Οι πρόσφατες αποφάσεις της EE έφεραν για άλλη μια φορά στο προσκήνιο τα «μεταλλαγμένα» και πυροδότησαν έντονες συζητήσεις. Ακόμη και η χρήση αυτού του λανθασμένου όρου όμως δείχνει ότι οι Ελληνες αγνοούμε την ουσία του θέματος, έστω και αν υπερασπιζόμαστε με πάθος την άποψη που έχουμε για την εκπεφρασμένη πρόθεση συγκεκριμένων εταιρειών να ζητήσουν άδεια για πώληση σπόρων γενετικά τροποποιημένων φυτών. Στόχος αυτού του άρθρου δεν είναι να πάρει θέση με επιχειρήματα υπέρ ή κατά αλλά να ξεκαθαρίσει ορισμένες ασάφειες, έτσι ώστε να μιλούμε όλοι την ίδια γλώσσα.
Ο όρος «γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί» αποδίδει με ακρίβεια αυτό που έχει συμβεί στους συγκεκριμένους οργανισμούς (είτε πρόκειται για φυτά είτε για ζώα είτε για μικροοργανισμούς όπως τα βακτήρια) και είναι αυτός που θα πρέπει να χρησιμοποιούμε αντί του «μεταλλαγμένα» που φαίνεται να έχει επικρατήσει. Γιατί με την ευρεία έννοια του όρου, μεταλλαγμένος μπορεί να είναι ο καθένας από εμάς!
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: όλοι οι οργανισμοί που κατοικούν στον πλανήτη Γη φέρουν DNA, δεσοξυριβονουκλεϊνικό οξύ (εξαίρεση αποτελούν ορισμένοι ιοί οι οποίοι, αντί για DNA, φέρουν RNA, ριβονουκλεϊνικό οξύ). Το DNA αποτελεί το κωδικό αλφάβητο το οποίο χρησιμοποιείται για να γραφτεί η «συνταγή» για τη δημιουργία κάθε οργανισμού. Πρόκειται δε για ένα αλφάβητο κοινό: ως χημικό μόριο, το DNA ενός βακτηρίου δεν διαφέρει σε τίποτε από το DNA ενός ανθρώπου, μιας μύγας ή ενός βατράχου. Οι ορατές διαφορές που παρατηρούνται μεταξύ βακτηρίων, ανθρώπων κτλ. οφείλονται τόσο στις διαφορετικές λέξεις που δημιουργεί ο κάθε οργανισμός χρησιμοποιώντας το κοινό αλφάβητο όσο και στη διαφορετική χρήση τους. Οι λέξεις του παραπάνω παραλληλισμού είναι τα γονίδια, επί μέρους περιοχές του DNA οι οποίες κωδικοποιούν συγκεκριμένες εντολές στη συνταγή δημιουργίας του οργανισμού.
H μετάλλαξη, η αλλαγή δηλαδή σε κάποιο ή κάποια γράμματα του κοινού αλφάβητου, είναι ένα τυχαίο φαινόμενο το οποίο λαμβάνει χώρα ερήμην μας. Παραδείγματος χάριν, η υπερβολική έκθεση στον ήλιο μπορεί να μεταλλάξει το DNA των κυττάρων του δέρματός μας. Το αποτέλεσμα των μεταλλάξεων μπορεί να είναι αμελητέο, ή πάρα πολύ σοβαρό. Στο παραπάνω παράδειγμα, μια μόνο μετάλλαξη σε ένα σημαντικό γονίδιο θα μπορούσε να γίνει η απαρχή για καρκίνο του δέρματος… (πάντως ο οργανισμός δεν είναι έρμαιο των μεταλλάξεων, διαθέτει επιδιορθωτικούς μηχανισμούς που επαναφέρουν τα πράγματα σε τάξη).
Σε αντίθεση με τη μετάλλαξη, η γενετική τροποποίηση δεν είναι τυχαίο φαινόμενο και το αποτέλεσμά της είναι προβλέψιμο. Πρόκειται για ελεγχόμενη ανθρώπινη παρέμβαση στο DNA των οργανισμών που θέλουμε να τροποποιήσουμε. H παρέμβαση μπορεί να συνίσταται τόσο σε προσθήκη όσο και σε αφαίρεση γονιδίων. Παραδείγματα γενετικής τροποποίησης είναι η μεταφορά ανθρωπίνων γονιδίων σε μικροοργανισμούς ή ζώα για την παραγωγή ανθρωπίνων πρωτεϊνών από αυτά ή η εισαγωγή γονιδίων στα φυτά με στόχο την απόκτηση ανθεκτικότητας σε ασθένειες.
Στην πράξη, λοιπόν, όταν τροποποιούμε γενετικά κάποιον οργανισμό τού προσθέτουμε (ή του αφαιρούμε) μια λέξη στη (από τη) συνταγή για τη δημιουργία του. Παραδείγματος χάριν, η πρώτη εφαρμογή της γενετικής τροποποίησης, η οποία έλαβε χώρα το 1973, ήταν η παρασκευή ανθρώπινης ινσουλίνης από μικροοργανισμούς: το ανθρώπινο γονίδιο το οποίο κωδικοποιεί την παραγωγή ινσουλίνης από το πάγκρεας απομονώθηκε και εισήχθη σε μικροοργανισμούς. Αποκωδικοποιώντας το μήνυμα που έλαβαν από αυτό (είπαμε ότι το αλφάβητο είναι κοινό…), οι μικροοργανισμοί άρχισαν να παράγουν ινσουλίνη. H μεγάλη απόδοση της παραγωγής είχε ως αποτέλεσμα η ινσουλίνη αυτή να αντικαταστήσει τη χοιρεία ινσουλίνη η οποία εχρησιμοποιείτο ως τότε και συνετέλεσε στο να υπάρχει επάρκεια του φαρμάκου και μάλιστα με φθηνότερη τιμή.
Σε ό,τι αφορά τα γενετικά τροποποιημένα φυτά τα οποία ήρθαν πρόσφατα στην επικαιρότητα, ένα από τα πλέον διάσημα είναι το καλαμπόκι ΒΤ. Πρόκειται για ένα καλαμπόκι στο γενετικό υλικό του οποίου έχει προστεθεί ένα γονίδιο ανθεκτικότητας στα λεπιδόπτερα έντομα. Με άλλα λόγια, πρόκειται για ένα καλαμπόκι το οποίο δεν χρειάζεται εντομοκτόνα. Το γονίδιο ανθεκτικότητας στα λεπιδόπτερα έντομα έχει προέλθει από τον μικροοργανισμό Bacillus thuringiensis (τα αρχικά του οποίου έδωσαν το όνομα ΒΤ στο συγκεκριμένο καλαμπόκι) και κωδικοποιεί για μια πρωτεΐνη η οποία σκοτώνει τα έντομα αυτά.
