Το σενάριο της «ένταξης της Κύπρου χωρίς λύση» απασχολεί εδώ και καιρό τους έλληνες, τούρκους και δυτικούς διπλωμάτες που ασχολούνται τους τελευταίους μήνες με το Κυπριακό. Η Κοπεγχάγη το επαλήθευσε, καθώς η μεν Τουρκία πήρε μια ημερομηνία που δεν της αρέσει αλλά δεν την εξοργίζει κιόλας, ο δε Ραούφ Ντενκτάς λειτούργησε ως «από μηχανής θεός» μπλοκάροντας τη λύση του Κυπριακού. Καθώς έσβηναν τα φώτα της συνόδου κορυφής στη Δανία, μια έντονη αίσθηση πικρίας επικρατούσε και στις δύο όχθες του Ατλαντικού. Στην Ουάσιγκτον ο πρόεδρος Μπους και οι επιτελείς του θεωρούν ότι «οι Ευρωπαίοι για μία ακόμη φορά δεν φέρθηκαν εν τάξει στην Τουρκία». Στη Γηραιά Ηπειρο οι περισσότεροι ευρωπαίοι ηγέτες θεωρούν «ανάρμοστη» την παρέμβαση των Αμερικανών στο ζήτημα της ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ.
«Δεν νομίζω ότι τα τηλεφωνήματα των Μπους και Πάουελ έκαναν πολύ καλό στους Τούρκους» σχολίαζε ευρωπαίος διπλωμάτης, προσθέτοντας ότι «ίσως οι Ευρωπαίοι επέλεξαν το ζήτημα της Τουρκίας για να κάνουν μια σχετικά ανέξοδη κόντρα στην Ουάσιγκτον».
Οι Αμερικανοί περιμένουν τώρα με μεγάλο ενδιαφέρον τι θα συμβεί στην ίδια την Τουρκία, αν π.χ. ο Ταγίπ Ερντογάν θα υποστεί σοβαρό πολιτικό πλήγμα από τα αποτελέσματα της Κοπεγχάγης. Η Ουάσιγκτον έχει στείλει εμπιστευτικά μηνύματα στην Τουρκία συστήνοντάς της να μην αντιδράσει βίαια στην ένταξη της Κύπρου.
Οι αμερικανικές υπηρεσίες μελετούν όλα τα πιθανά σενάρια, από την προσάρτηση των κατεχομένων στην Τουρκία, την αύξηση των τουρκικών δυνάμεων και το νέο κύμα μαζικού εποικισμού έως πιο ήπιες κινήσεις. Ούτε ο Ερντογάν ούτε και οι διπλωμάτες του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών έχουν ξεκαθαρίσει τη στάση τους, που θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη στάση της αντιπολίτευσης και του Τύπου καθώς και την αποτελεσματικότητα του λόμπι του Ντενκτάς στην Αγκυρα. Οι τούρκοι στρατηγοί έχουν πάντως δώσει διαβεβαιώσεις στην Ουάσιγκτον ότι «δεν θα προκαλέσουν επεισόδιο στην Κύπρο ή στο Αιγαίο».
Αμερικανοί αναλυτές επισημαίνουν παρ’ όλα αυτά τον κίνδυνο μιας «προβοκάτσιας» από κέντρα εξουσίας στην Τουρκία, τα οποία δεν ελέγχει απαραιτήτως η νέα κυβέρνηση. Πολύ πιθανή θα πρέπει να θεωρείται εξάλλου και η αναγνώριση του ψευδοκράτους από ισλαμικά κράτη, τα οποία θα αισθανθούν την ανάγκη να επιδείξουν αλληλεγγύη προς την Τουρκία. Ορισμένες χώρες, όπως το Αζερμπαϊτζάν, συγκρατούνταν «με τα δόντια» από την Ουάσιγκτον για να μην προχωρήσουν σε αναγνώριση του Ντενκτάς.
* Η δυναμική της λύσης
Τόσο ο ΟΗΕ όσο και οι Αμερικανοί θα επιχειρήσουν να διατηρήσουν τη δυναμική (momentum) για τη λύση του Κυπριακού τις επόμενες έξι-οκτώ εβδομάδες με ύστατο όριο την 28η Φεβρουαρίου. Αμερικανοί αξιωματούχοι οι οποίοι γνωρίζουν σε βάθος τον φάκελο των συνομιλιών εκτιμούν ότι οι πιθανότητες επίτευξης λύσης είναι «λιγότερες από 20%». «Η Τουρκία δεν βιάζεται να λύσει το Κυπριακό προτού πάρει πραγματική ημερομηνία έναρξης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων» σχολίαζε αμερικανός διπλωμάτης· και προσέθετε: «Το ερώτημα είναι αν χάθηκε η πραγματική τελευταία ευκαιρία».
