Εγκλημα (πολιτικό), το: Ο βασικότερος ισχυρισμός ορισμένων κατηγορουμένων για τη φύση των αδικημάτων της 17N. Αν γινόταν αποδεκτός, θα οδηγούσε σε αποδοχή της ένστασης αναρμοδιότητας του δικαστηρίου, καθώς θα έπρεπε η υπόθεση να εισαχθεί ενώπιον Μεικτού Ορκωτού Δικαστηρίου. «Δέχεται το Δικαστήριο ως πολιτικό έγκλημα εκείνο που απευθύνεται αμέσως κατά της πολιτείας και τείνει στην ανατροπή ή αλλοίωση της καθεστηκυίας τάξεως, που υπάρχει σύμφωνα με το ισχύον πολίτευμα. Κάθε άλλο έγκλημα δεν υπάγεται στην έννοια του πολιτικού εγκλήματος, έστω και αν τελέστηκε από τον δράστη με αφορμή τα πολιτικά φρονήματά του» ανέγνωσε ο πρόεδρος Μιχάλης Μαργαρίτης την ομόφωνη απόφαση, έπειτα από πέντε ημέρες ανταλλαγής εκατέρωθεν επιχειρημάτων (14/3). Πληθώρα άρθρων δημοσιεύθηκε στον Τύπο για την ορθότητα, ή μη, της απόφασης αυτής. Το θέμα επανήλθε μήνες αργότερα, έπειτα από μια αποστροφή του προέδρου προς τον Κουφοντίνα. «Εγώ πιστεύω ότι εσείς μέσα σας πιστεύατε ότι κάνατε κάτι καλό, δεν μπορώ να πω ότι είσαστε εγκληματίες του κοινού δικαίου, δεν σας βλέπω έτσι, δεν σας είδα ούτε μια στιγμή και το έχετε καταλάβει. Το θέμα είναι πού πηγαίναμε με αυτά που κάνατε ή λέγατε εσείς. Δεν είναι ότι εσείς μέσα σας είχατε το κακό» είπε ο M. Μαργαρίτης. «Αρα καλά κάναμε και θέσαμε το πολιτικό έγκλημα. Εμείς θερμά σας ευχαριστούμε για αυτά που λέτε» σχολίασε αμέσως ο Φρ. Ραγκούσης, συνήγορος των Ξηρών. «Μιλάμε για πολιτικά κίνητρα, αλλά όχι για πολιτικά εγκλήματα» του απάντησε ο πρόεδρος (22/10). «H πρόοδος της διαδικασίας επιβεβαίωσε το δίκαιον της ένστασής μας περί αναρμοδιότητας του δικαστηρίου, αφού πρόκειται για πράξεις αμιγώς πολιτικές, κίνητρα αμιγώς πολιτικά, στόχευση πολιτική. Βέβαια, σε αυτόν τον τόπο πολιτικά εγκλήματα δεν υπάρχουν και έτσι στερηθήκαμε της παρουσίας των λαϊκών δικαστών που εκφράζουν τη λαϊκή κυριαρχία» υποστήριξε ο συνήγορος υπεράσπισης των Ξηρών Γ. Αγιοστρατίτης (6/10). «H ένσταση για τον πολιτικό χαρακτήρα της δράσης και των ενεργειών ήταν η μόνη που προβάλαμε από την πλευρά Κουφοντίνα. Μόνο λαϊκοί δικαστές μπορούν να δικάζουν τέτοιες δίκες» σχολίασε και η συνήγορος υπεράσπισης Γιάννα Κούρτοβικ (30/9).
