Ποιοι κρύβονται πίσω από το περιώνυμο ριφιφί στο υποκατάστημα της Τράπεζας Εργασίας στην Καλλιρρόης τον Δεκέμβριο του 1992; Ποιος ήταν ο πρώτος άνθρωπος στον οποίο τηλεφώνησε ο Δημήτρης Κουφοντίνας μετά την έκρηξη της βόμβας στα χέρια του Σάββα Ξηρού το βράδυ της 29ης Ιουνίου στον Πειραιά; Για ποιον προορίζονταν αρχικώς τα όπλα που έστειλε ο Κάρλος στην Αθήνα μέσω Βουδαπέστης και Βελιγραδίου; Ποιος δάνεισε την ιστορική χειροκίνητη γραφομηχανή στον αρχηγό της 17Ν για να γράψει την προκήρυξη για τη δολοφονία του σταθμάρχη της CIA Ρίτσαρντ Γουέλς και πού βρίσκεται σήμερα; Ερωτήματα άσχετα μεταξύ τους, που όμως βρήκαν απαντήσεις μέσα από τις έρευνες των αρχών για την τρομοκρατία. Οι έρευνες των ελληνικών και ξένων υπηρεσιών τα τελευταία δυόμισι χρόνια έχουν βρει απαντήσεις στα πιο απίθανα ερωτήματα. Οι αστυνομικοί έχουν την πεποίθηση ότι γνωρίζουν π.χ. πως το ριφιφί στην Εργασίας οργανώθηκε από άνθρωπο που ήταν στέλεχος του ΕΛΑ και έναν «σύντροφό» του ο οποίος έχει απασχολήσει επανειλημμένως τα ΜΜΕ τα τελευταία δέκα χρόνια. Ο «εγκέφαλος», βετεράνος του ΕΛΑ, δεν βρίσκεται πια στη ζωή. Δοκίμασε όμως μια πρωτότυπη μεθόδευση επενδύοντας τα κλοπιμαία στην επαναστατική Νικαράγουα, χωρίς ιδιαίτερα θεαματικές αποδόσεις.


Βετεράνος του ΕΛΑ ήταν ο πρώτος άνθρωπος στον οποίο τηλεφώνησε ο Δημήτρης Κουφοντίνας στο κρίσιμο 48ωρο μετά την έκρηξη στον Πειραιά, όταν θέλησε να ενεργοποιήσει ένα δίκτυο υποστήριξης και απόκρυψης. Εκείνες τις ώρες ο «περίγυρος» των εγκλείστων στον Κορυδαλλό μιλούσε και έδειχνε πως «δεν φοβάται τίποτα», πως «οι μπάτσοι θα ξαναβρεθούν μπροστά σε έναν Μαζοκόπο», εννοώντας πως οι αρχές δεν θα μπορούσαν να πάνε πέρα από την ταυτοποίηση του βομβιστή του Πειραιά. Ο Κουφοντίνας διαισθανόταν όμως τον κίνδυνο και γνώριζε πως μπορούσε να ζητήσει βοήθεια μόνο από έναν από τους «παππούδες» της «μάνας όλων των οργανώσεων», δηλαδή του ΕΛΑ.


Το φορτίο των όπλων που έστειλε ο Κάρλος προοριζόταν για τη βασική τρομοκρατική οργάνωση ΕΤΑ αλλά, στο πλαίσιο της συμφωνίας ΕΛΑ – Κάρλος, άλλαξε ρότα και ήλθε οδικώς στην Αθήνα από το Βελιγράδι.


Η αρχική γραφομηχανή της 17Ν ανήκε σε στέλεχος του ΕΛΑ ή μάλλον στο μόνο πραγματικά «επαγγελματικό» – εκτός του Χρ. Κασσίμη – στέλεχος που είχε ποτέ αυτή η οργάνωση. Τη «δάνεισε» στον «ψηλό» για τα πρώτα χτυπήματα και σήμερα είναι αποθηκευμένη σε μια γιάφκα-μουσείο, όπου βρίσκονται πιθανότατα κρυμμένα και άλλα ιστορικά «σουβενίρ» με μεγάλη συλλεκτική αξία για τον προσεκτικό μελετητή της σύγχρονης ελληνικής τρομοκρατίας.