Η Ουάσιγκτον γνωρίζει άλλωστε ότι η Κύπρος θα επιστρέψει σύντομα στη ρουτίνα της προεκλογικής περιόδου για την ανάδειξη προέδρου καθώς δεν συντρέχουν πλέον λόγοι αναβολής των εκλογών. Η πιθανολογούμενη εκλογή του Τάσου Παπαδόπουλου τον Φεβρουάριο εκτιμάται ότι θα απομακρύνει ακόμη περισσότερο το ενδεχόμενο λύσης καθώς θεωρείται σε δυτικούς κύκλους «ο αντι-Ντενκτάς».
Στην Ουάσιγκτον αλλά και σε πολλές δυτικές πρωτεύουσες αναπτύσσεται πάντως η άποψη ότι «μετά την ένταξη χωρίς λύση η διεθνής κοινότητα δεν θα ασχοληθεί ποτέ πια σοβαρά με το Κυπριακό». «Οι Ευρωπαίοι δεν θέλουν ουσιαστικά να ασχοληθούν με το θέμα και οι Αμερικανοί δεν θα ενδιαφέρονται, εκτός αν προκύψει κρίση στην ίδια την Κύπρο» τόνιζε αμερικανός αναλυτής.
Οι διαθέσεις των Ευρωπαίων, και ιδιαιτέρως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, θα εκδηλωθούν με σαφήνεια στις 16 Απριλίου στο κείμενο της συνθήκης προσχώρησης της Κύπρου. Αν στο κείμενο αυτό επιχειρηθεί να περιγραφούν τα σύνορα της εντασσομένης Κύπρου ως τα σύνορα του ελληνοκυπριακού τομέα, η ένταξη χωρίς λύση μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε «ένταξη με επισημοποίηση της διχοτόμησης». «Ο ευρωπαίος βουλευτής θέλει να ξέρει ποιο ακριβώς κράτος βάζει στην ΕΕ» ανέφερε ευρωπαίος διπλωμάτης· και προσέθετε: «Οι τεχνοκράτες της Επιτροπής θα θελήσουν επίσης να είναι απολύτως ακριβείς στις διατυπώσεις τους».
Η επόμενη και τελευταία παγίδα που θα έχει να αντιμετωπίσει η Κύπρος είναι η επικύρωση της συνθήκης ένταξης από τα ευρωπαϊκά κοινοβούλια, όπου υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος το ολλανδικό ή κάποιο άλλο κοινοβούλιο να μπλοκάρει την ένταξη της Κύπρου. Αυτό βεβαίως που ενοχλεί αφάνταστα την Τουρκία είναι η συμμετοχή της Κύπρου στην ΕΕ τον Δεκέμβριο του 2004, την ώρα που θα αποφασίζεται αν θα αρχίσουν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Τουρκία.
Τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες η νέα τουρκική κυβέρνηση αλλά και το κατεστημένο της Αγκυρας θα έχουν τη δυνατότητα να εξετάσουν «τι πήγε λάθος στην Κοπεγχάγη» και αν «έπαιξαν λάθος τα χαρτιά τους». Η Ουάσιγκτον θα συνεχίσει το μασάζ προς την Αγκυρα εν όψει της επιχείρησης στο Ιράκ καθώς και το παζάρι για το τελικό ύψος των ανταλλαγμάτων που θα εξασφαλίσει η Τουρκία. Ορισμένοι πολιτικοί και ένας σκληρός πυρήνας αντιευρωπαϊστών αρχίζουν να συζητούν «μήπως πρέπει να εγκαταλείψουμε την προοπτική της Ευρώπης εφόσον δεν φαίνεται και τόσο ειλικρινής και να αναζητήσουμε άλλους δρόμους».
Μεταξύ των ιδεών που κυκλοφορούν σε κύκλους τούρκων αναλυτών είναι η συμμετοχή της Τουρκίας στη NAFTA (τελωνειακή ένωση της Βόρειας Αμερικής) ή η σύναψη μιας ειδικής συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ. Και τα δύο αυτά σενάρια μοιάζουν μάλλον απίθανα σήμερα. Το βέβαιο όμως είναι ότι η Κοπεγχάγη έφερε την Τουρκία πιο κοντά στη στρατηγική αγκαλιά της Ουάσιγκτον και τους Ευρωπαίους πιο κοντά στη στιγμή της αλήθειας, κατά την οποία θα πρέπει να αποφασίσουν αν «η Τουρκία ανήκει στην ΕΕ ή όχι».
