OI ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ
O Νικίας ήταν γιος του Νικήρατου και ανήκε σε αριστοκρατική και πλούσια αθηναϊκή οικογένεια. Αναδείχθηκε μετριοπαθής πολιτικός ηγέτης και με εξαίρεση σύντομες περιόδους υποσκελισμού του από αντιπάλους του η σταδιοδρομία του υπήρξε από τις επιφανέστερες στην πολιτική ιστορία της Αθήνας. Είχε πράο και διαλλακτικό χαρακτήρα και διακρινόταν για την εντιμότητα και τη γενναιότητά του. Παράλληλα όμως του έλειπαν η αποφασιστικότητα και τα προσόντα του πραγματικού ηγέτη. Μεγάλο επίσης εμπόδιο στάθηκε γι’ αυτόν το γεγονός ότι ήταν εξαιρετικά δεισιδαίμων, τόσο που είχε πάντοτε στο σπίτι του έναν μάντη.
Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου ο Νικίας, αν και σε πολλές περιπτώσεις φάνηκαν οι φιλειρηνικές διαθέσεις του, διετέλεσε για μεγάλα διαστήματα στρατηγός και απέδειξε τις ικανότητές του σε αυτόν τον τομέα με τις επιτυχίες του σε διάφορες επιχειρήσεις. Σημαντική ωστόσο υποχώρηση στη σταδιοδρομία του σημειώθηκε το 425 π.X., όταν, αποβλέποντας στη σύναψη ειρήνης, ο Νικίας στέρησε από τον εαυτό του μια ευκαιρία για διάκριση παραχωρώντας την στον αντίπαλό του, τον δημαγωγό Κλέωνα. Οι Αθηναίοι πολιορκούσαν τότε τη σπαρτιατική φρουρά της νήσου Σφακτηρίας, στην Πύλο, και ο Κλέων πρότεινε να σταλούν ενισχύσεις με επικεφαλής τον Νικία. Αυτός όμως αποποιήθηκε τη στρατηγία και την αντιπρότεινε στον Κλέωνα, ο οποίος, με τη βοήθεια του ικανού Δημοσθένη, επίσης στρατηγού, αιχμαλώτισε τους Σπαρτιάτες και τους οδήγησε θριαμβευτικά στην Αθήνα.
Σύντομα όμως το γόητρό του αποκαταστάθηκε χάρη στην επιτυχημένη δράση που ανέπτυξε ο Νικίας σε όλον τον ελληνικό χώρο όπου διεξάγονταν επιχειρήσεις, από την Πελοπόννησο ως τη Χαλκιδική.
H μεγάλη στιγμή για τον Νικία ήρθε το 422 π.X., όταν στη μάχη της Αμφίπολης σκοτώθηκαν οι δύο κυριότεροι εκπρόσωποι της φιλοπόλεμης πολιτικής των αντίπαλων στρατοπέδων, ο Αθηναίος Κλέων και ο Σπαρτιάτης Βρασίδας. H εξέλιξη αυτή άνοιξε τον δρόμο για την προσπάθεια ειρηνικής διευθέτησης των διαφορών Αθήνας και Σπάρτης, την οποία υποστήριζε ένθερμα ο Νικίας. Η προσπάθεια οδήγησε, το 421 π.X., στην επίτευξη συμφωνίας η οποία πήρε το όνομα του αθηναίου πολιτικού: Νικίειος ειρήνη.
H συμφωνία δεν είχε τη λαμπρή τύχη που προσδοκούσε ο πρωτεργάτης της Νικίας. Οι σύμμαχοι της Σπάρτης βρήκαν τους όρους της ασύμφορους για τους ίδιους και αρνήθηκαν να την προσυπογράψουν. Στην Αθήνα την υπονόμευε ο Αλκιβιάδης με τη φιλοπόλεμη πολιτική του. Ετσι, αντί για τα πενήντα χρόνια που προέβλεπε η ληξιαρχική πράξη γεννήσεώς της, η Νικίειος ειρήνη έζησε μόνο έξι, και αυτά διόλου γαλήνια.