ΕΔΑΔ (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων): Ανώτατο Δικαστήριο που εδρεύει στο Στρασβούργο και ελέγχει τη σωστή εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου από τα κράτη που την έχουν υπογράψει. Αρκετοί κατηγορούμενοι έχουν προσφύγει ήδη σε αυτό: ο Σάββας Ξηρός (για τη συμπεριφορά των αρχών απέναντί του το 40ήμερο της άτυπης κράτησής του στον «Ευαγγελισμό»), ο Βασίλης Τζωρτζάτος (για θέματα που αφορούσαν την ελλιπή παροχή δικαστικής προστασίας κατά την προδικασία και την καταγγελία του για ξυλοδαρμό), οι τρεις «Θεσπρωτοί» Ηρ. Κωστάρης, K. Καρατσώλης και Π. Σερίφης (ζητώντας την ακύρωση όλων των πράξεων της προδικασίας και την αφαίρεση των προανακριτικών απολογιών από τη δικογραφία) και η Αγγελική Σωτηροπούλου (για τις άθλιες συνθήκες κράτησής της). Τη νομολογία του ~ επικαλέστηκε ο συνήγορος I. Μυλωνάς για να υποστηρίξει παραβίαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην περίπτωση του Σάββα Ξηρού: «Τον βασάνιζαν, γιατί του προκαλούσαν σωματική εξάντληση επικίνδυνη για την υγεία του όταν επί ώρες τον ανέκριναν νύχτα. Και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο με αποφάσεις του είναι σαφές: Οι δικονομικοί κανόνες πρέπει να τηρούνται αυστηρά ανεξαρτήτως κατηγοριών και κατηγορουμένων» (7/10). Ο δικηγόρος Βασίλης Χειρδάρης, αν και συνήγορος πολιτικής αγωγής, μίλησε για ενδεχόμενο δικαίωσης του Σάββα Ξηρού στο ~: «Είναι απαράδεκτο να παραβιάζονται τα ατομικά δικαιώματα ενός ανθρώπου. Τι θα πει τρομοκράτης, ή μη; Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι για όλους ίδια. Θα πρέπει το δικαστήριο να μη στηριχθεί άμεσα αλλά έμμεσα στις τρεις προανακριτικές του Σάββα Ξηρού για την απόφασή του και τις κατηγορίες, ώστε να μην έχουμε πρόβλημα. Αλλωστε επιβεβαίωσε τα ίδια και είπε και περισσότερα ενώπιον του ανακριτή όπου όλα έγιναν νόμιμα» (26/9). Κατά τη συνήγορο πολιτικής αγωγής Ελίζα Βόζεμπεργκ: «ο Γιωτόπουλος δεν μιλά γιατί ελπίζει στον δεύτερο βαθμό δικαιοδοσίας, γιατί ελπίζει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Επιδίωξή του είναι να παραμείνει η αμφιβολία για την ενοχή του» (25/9).
Εδώλιο, το: Το σκαμνί, το κάθισμα. Σε αυτό κάθονται οι 19 κατηγορούμενοι στη δίκη της 17N. Ο πρώην υπουργός και θύμα της 17N Γ. Πέτσος, μιλώντας στο δικαστήριο, ισχυρίστηκε ότι στο ~ δεν κάθεται όλη η οργάνωση, αλλά μεγάλο επιχειρησιακό κομμάτι της (24/9). Και ο Σταύρος Γεωργίου, συνήγορος πολιτικής αγωγής της οικογένειας Μάτη, είπε στο δικαστήριο: «στο εδώλιο δεν βρίσκεται όλη η οργάνωση» (16/9). «Θα είναι κάθε μέρα στο εδώλιο, αφού πρόκειται για εξαιρετικά θεσμικό άτομο» είπε για τον Ανέστη Παπαναστασίου ο συνήγορός του Δημήτρης Τεντολούρης, όταν εκδόθηκε βούλευμα που διέταξε την άμεση απόλυση του πελάτη του από τις φυλακές και τον άφηνε προσωρινά ελεύθερο (26/8). Και ο καθηγητής Βένιος Αγγελόπουλος, μάρτυρας υπεράσπισης του Γιωτόπουλου, υποστήριξε: «Εμένα με ενδιαφέρει η δίκη να είναι δίκαιη για οποιονδήποτε κατηγορούμενο. Κινητοποιήθηκα γιατί θίχτηκα προσωπικά. Ενδεχομένως σε αυτό το εδώλιο να ήμουν εγώ. Ο Γιωτόπουλος είναι ένας άλλος «εγώ». Οπως και άλλοι «εγώ» υπήρξαν στα εδώλια της δημοκρατίας» (22/7).
Εκπρόσωπος, ο: Αυτός που παρίσταται για λογαριασμό κάποιου άλλου. Με την έκφραση αυτή αποκαλείται από ορισμένους κατηγορουμένους ο συνήγορος πολιτικής αγωγής Ηλίας Αναγνωστόπουλος, ο οποίος εκπροσωπούσε τις οικογένειες των αμερικανικής υπηκοότητας θυμάτων της οργάνωσης καθώς και την οικογένεια του Βρετανού Στίβεν Σόντερς.