* Οι μυστικές καταθέσεις


Για όλα τα παραπάνω ερωτήματα υπάρχει πολύ καθαρή εικόνα σε δύο τουλάχιστον ορόφους του κτιρίου της οδού Κατεχάκη. Ο εισαγγελέας κ. Ι. Διώτης έχει στους φοριαμούς τού καλά φρουρούμενου γραφείου του, λίγα μέτρα μακριά από το γραφείο του υπουργού κ. Μ. Χρυσοχοΐδη, ακόμη και μυστικές καταθέσεις που δίνουν απαντήσεις σε αρχειακά αινίγματα των ελληνικών υπηρεσιών ασφαλείας. Το μεγάλο ερώτημα είναι κατά πόσον ο κ. Χρυσοχοΐδης και οι συνεργάτες του έχουν αρκετά στοιχεία για να προχωρήσουν σε προσαγωγές και συλλήψεις στελεχών του ΕΛΑ τις επόμενες εβδομάδες. Ο υπουργός επιμένει πως «η έρευνα θα προχωρήσει» και θεωρεί ότι η κριτική που του ασκούν τώρα ο πρώην πρωθυπουργός κ. Κ. Μητσοτάκης και άλλα στελέχη της ΝΔ θα λειτουργήσει υπέρ του εφόσον εξαρθρωθεί ο ΕΛΑ.


Δικαστικές πηγές οι οποίες γνωρίζουν σε βάθος την υπόθεση εκτιμούν ότι «μπορεί να προχωρήσει αλλά με πολύ αργούς ρυθμούς, που σε καμία περίπτωση δεν θα θυμίζουν την εξέλιξη της εξάρθρωσης της 17Ν». Η εξάρθρωση της μεγαλύτερης τρομοκρατικής οργάνωσης δεν θα έχει σε κάθε περίπτωση τη μορφή «χιονοστιβάδας» καθώς ο ΕΛΑ έχει σταματήσει να επιχειρεί από τον Ιανουάριο του 1995 και ένα μεγάλο μέρος του επιχειρησιακού εξοπλισμού του πιστεύεται ότι έχει διασκορπισθεί ή μεταβιβασθεί σε σχήματα που εξακολουθούν να ενεργοποιούνται με κάποια – λίγα – από τα μέλη του.


* Αφετηρία ένα «τραπέζι»


Ολα τα στοιχεία δείχνουν πάντως ότι «εν αρχή εγεννήθη ο ΕΛΑ». Στην ουσία δεν επρόκειτο για μια δομημένη οργάνωση με συγκεκριμένο οργανόγραμμα αλλά για μια «ομοσπονδία», «ένα μεγάλο τραπέζι» γύρω από το οποίο κάθησαν τα «ζωηρά παιδιά» του ελληνικού αντιδικτατορικού κινήματος μετά την απότομη προσγείωσή τους στην «καυτή» Αθήνα του φθινοπώρου του 1974. Οσοι έμειναν στο «τραπέζι» μετά τις πολλές φιλολογικές συζητήσεις συμφώνησαν στην ίδρυση ενός «ένοπλου κόμματος». Μερικοί το παρομοίαζαν με ιστορική συνέχεια του ΕΛΑΣ και προσέτρεξαν για σχετικές συμβουλές σε καπετάνιους που ήταν μεγάλοι στην ηλικία και διαλυμένοι από τους μηχανισμούς της ορθόδοξης Αριστεράς. Σε αυτούς βρήκαν την «έμπνευση», τα μαθήματα για τους κανόνες συνωμοτικότητας και τα πρότυπα δράσης. Ο «ψηλός» και ο βασικός του συνεργάτης στην ίδρυση της 17Ν ένιωθαν ότι ανήκαν στην οικογένεια του ΕΛΑ αλλά ήθελαν… κάτι παραπάνω. Ολοι στο «τραπέζι» γνώριζαν ποιος πίστευε τι και ποιος αποφάσισε να περάσει την κόκκινη γραμμή το βράδυ της 23ης Δεκεμβρίου 1975.