Το 415 π.X. ο Νικίας αντιτάχθηκε στην ιδέα της σικελικής εκστρατείας την οποία υποστήριζε ο Αλκιβιάδης. Τελικά όμως αναγκάστηκε να υποταχθεί στην απόφαση του δήμου για την πραγματοποίησή της, και μάλιστα να συμμετάσχει στην εκστρατεία ως στρατηγός μαζί με τον Αλκιβιάδη και τον Λάμαχο. Το φθινόπωρο του 414 π.X., μόνος πλέον ηγέτης του εκστρατευτικού σώματος μετά την ανάκληση του Αλκιβιάδη και τον θάνατο του Λαμάχου και βασανιζόμενος από πάθηση των νεφρών, ο Νικίας ζήτησε να ανακληθεί από τη Σικελία. Το αίτημά του δεν έγινε δεκτό, και αντ’ αυτού η Αθήνα τού έστειλε ενισχύσεις για να συνεχίσει τον πόλεμο.
Παρά τη γενναιότητά του ο Νικίας, με την αναποφασιστικότητα, την αναβλητικότητα και την αδράνειά του σε κρίσιμες στιγμές, συνέβαλε καίρια στην ήττα των Αθηναίων στη Σικελία, που είχε ως αποτέλεσμα και τη δική του αιχμαλωσία και δημόσια εκτέλεση.
Το όνομα του Νικία απουσίαζε από τη στήλη με τα ονόματα των στρατηγών που είχαν πολεμήσει στη Σικελία. Αυτή ήταν η μεταθανάτια τιμωρία που του επέβαλαν οι Αθηναίοι για τις ευθύνες του στο οικτρό τέλος μιας επιχείρησης την οποία ο Νικίας έκανε ό,τι μπορούσε για να αποτρέψει.
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ (457-413 π.X.)
O Δημοσθένης υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους στρατιωτικούς ηγέτες της Αθήνας κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Ηταν γενναίος, ευφάνταστος και αποφασιστικός, και ως την καταστρεπτική για τους Αθηναίους κατάληξη της σικελικής εκστρατείας οι θετικές εκβάσεις των εγχειρημάτων του εξουδετέρωναν με το παραπάνω τις λιγοστές αποτυχίες του.
Το 426 π.X. ο Δημοσθένης δεν κατόρθωσε να φέρει σε αίσιο πέρας την πολιορκία της Λευκάδας, κορινθιακής αποικίας, και ηττήθηκε κατά την απόπειρά του να εισβάλει στην Αιτωλία. Γρήγορα όμως αντιστάθμισε αυτές τις αποτυχίες του όταν υπερασπίστηκε αποτελεσματικά την αθηναϊκή ναυτική βάση της Ναυπάκτου απέναντι σε χερσαία επίθεση των Σπαρτιατών και όταν τους νίκησε στις Ολπες και στην Ιδομένη.
Τον επόμενο χρόνο, 425 π.X., ο Δημοσθένης σημείωσε τη μεγαλύτερη επιτυχία της σταδιοδρομίας του με την αποφασιστική συμβολή του στην αιχμαλωσία της σπαρτιατικής φρουράς της νήσου Σφακτηρίας στην Πύλο, νίκη στην οποία ο δημαγωγός Κλέων έλαβε επίσης μέρος για να τη μετατρέψει σε προσωπικό του θρίαμβο.
Ο Δημοσθένης ήταν μέλος της αθηναϊκής αντιπροσωπείας η οποία, με επικεφαλής τον Νικία, πήγε το 421π.X. στη Σπάρτη, όπου επικυρώθηκε η Νικίειος ειρήνη.
Το 413 π.X. οι Αθηναίοι εμπιστεύθηκαν στον Δημοσθένη μεγάλη στρατιωτική δύναμη και του ανέθεσαν να την οδηγήσει με τα πλοία στη Σικελία για να ενισχύσει το αθηναϊκό εκστρατευτικό σώμα που πολεμούσε εκεί με στρατηγό τον Νικία. Κατά το ταξίδι του προς τη Σικελία ο Δημοσθένης στάθμευσε σε πολλά σημεία τόσο στην Πελοπόννησο όσο και στο Ιόνιο, άλλοτε για να πραγματοποιήσει επιδρομές εναντίον εχθρικών θέσεων και άλλοτε για να συμπληρώσει τη δύναμή του με νέες ενισχύσεις. Το αποτέλεσμα ήταν ότι καθυστέρησε πολύ να φθάσει στη Σικελία, και όταν αυτό έγινε, η κατάσταση εκεί είχε οδηγηθεί σε απελπιστικό σημείο για το εκστρατευτικό σώμα.
