξιά του και στα αριστερά του. Σιγά σιγά, τόσο μέσα στην κομμουνιστική Αριστερά όσο και μέσα στη Δεξιά, αρχίζει να αναπτύσσεται ένας νέος προβληματισμός.


Διαμορφώνεται η άποψη πως η μεταξύ τους ασυμβίβαστη αντίθεση δεν ωφελεί κανέναν από τους δύο, αφού ρίχνει την Αριστερά στα χέρια του κεντρώου χώρου προσφέροντας στο ΠαΣοΚ συντριπτικό στρατηγικό πλεονέκτημα σε συνθήκες δικομματισμού. Επρεπε, λοιπόν, να επέλθει μεταξύ τους κατευνασμός και συμφιλίωση ώστε να αμβλυνθούν τα αντιδεξιά ανακλαστικά της κοινωνίας και να στερήσουν από το ΠαΣοΚ το δικαίωμα εκπροσώπησης του αριστερού κόσμου.


Οι δημοτικές εκλογές του 1982, όταν η Αριστερά προσδιορίζεται στη μετάδοση των τηλεοπτικών αποτελεσμάτων με το κεκαλυμμένα σκωπτικό «λοιπές δημοκρατικές δυνάμεις», φαίνεται πως επέδρασε καταλυτικά ακόμη και στον ενωτικό (ως τότε) Γραμματέα του KKE. H κομμουνιστική Αριστερά αρχίζει να αποκτά την έμμονη ιδέα ότι το ΠαΣοΚ τής λεηλατεί όχι μόνο ιδέες, όχι μόνο σύμβολα, αλλά και ψήφους.


* Στον Συνασπισμό


Οι εξελίξεις, στη συνέχεια, έτρεξαν από μόνες τους. Τον «αντικομμουνιστή» Ευ. Αβέρωφ διαδέχεται στην ηγεσία της ΝΔ ο κεντρογενής K. Μητσοτάκης. Στο πλευρό του, ο Παύλος Μπακογιάννης προωθεί ξεκάθαρα πλέον μια πολιτική συνεννόησης με την Αριστερά ώστε να απομονωθεί το ΠαΣοΚ του Ανδρέα Παπανδρέου.


Την ίδια στιγμή, το KKE Εσωτ. μετεξελίσσεται σε EAP και μαζί με το KKE φτιάχνουν τον Συνασπισμό της Αριστεράς. Ο Χαρίλαος Φλωράκης αναλαμβάνει πρόεδρος. Δεξιά και Αριστερά προσπαθούν να βγουν μαζί από τη γωνία στην οποία τις είχε καταδικάσει το ΠαΣοΚ. Το πολιτικό ζητούμενο είναι να μετατρέψουν ένα δι-παραταξιακό σύστημα σε τρικομματικό, με το τρίτο κόμμα να κινείται σε ίση απόσταση από τους άλλους δύο. Να τους αφήσει να λογαριαστούν μόνοι τους βάζοντας ενίοτε και κανένα χεράκι εναντίον των πρώην συμμάχων του;;;. H Αριστερά, δηλαδή, θέλει να γίνει ρυθμιστής. Αλλωστε οι επαναστατικές συνθήκες ωριμάζουν καλύτερα υπό δεξιά διακυβέρνηση.


H συγκυβέρνηση του 1989 έρχεται σχεδόν φυσιολογικά. H αντικομμουνιστική Δεξιά και η αντιδεξιά Αριστερά έβαλαν τα «αντί» στην μπάντα πιστεύοντας ότι «μαζί θα μοιράσουμε τα ιμάτια του ΠαΣοΚ» – όπως συνήθιζε, τότε, να λέει ένας ανερχόμενος αστέρας του KKE. «Να πάρουμε πίσω τα κλεμμένα» λέγεται πως ήταν η πιο ρεαλιστική προτροπή του Χαρίλαου Φλωράκη. Καλώς ή κακώς, η παραδοσιακή Αριστερά θεωρεί ότι έπεσε θύμα κλοπής από το ΠαΣοΚ.