Η ελάχιστη επιχειρησιακή υποστήριξη που χρειαζόταν ο «ψηλός» και οι συνεργοί του ήλθε μέσα από τις γιάφκες του ΕΛΑ της εποχής εκείνης. Οι «οικογενειακές γιάφκες» κράτησαν άλλωστε όλον τον μηχανισμό της τρομοκρατίας ως την ώρα που άρχισαν οι γεροί καβγάδες την περίοδο 1978-79.


Τηρουμένων των αναλογιών, ο ΕΛΑ της περιόδου ως το 1977 έμοιαζε με τις ιταλικές Ερυθρές Ταξιαρχίες, με έντονη παρέμβαση στους χώρους δουλειάς και σε γειτονιές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, με δραστηριότητα πολιτικής και ιδεολογικής ζύμωσης και με παρουσία σε απεργίες και βίαιες διεκδικητικές συγκεντρώσεις. «Ως το 1977 το κίνημα επικρατεί πάνω στην οργάνωση. Από τον θάνατο του Κασσίμη και μετά η οργάνωση ή μάλλον οι οργανώσεις επικρατούν πάνω στο κίνημα» λέει ένας από τους βετεράνους του «χώρου».


* Τα «αστέρια» της τρομοκρατίας


Μετά τον θάνατο του Χρήστου Κασσίμη η «ομοσπονδία του ΕΛΑ» μπήκε σε ένα κενό αέρος με σοβαρότατες αναταράξεις και επικίνδυνους κλυδωνισμούς. Ο καθένας ήθελε να στήσει το «δικό του μαγαζί» και έβλεπε ανταγωνιστικά κάθε άλλη οργάνωση, χωρίς όμως ποτέ να ξεχνά πως «στο τέλος της ημέρας είμαστε μια οικογένεια». Γι’ αυτόν τον λόγο σοβαρότατοι ερευνητές της ελληνικής τρομοκρατίας αρνούνται μερικές φορές να μιλήσουν μεμονωμένα για συγκεκριμένες οργανώσεις, τον ΕΛΑ, τη 17Ν, την 1η Μάη κ.ά. «Συγγνώμη αλλά χάνετε το δάσος όταν μιλάτε για καθεμιά οργάνωση ξεχωριστά. Εδώ μιλάμε για την Τρομοκρατία, ένα ενιαίο δέντρο που κλαδιά του είναι όλες οι οργανώσεις, όλες ανεξαιρέτως» τόνιζε πρόσφατα αξιωματικός με τεράστια πείρα στις έρευνες τα τελευταία 20 χρόνια.


Ο Χρήστος Κασσίμης, ο Χρήστος Τσουτσουβής και ο Αλέκος Γιωτόπουλος δεν ήταν παρά τα «αστέρια» της τρομοκρατίας τα οποία είχαν εμπλακεί σε έναν αέναο αγώνα δρόμου για να αποδείξουν είτε ότι έχουν την πρωτοκαθεδρία στον χώρο είτε πάλι να δείξουν ότι είναι «πιο μάγκες» από κάποιους άλλους. Από την άλλη πλευρά, η οργανωτική αδυναμία του μετακασσιμικού ΕΛΑ διευκολύνει μια πανσπερμία σχημάτων που είτε εκφυλίζονται και διαλύονται σε ελάχιστο χρόνο είτε μετατρέπονται σε οργανώσεις-φρούρια που περιφρονούν το κίνημα και θεωρούν ότι το Α και το Ω της δράσης του «χώρου» εξαντλείται σε δολοφονίες.


Ολες οι κρίσιμες ανακατατάξεις στην τρομοκρατία βρίσκουν την ερμηνεία τους σε κάποιον προσωπικό ανταγωνισμό. Ο Τσουτσουβής γυμνώνει τον ΕΛΑ από στελέχη και οπλισμό όταν αποφασίζει ότι η ηγεσία του είναι γερασμένη και δεν έχει τη δύναμη να προχωρήσει σε σοβαρές ενέργειες. Ο Γιωτόπουλος σκέπτεται και συζητεί σοβαρά το ενδεχόμενο να αναστείλει τη δράση του στα μέσα της δεκαετίας του 1980 γιατί αισθάνεται μόνος και εκτιμά ότι οι πολιτικές συνθήκες δεν είναι ώριμες για τη συνέχιση της δράσης της 17Ν. Την ίδια όμως στιγμή ένας από τους συνιδρυτές της 17Ν αποφασίζει, για δικούς του λόγους, να ξαναμπεί στο παιχνίδι με την 1η Μάη. Ο «ψηλός» δεν θα μπορέσει να ανεχθεί την πρόκληση και αποφασίζει, για πρώτη φορά στην ιστορία του, να «κατέβει κάτω», να απευθυνθεί στα στέκια των Εξαρχείων και στα παλιά στελέχη του ΕΛΑ για να ζητήσει βοήθεια. Ως εκείνη την ώρα, το 1983, η 17Ν δεν είναι παρά ένα 45άρι περίστροφο και μια γραφομηχανή-σφραγίδα και τέσσερα-πέντε άτομα γύρω από τον Γιωτόπουλο αλλά οργάνωση γίνεται από τα μέσα της δεκαετίας του ’80. Ούτε μεγάλες γιάφκες χρειαζόταν ούτε μεγάλα στοκ οπλισμού.