Παρ’ όλα αυτά η άφιξη τόσο μεγάλων ενισχύσεων αφενός αναπτέρωσε το ηθικό των Αθηναίων και των συμμάχων τους και αφετέρου ανάγκασε τους Συρακουσίους να συγκρατηθούν. Αλλά το πρώτο μεγάλο πολεμικό εγχείρημα του Δημοσθένη στη Σικελία, η νυχτερινή επίθεση κατά των Επιπολών, λόγω προχειρότητας στην οργάνωση της επιχείρησης και ανεπαρκούς προετοιμασίας, κατέληξε σε πανωλεθρία για τους Αθηναίους.
Ακολούθησαν και άλλες ήττες, και το αθηναϊκό εκστρατευτικό σώμα βρέθηκε σε ακόμη πιο απελπιστική θέση από ό,τι πριν. Αποφασιστικός ο Δημοσθένης πρότεινε την άμεση αποχώρηση του αθηναϊκού στρατού από τη Σικελία. H πρότασή του προσέκρουσε στις αντιρρήσεις του Νικία, οι οποίες, αν και ξεπεράστηκαν, συνέβαλαν, μαζί με άλλους παράγοντες, στην καθυστέρηση της απόφασης. Οταν η αποχώρηση αποφασίστηκε, ήταν πλέον αργά. Ο εχθρός είχε βρει τον χρόνο να προετοιμαστεί για να αποκόψει τους δρόμους διαφυγής των Αθηναίων. Ο Δημοσθένης με το τμήμα που διοικούσε παραδόθηκε για να οδηγηθεί στις Συρακούσες, όπου εκτελέστηκε δημοσία.
ΕΡΜΟΚΡΑΤΗΣ (;-407 π.X.)
O Ερμοκράτης ήταν γόνος παλαιής αριστοκρατικής οικογενείας των Συρακουσών και αρχηγός της πολιτικής παράταξης των αριστοκρατικών. Ως στρατηγός και πολιτικός διαδραμάτισε πρωτεύοντα ρόλο κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο στην άμυνα της πόλης του κατά των αθηναίων πολιορκητών της αλλά και στη μετέπειτα καταδίωξή τους. Πρόσφερε επίσης στην πόλη του τις υπηρεσίες του κατά τη σύγκρουση των Συρακουσών με την Καρχηδόνα. Ακόμη ο Ερμοκράτης επετέλεσε έργο ωφέλιμο για το σύνολο της Σικελίας κατά την πρώτη εκστρατεία των Αθηναίων, το 427-424 π.X., όταν σε ομιλία του αναφέρθηκε στις επεκτατικές προθέσεις της Αθήνας και έπεισε τις ελληνικές πόλεις του νησιού για την ανάγκη να αποκαταστήσουν μεταξύ τους ειρηνικές σχέσεις.
Οταν το 415 π.X. η στρατιά των Αθηναίων και των συμμάχων τους ξεκινούσε για την εισβολή της στη Σικελία και ιδιαιτέρως στις Συρακούσες, ο Ερμοκράτης αγωνίστηκε για να αφυπνίσει τους συμπολίτες του απέναντι στον επερχόμενο κίνδυνο. Αυτοί όμως εκώφευσαν στις εκκλήσεις και στις συμβουλές του και καταψήφισαν τις προτάσεις του προτιμώντας την καθησυχαστική στάση των αντιπάλων του δημοκρατικών.