* Ο νευρικός κλονισμός
Ο διάλογος για την υποψηφιότητα της Τουρκίας αναμένεται να αρχίσει στην ουσία τώρα στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες καθώς όλοι συνειδητοποιούν ότι με την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων η υποψηφιότητα θα αρχίσει να τρέχει πάνω στις γραφειοκρατικές ράγες της ΕΕ χωρίς πολλές δυνατότητες φρεναρίσματος. Οι Ευρωπαίοι θα παρακολουθούν ασφαλώς τη διαγωγή της Τουρκίας αλλά όλοι γνωρίζουν καλά ότι σε περίπτωση κρίσης στην Κύπρο ή στο Αιγαίο εκείνοι που θα «βγάλουν τα κάστανα από τη φωτιά» είναι οι Αμερικανοί. Οι Τούρκοι θα περάσουν τον πρώτο νευρικό κλονισμό τους όταν συνειδητοποιήσουν ότι στο κλειστό ευρωπαϊκό κλαμπ της ΕΕ θα ανήκει σύντομα και ένα δεύτερο «ελληνικό» κράτος ενώ εκείνοι περιμένουν στον προθάλαμο. Ο δεύτερος κλονισμός, ή μάλλον το πραγματικό σοκ, θα έλθει αν ποτέ οι Ευρωπαίοι αποφασίσουν ότι «καλή η Τουρκία, αλλά δεν είμαστε βέβαιοι αν τη θέλουμε στο κλαμπ μας».
Οι 36 ώρες που έφεραν την Κύπρο στην Ευρώπη
Παραφράζοντας τον τίτλο του βιβλίου του Saymor Jones, οι συνομιλίες και οι διαπραγματεύσεις για την Κύπρο και την Τουρκία στην Κοπεγχάγη θα μπορούσαν να είχαν τίτλο «Οι 36 ώρες που έφεραν την Κύπρο στην Ευρώπη». Ιδού, σε γενικές γραμμές, τι δικαιολογεί αυτόν τον τίτλο:
* Πέμπτη 12 Δεκεμβρίου
11.30. Τηλεφώνημα Κληρίδη προς Σημίτη. Σημίτης ενημερώνει δανέζικη προεδρία για συνεχή ετοιμότητα Κυπρίων να διαπραγματευθούν με τους Τουρκοκυπρίους.
12.30-14.10. Σιούσελ (Αυστρία) ενημερώνει Σημίτη. Φερχόιγκεν πληροφορεί «15» ότι το πρόβλημα με την Αυστρία «αντιμετωπίζεται» αλλά με την Πολωνία «χοντραίνει». Σολάνα «είναι ευτυχής» για την πρόοδο στο θέμα του ευρωστρατού.
18.00. Κληρίδης «ανταλλάσσει» απόψεις με Ντε Σότο. Ντε Σότο «βλέπει» δυνατότητα συνέχισης διαβουλεύσεων, Εθνικό Συμβούλιο Κύπρου «συμπαρίσταται» στον Κληρίδη.
18.10. Ερντογάν και Γκιουλ «επικοινωνούν» με τουρκοκύπριο αντιπρόσωπο και ακολούθως με Τόνι Μπλερ.
19.15. Ράσμουσεν δέχεται τηλεφώνημα από Μπους.
19.30. Ράσμουσεν ενημερώνει τους «14» για το τηλεφώνημα Μπους. Τότε πληροφορείται ότι «και άλλοι εταίροι» είχαν τέτοιο τηλεφώνημα.
19.30. Τουρκική αντιπροσωπεία δέχεται τηλεφωνήματα από Στέιτ Ντιπάρτμεντ και Γραμματεία ΟΗΕ.
* Παρασκευή 13 Δεκεμβρίου
08.00. Εθνικό Συμβούλιο Κύπρου. Αποστολή δύο φαξ στον Ντε Σότο.
08.40. Κληρίδης προς Ντε Σότο.
09.10. Σημίτης στο Εθνικό Συμβούλιο.
10.10. Τουρκοκύπριος αντιπρόσωπος «απογοητεύει» την τουρκική ηγεσία.
13.10. Κληρίδης «βλέπει χαραμάδα» για θετική κατάληξη διαβουλεύσεων.
13.45. Τουρκοκύπριος αντιπρόσωπος «δεν είναι διατεθειμένος να υπογράψει οτιδήποτε».
14.45. Ερντογάν και Γκιουλ δηλώνουν αποδοχή και ημερομηνίας για Τουρκία και για συνέχιση συνομιλιών για σχέδιο Αναν.
14.55. Ο Ντε Σότο δηλώνει: «It’s over». «Τελείωσαν» οι διαβουλεύσεις κτλ. για το Κυπριακό.