* Το αίνιγμα της δεκαετίας


Οι αρχές δεν έχουν ακόμη καταφέρει να εξηγήσουν τι ακριβώς συνέβη σε αυτό το χρονικό σημείο. Κρίσιμα ερωτήματα περιμένουν απαντήσεις που δεν μπορούν να βρεθούν παρά μόνο αν προχωρήσουν οι έρευνες και στις άλλες οργανώσεις. Ποιος ακριβώς στρατολόγησε τον Κουφοντίνα στη 17Ν και από ποιες οργανώσεις, πέραν του ευρύτερου χώρου του ΕΛΑ, είχε περάσει – αν είχε περάσει – πριν; Στηριγμένος στο υλικό της προανάκρισης, κυρίως στις προανακριτικές απολογίες του Χρ. Ξηρού και του Π. Τσελέντη, ο εφέτης ανακριτής κ. Λ. Ζερβομπεάκος θεωρεί δεδομένη τη συμμετοχή του στην οργάνωση από το 1983. Αλλά η δολοφονία του πλοιάρχου της Τζάζμαγκ Τσάντες από δύο μέλη της 17Ν που επέβαιναν σε δίκυκλο στη λεωφόρο Κηφισιάς στις 15 Απριλίου 1983 καθιστά επιτακτική την απάντηση του πότε ακριβώς έγινε ο Κουφοντίνας τακτικό μέλος της οργάνωσης.


Πόσα μέλη πέρασαν από τις τάξεις της 17Ν κατά την περίοδο αυτή; Ερευνητές εκτιμούν κατ’ αρχήν πως μπορεί να υπάρχουν ακόμη και 20-25 άτομα τα οποία εργάστηκαν για την ιστορική τρομοκρατική οργάνωση και συνεχίζουν να κυκλοφορούν ελεύθερα. Κάποια από αυτά δεν ήξεραν καν ότι έκλεβαν, π.χ., πινακίδες από ένα αυτοκίνητο για λογαριασμό της. Αλλοι φοβήθηκαν με την πρώτη δοκιμή καθώς τα χέρια τους έτρεμαν και ο ιδρώτας έτρεχε ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη μια ληστεία. Το πέρασμα από τις συζητήσεις στα αμφιθέατρα και στα καφενεία στην πραγματική ένοπλη δράση δεν ήταν εύκολο για όλους.


ΤΡΟΜΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Ποιος έδωσε την τεχνογνωσία στη 17Ν


Το κρίσιμο ερώτημα που προκύπτει είναι ποιος έδωσε την τεχνογνωσία στη 17Ν για να αρχίσει τις επιθέσεις με παγιδευμένα αυτοκίνητα και εν συνεχεία με τη χρήση τηλεχειριστηρίου (remote control). Η τεχνογνωσία αυτή εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα με τη βόμβα που έβαλε ο ΕΛΑ, για λογαριασμό του Κάρλος, εναντίον του σαουδάραβα πρεσβευτή το 1983. Εξαντλητικές έρευνες πολλών υπηρεσιών ασφαλείας έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αυτή ήταν η πρώτη φορά που ελληνική οργάνωση χρησιμοποίησε προηγμένη τρομοτεχνολογία με την υποστήριξη ξένης οργάνωσης. Ηταν όμως και η τελευταία;