Λίγο αργότερα όμως, όταν έφθασαν τα εχθρικά στρατεύματα, έγινε φανερό ότι ο Ερμοκράτης έλεγε την αλήθεια. Τότε οι συμπολίτες του τού ανέθεσαν τη διακυβέρνηση της πόλης και την άμυνά της. Με την έγκριση του δήμου ο Ερμοκράτης έθεσε σε εφαρμογή σειρά μεταρρυθμίσεων, όπως η επιβολή πειθαρχίας στο στράτευμα, ο περιορισμός των ηγετών του στρατού σε τρεις στρατηγούς με ουσιαστικές εξουσίες αντί για τους δεκαπέντε που ήταν πριν, η αύξηση του αριθμού των οπλιτών, η βελτίωση των οχυρωματικών έργων και η κατασκευή νέων. Παράλληλα ο Ερμοκράτης έστειλε στη Σπάρτη και στην Κόρινθο αντιπροσωπεία για να ζητήσει βοήθεια.
Παρ’ όλα αυτά ο εχθρός που είχαν να αντιμετωπίσουν οι Συρακούσιοι υπερτερούσε σε δύναμη και ο κίνδυνος εξακολουθούσε να είναι μεγάλος. Τον Μάιο του 414 π.X. άρχισε η πολιορκία, και τότε φάνηκαν οι αμυντικές αδυναμίες της πόλης. Οι Συρακούσιοι, ή τουλάχιστον ορισμένοι από αυτούς, οι οποίοι πιθανώς επιθυμούσαν και να συνθηκολογήσουν με τους Αθηναίους, τις απέδωσαν στην ανεπάρκεια του Ερμοκράτη και των στρατηγών, και τους αντικατέστησαν.
H κατάσταση όμως μεταβλήθηκε πάλι όταν έφθασε στις Συρακούσες ο σπαρτιάτης στρατηγός Γύλιππος με ενισχύσεις. Ο Γύλιππος βοήθησε να έρθει πάλι στα πράγματα ο Ερμοκράτης, ο οποίος με τη σειρά του συνέβαλε αξιοσημείωτα στην περαιτέρω πορεία των πολεμικών επιχειρήσεων και στην τελική κατανίκηση των Αθηναίων.
Λέγεται ότι μετά την ήττα των Αθηναίων ο Ερμοκράτης προσπάθησε να σώσει τη ζωή των αιχμαλώτων στρατηγών τους Νικία και Δημοσθένη αλλά δεν εισακούστηκε και οι στρατηγοί εκτελέστηκαν.
Υστερα από λίγα χρόνια, και ενώ ο Ερμοκράτης απουσίαζε, άλλαξε πάλι η πολιτική κατάσταση στις Συρακούσες και ήρθαν στα πράγματα οι δημοκρατικοί, οι οποίοι τον καταδίκασαν σε εξορία. Παρ’ όλα αυτά, όταν οι Καρχηδόνιοι εισέβαλαν στη Σικελία το 409 π.X., ο Ερμοκράτης με πέντε πλοία πήγε στο νησί για να προσφέρει τη βοήθειά του. H επιθυμία του να επιστρέψει στην πόλη του ήταν μεγάλη, αλλά δεν του επέτρεπαν την είσοδο. Οταν κάποια νύχτα επιχείρησε να μπει κρυφά στις Συρακούσες μαζί με μια μικρή ομάδα οπαδών του, οι αντίπαλοί του τον αντιλήφθηκαν και πήγαν ένοπλοι να τον εμποδίσουν. Ακολούθησε συμπλοκή στη διάρκεια της οποίας ο Ερμοκράτης σκοτώθηκε.
ΓΥΛΙΠΠΟΣ (5ος αι. π.X.)
Ενώ για τη μεσαία περίοδο της σταδιοδρομίας του σπαρτιάτη στρατηγού Γυλίππου διαθέτουμε αρκετές πληροφορίες, καθ’ ότι αυτή συμπίπτει με τη δράση του κατά των Αθηναίων στη Σικελία, για την προηγούμενη γνωρίζουμε ελάχιστα και για την επόμενη τίποτε.
Ο Γύλιππος ήταν γιος του Κλεανδρίδα ή Κλεάρχου, σημαίνουσας προσωπικότητας της Σπάρτης, ο οποίος όμως σπιλώθηκε από σοβαρό οικονομικό σκάνδαλο, το οποίο τον ανάγκασε να στερηθεί την πατρίδα του τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Λέγεται ότι ο Κλεανδρίδας ή Κλέαρχος δέχθηκε δωροδοκία από τον αθηναίο πολιτικό Περικλή με αντάλλαγμα να εμποδίσει σπαρτιατική εισβολή στην Αττική. Το αδίκημα αποκαλύφθηκε και ο Κλεανδρίδας ή Κλέαρχος καταδικάστηκε σε θάνατο, κατόρθωσε όμως να διαφύγει στην Κάτω Ιταλία, όπου και πέθανε.