Ελαφρυντικά, τα: Οι ειδικές περιστάσεις που επιτρέπουν τον μετριασμό ποινής. Ο συνήγορος υπεράσπισης των αδελφών Ξηρών Φραγκίσκος Ραγκούσης δήλωσε, αφενός, κατά την αγόρευσή του ότι ο εντολέας του Σάββας Ξηρός «δεν επιθυμεί ούτε εφαρμογή ευεργετικών διατάξεων ούτε ελαφρυντικά», αφετέρου όμως ότι «αυτά δύναται το δικαστήριο να τα δώσει» (20/10). Ο Αριστείδης Οικονομίδης, συνήγορος υπεράσπισης του Τσελέντη, ζήτησε από το δικαστήριο να του αναγνωρίσει τρία ελαφρυντικά: των μη ταπεινών ελατηρίων, της ειλικρινούς μεταμέλειας και της μετέπειτα καλής συμπεριφοράς (17/10). Νωρίτερα, στο στάδιο των απολογιών, ο Γιωτόπουλος είχε κατηγορήσει τον Τσελέντη για «υπαγορευμένη απολογία με στόχο τα ελαφρυντικά». «Δεν ζητάμε επιείκεια και ελαφρυντικά, αλλά να συμπεριλάβετε στην απόφασή σας το πολιτικό πλαίσιο» δήλωσε η Ιωάννα Κούρτοβικ, συνήγορος του Κουφοντίνα, κατά την αγόρευσή της (1/10). Στην απολογία του, ο Διονύσης Γεωργιάδης ισχυρίστηκε για τις συνθήκες στην Αντιτρομοκρατική: «Αρχισα να δυσανασχετώ, ζήτησα δικηγόρο. Δεν θα σου κάνει καλό, μου είπαν, θα τα γράψουμε εμείς σωστά, θα σου βάλουμε ελαφρυντικά» (8/8).
Ενορκοι, οι: Πολίτες-μέλη ορκωτού δικαστηρίου. Απουσίασαν από τη δίκη, καθώς τα εγκλήματα της 17N δεν κρίθηκαν ως πολιτικά και έτσι δεν εισήχθησαν σε Μεικτό Ορκωτό Δικαστήριο (βλ. και έγκλημα). Ο Σάκης Κεχαγιόγλου, συνήγορος πολιτικής αγωγής του Γ. Πέτσου, υποστήριξε απευθυνόμενος στο δικαστήριο ότι και με παρουσία ενόρκων το αποτέλεσμα της δίκης δεν θα άλλαζε: «Ποιος είπε ότι οι ενδεχομένως να κληρώνονταν ένορκοι ενός Μεικτού Ορκωτού Δικαστηρίου θα ήταν επιεικέστεροι ή αυστηρότεροι από εσάς; Εσείς είστε οι φυσικοί δικαστές των κατηγορουμένων. Γιατί λοιπόν εσείς ξαφνικά εξαιρείστε από τον ελληνικό λαό εμμέσως και πηγαίνετε σε ένα απόμακρο στάδιο στρατοδικών και διορισμένων δικαστών που παίρνουν εντολές από την αμερικανική πρεσβεία και από το κατεστημένο αυτού του κράτους και οι τέσσερις κύριοι ένορκοι, οι οποίοι θα ήταν, θα εξέφραζαν δήθεν, άμεσα, τη λαϊκή βούληση» (12/3). H μάρτυρας Στέφανι Τσάντες, κόρη του θύματος της 17N Τζορτζ, κατέθεσε: «H μόνη δίκη που υπήρξε για τον πάτερα μου ήταν η περίπτωση που αυτοί οι άνθρωποι έγιναν δικαστές, ένορκοι και εκτελεστές της απόφασής τους» (15/5).