Αυτό το 1989, ο Κώστας Καραμανλής εκλέγεται, πρώτη φορά, στη Βουλή, βουλευτής Θεσσαλονίκης της ΝΔ. H πρώτη κοινοβουλευτική ενέργειά του θα είναι να δώσει ψήφο εμπιστοσύνης σε μια κοινή κυβέρνηση ΝΔ-Αριστεράς υπό τον Τζαννή Τζαννετάκη.


Εξίσου φυσιολογικά, όμως, το εγχείρημα αποτυγχάνει. Και όχι μόνο χάρη στην πρωτοφανή ανθεκτικότητα που επέδειξε το ΠαΣοΚ. Την ίδια ακριβώς περίοδο καταρρέει ο κόσμος του Χαρίλαου Φλωράκη. Πάει το τείχος του Βερολίνου, πάει «η χώρα των Σοβιέτ», πάει «το μπλοκ της ειρήνης και του σοσιαλισμού». Πάνε όλα αυτά για τα οποία πάλεψε και πολέμησε σχεδόν επί εξήντα χρόνια. Ακόμη και η Στρατιωτική Ακαδημία Φρούτζε έκλεισε τις πόρτες της.


Ο Γενικός Γραμματέας του KKE, σχεδόν ορφανός, εγκαταλείπει την ηγεσία του κόμματος στην Αλέκα Παπαρήγα και σε μια νεότερη γενιά στελεχών, από την οποία έχουν ήδη φύγει οι καλύτεροι. Εφεξής, το ΠαΣοΚ του Κώστα Σημίτη γίνεται ο κύριος και σχεδόν αποκλειστικός στόχος ενός KKE που φθίνει σταθερά, χωρίς να καταφέρει ποτέ να πλησιάσει τα επίπεδα του 1989-1990. Στις τελευταίες δημοτικές εκλογές, δεν υπήρξε σχεδόν ούτε μία κοινή υποψηφιότητα μεταξύ ΠαΣοΚ και KKE προς μεγάλη ικανοποίηση της ΝΔ.


* Οι συμβολισμοί


Του χρόνου, ο Κώστας Καραμανλής θα γίνει 48 ετών. Ο Χαρίλαος Φλωράκης έχει ήδη προβλέψει δημοσίως ότι θα είναι ο επόμενος πρωθυπουργός, περίπου στην ίδια ηλικία που είχε γίνει πρωθυπουργός και ο θείος του. Αλλωστε, η Αριστερά επιδεικτικά δεν κάνει τίποτε για να το αποτρέψει.


Από αυτά που «ιστορικά συμβολίζει» ο Χαρίλαος Φλωράκης τίποτε δεν έχει μείνει ζωντανό. Μια πρώτη ήττα, το 1949. Μια δεύτερη, σαράντα χρόνια αργότερα. Ο γέρος κομμουνιστής, όμως, πιστεύει ακόμη σε αυτά στα οποία αφιέρωσε τη ζωή του. Το διακηρύσσει σε κάθε ευκαιρία. Με το βιβλίο που προλογίζει ο K. Καραμανλής και με άλλα παλαιότερα. Ποιος θα μπορούσε να του αμφισβητήσει το δικαίωμα; Ποιος θα μπορούσε να του το αρνηθεί;


Το ερώτημα, όμως, είναι σε τι αποβλέπει ο κατά πολύ νεότερός του πρόεδρος της ΝΔ. Τι ακριβώς τιμά στο πρόσωπο του παλαίμαχου κομμουνιστή, ποιους ιστορικούς συμβολισμούς συμμερίζεται. Ισως την κοινή ανάμνηση μιας εποχής όπου την εξουσία διεκδικούσαν μόνο δεξιοί και κομμουνιστές. Ισως την κοινή ανάγκη αποτίναξης μια εικοσάχρονης πασοκικής ηγεμονίας. Ισως μια κοινή αποστροφή για αυτούς «τους νεόπλουτους της πολιτικής». Ισως… Αλλά γιατί χρειάζεται άραγε να ξαναγραφεί η ιστορία, όταν η ΝΔ προηγείται ήδη με 8,2 μονάδες στις δημοσκοπήσεις;