Λέγεται επίσης ότι η μητέρα του Γυλίππου ήταν δούλη, και αν αυτό αληθεύει, ο Γύλιππος θα πρέπει να συνάντησε αρκετά εμπόδια στην κοινωνική του ανέλιξη.
Γεγονός είναι πάντως ότι το 414 π.X. οι Σπαρτιάτες ανέθεσαν στον Γύλιππο να μεταβεί στις Συρακούσες για να βοηθήσει την πόλη στον αγώνα της εναντίον των αθηναϊκών στρατευμάτων που την πολιορκούσαν.
Ο Γύλιππος ξεκίνησε από τη Σπάρτη επικεφαλής αμελητέας στρατιωτικής δύναμης και με το καθήκον να την αυξήσει μόνος του καθ’ οδόν. Πράγματι ο Γύλιππος ανταποκρίθηκε σε αυτό το καθήκον. Αποβιβάστηκε στη βόρεια ακτή της Σικελίας και κατά την πορεία του προς Νότον, προς τις Συρακούσες, κατόρθωσε να στρατολογήσει αρκετούς κατοίκους του νησιού ώστε φθάνοντας στον προορισμό του να διαθέτει ένα μικρό στρατιωτικό σώμα.
Οταν ο Γύλιππος έφθασε στις Συρακούσες, βρήκε την πόλη σε εξαιρετικά δύσκολη θέση, στα πρόθυρα της παράδοσής της στους Αθηναίους. H πρώτη του δουλειά ήταν να στείλει κήρυκες στο στρατόπεδο των εχθρών και να τους ειδοποιήσει ότι αν ήθελαν μπορούσαν να αποχωρήσουν δίχως αυτός να τους ενοχλήσει. Τους έδινε προθεσμία πέντε ημερών. Οι Αθηναίοι δεν καταδέχθηκαν καν να του απαντήσουν.
Στις επιχειρήσεις που ανέλαβε κατόπιν κατά των Αθηναίων, αναπτύσσοντας δράση κυρίως στην ξηρά και λιγότερο στη θάλασσα, ο Γύλιππος δεν σημείωνε πάντοτε επιτυχία. Ηταν όμως πείσμων, τολμηρός και ακαταπόνητος, και χάρη σε αυτές του τις ιδιότητες συνέβαλε τα μέγιστα ώστε η κατάσταση να μεταστραφεί υπέρ των Συρακουσίων.
Μετά την ήττα και την παράδοση των Αθηναίων λέγεται ότι και ο Γύλιππος, όπως και ο συρακούσιος συμπολεμιστής του Ερμοκράτης, προσπάθησε να σώσει τη ζωή των αιχμαλώτων στρατηγών Νικία και Δημοσθένη. Το κίνητρό του όμως φαίνεται ότι δεν ήταν η μεγαλοψυχία, όπως ήταν πιθανώς του Ερμοκράτη, αλλά η επιθυμία του να οδηγήσει τους αθηναίους στρατηγούς σιδηροδέσμιους στη Σπάρτη για να κοσμήσουν τον προσωπικό του θρίαμβο. Πάντως ούτε αυτός κατόρθωσε να αποτρέψει την εκτέλεσή τους.
Μετά τη δράση του στη Σικελία δεν γνωρίζουμε να ανέλαβε ο Γύλιππος άλλη άξια λόγου αποστολή. Το μόνο αξιοσημείωτο που μαθαίνουμε γι’ αυτόν είναι ότι μετά το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου επιφορτίστηκε να μεταφέρει από τη Μικρά Ασία στη Σπάρτη, στο δημόσιο ταμείο, 1.000 τάλαντα, λεία του πολέμου. Ο Γύλιππος ενεθυλάκωσε μερικά από αυτά, η λαθροχειρία αποκαλύφθηκε και ο στρατηγός αυτοεξορίστηκε για να γλιτώσει την τιμωρία.