Ενσταση, η: Διατύπωση αντιρρήσεων για κάτι που ειπώθηκε ή αποφασίστηκε. Στην εξέταση δικονομικών ~εων αναλώθηκαν οι πρώτες δέκα ημέρες της δίκης. Κυριότερη η ~ αναρμοδιότητας του δικαστηρίου, η οποία απερρίφθη: «Οι κύριοι κατηγορούμενοι παραπέμπονται ότι διέπραξαν με περισσότερες πράξεις τα εγκλήματα σύστασης, συμμορίας, κατοχής εκρηκτικών υλών, ανθρωποκτονιών, ληστειών, κτλ. Οι πράξεις αυτές δεν είναι πολιτικά εγκλήματα. Ο νόμος αυτός (ο τελευταίος αντιτρομοκρατικός) είναι συνταγματικός και κατόπιν τούτου το δικαστήριο οδηγείται στην απόρριψη της ένστασης περί αναρμοδιότητάς του και παραπομπής στο Μεικτό Ορκωτό Δικαστήριο υπό όλες τις μορφές με τις οποίες ετέθη» (14/3). Αλλες ~εις που προβλήθηκαν και απορρίφθηκαν ήταν: η κακή σύνθεση του δικαστηρίου, η ακυρότητα προανακριτικών και ανακριτικών απολογιών του Σάββα Ξηρού, η μη νόμιμη κλήτευση του Βασίλη Τζωρτζάτου, η μη νόμιμη εισαγωγή της υποθέσεως στο ακροατήριο ως προς τους τρεις Θεσπρωτούς, η μη χορήγηση της δυνατότητας παρουσίας συνηγόρου κατά την προδικασία, η διατύπωση απειλών κατά της ζωής συγγενών των κατηγορουμένων, η διατύπωση απειλών έκδοσης στις ΗΠΑ, η χορήγηση φαρμάκων σε κατηγορουμένους για να ομολογήσουν, κτλ. H πρώτη ένσταση αφορούσε την απομάκρυνση του κουβούκλιου και έγινε αποδεκτή (βλ. και κλουβί). Μια άλλη έννοια του λήμματος ~ έδωσε ο Τέλιος: «Από το ’89 ως το ’92, η οργάνωση έκανε 33 επιχειρήσεις. Σε αυτές δεν συμμετείχα σε καμία. H αποχή μου από το ’89 ως το ’92 δείχνει και το μέγεθος των διαφωνιών και των ενστάσεων που υπήρχαν μεταξύ εμού και της οργάνωσης» (27/8).
Επανάσταση, η: Ομαδική εξέγερση κατά της εξουσίας ή του καθεστώτος. Οπως ήταν αναμενόμενο, εκτενείς ήταν οι αναφορές στη λέξη αυτή, και κυρίως οι αναφορές στις αστικές (κυρίως τη γαλλική) και στις προλεταριακές επαναστάσεις (κυρίως την μπολσεβίκικη και κουβανέζικη). Ο Μιχάλης Μαργαρίτης, απευθυνόμενος στον εισαγγελέα, είπε: «Δεν ξέρω αν στη Γαλλική Επανάσταση δεν θα ήμουν κι εγώ στους πρώτους που θα ασκούσαν βία» (28/5). Ο ίδιος, αναφερόμενος σε αιτιάσεις του Κουφοντίνα ότι η 17N εξέφραζε την επαναστατική Αριστερά, δήλωσε ότι αν ο λαός επαναστατεί τότε δεν μπορεί να τον σταματήσει τίποτε. Αρκετές φορές επανέλαβε την άποψη «με γεμάτα τα ράφια των σουπερμάρκετ επανάσταση δεν γίνεται». Ο Δημήτρης Κουφοντίνας υποστήριξε στην απολογία του: «Ο ένοπλος επαναστάτης δεν είναι μανιακός της βίας, παράφρονας λάτρης των όπλων και των σκοτωμών. (…) Ο επαναστάτης που μέσα από μια πολιτική ανάλυση επέλεξε τη βία σαν άμεσο μέτρο, είναι υποχρεωμένος να φτάσει, αν είναι συνεπής με τον εαυτό και τις ιδέες του, ως τις ακραίες του συνέπειες. (…) έχει να αντιμετωπίσει μια βαθιά και δυσβάσταχτη αντίφαση ανάμεσα στην αγάπη για τη ζωή και στην αναγκαιότητα να δρα κατά ζωής». (24/7).
Ερωτήσεις, οι: Οι αιτήσεις πληροφορίας. Δεν απάντησαν σε αυτές των συνηγόρων της πολιτικής αγωγής οι κατηγορούμενοι Δημήτρης Κουφοντίνας και Αλέξανδρος Γιωτόπουλος κατά την απολογία τους.
Ευθύνη (πολιτική), η: Την ανέλαβε ο Δημήτρης Κουφοντίνας με δήλωσή του και στο Δικαστήριο: «Από την πρώτη στιγμή που εμφανίστηκα, ανέλαβα την πολιτική ευθύνη για τη δράση της οργάνωσης» (7/3). Οταν για πολλοστή φορά την ανέλαβε εκ νέου, προκάλεσε την αντίδραση του προέδρου που εκνευρισμένος του εξήγησε ότι το Δικαστήριο δεν είναι Βουλή (5/5). Σε άλλη στιγμή, ο εισαγγελέας είπε στον Κουφοντίνα: «δεν καταλαβαίνω τι είναι πολιτική ευθύνη», για να λάβει την απάντηση: «δεν περίμενα να ξέρετε» (5/5).