Η 17Ν καθυστέρησε τέσσερα χρόνια ώσπου να χρησιμοποιήσει την παραδοσιακή μεσανατολίτικη τεχνογνωσία. Ο Χρ. Ξηρός στην προανακριτική απολογία του υποστήριξε ότι για μία επίθεση με τηλεχειρισμό εναντίον αμερικανικού λεωφορείου το 1987 αγοράστηκαν τα σύνεργα από μαγαζί ηλεκτρονικών στο Περιστέρι, χωρίς ωστόσο να απαντά στο ερώτημα από πού έμαθε τη συγκεκριμένη τεχνική. Το ερώτημα που ερευνούν τώρα οι ελληνικές αλλά κυρίως οι αμερικανικές υπηρεσίες είναι ποιος τη δίδαξε και με τι αντάλλαγμα στα νεοστρατολογηθέντα «παιδιά» του «ψηλού». Οι πιθανές εκδοχές είναι:


* Στελέχη του ΕΛΑ με μεγάλη πείρα στα εκρηκτικά να μετέδωσαν τις γνώσεις τους στο πλαίσιο μιας ενδοοικογενειακής συνεννόησης. Οι αρχές γνωρίζουν ότι ένας ειδικός περί τα εκρηκτικά του ΕΛΑ όντως δίδαξε μέλη της 17Ν.


* Ο ΕΛΑ ανέθεσε υπεργολαβικά χτυπήματα για λογαριασμό του Κάρλος ή άλλου μεσανατολίτη τρομοκράτη στη 17Ν με οικονομικά ή άλλα ανταλλάγματα. Το σενάριο αυτό παρουσιάζει αυξημένο ενδιαφέρον για τους Αμερικανούς γιατί δίνει μια εντελώς διαφορετική ερμηνεία στο φαινόμενο της άνδρωσης της ελληνικής τρομοκρατίας τη δεκαετία του 1980. Θα μπορούσε, π.χ., η δολοφονία του αμερικανού ναυτικού ακολούθου Μπιλ Νορντίν το 1988 να ήταν παραγγελία της Λιβύης ή άλλης χώρας που εκτελέστηκε μέσω Κάρλος – ΕΛΑ και 17Ν;


Οι Αμερικανοί έχουν στη διάθεσή τους σημαντικά στοιχεία για τη 14χρονη συνεργασία ΕΛΑ – Κάρλος αλλά δεν έχουν ποτέ καταφέρει να στοιχειοθετήσουν απευθείας δίαυλο της ίδιας της 17Ν με διεθνείς οργανώσεις. Ενας μόνο Παλαιστίνιος έχει δώσει σχετικές πληροφορίες στις ισραηλινές υπηρεσίες αλλά δεν θεωρείται αξιόπιστος.


* Στο πλαίσιο του ανταγωνισμού των οργανώσεων η 17Ν επεχείρησε σταδιακά με τη βοήθεια μελών του ΕΛΑ που διατηρούσαν προσωπικές σχέσεις με μέλη της να «αποσπάσει» τεχνογνωσία για τη δημιουργία μηχανισμών πυροδότησης από μακριά, μια διαδικασία που διήρκεσε πάνω από μια διετία, όσος χρόνος δηλαδή πέρασε από την πρώτη βομβιστική ενέργεια που έγινε με καλώδιο εναντίον του λεωφορείου των ΜΑΤ στην Καισαριανή τον Νοέμβριο του 1985 ως την επίθεση εναντίον του αμερικανικού λεωφορείου με τηλεχειρισμό το καλοκαίρι του 1987. Μια τέτοια «θεωρία» επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι διαφορετικά μέλη της δεύτερης γενιάς της οργάνωσης ήταν «ειδικά» για διαφορετικά μέρη της «τεχνογνωσίας» κατασκευής παρόμοιων μηχανισμών (π.χ., πλακέτες, μπουτόν).


ΠΟΙΟΙ ΜΕ ΠΟΙΟΥΣ Το «στοίχημα» των ερευνών


Για τις διωκτικές αρχές το «στοίχημα» της έρευνας σε αυτό το στάδιο δεν είναι αν οι οργανώσεις είχαν μεταξύ τους επικοινωνία και πληροφόρηση – τα ηγετικά στελέχη του κάθε σχήματος γνώριζαν με λεπτομέρειες ακόμη και το ποιοι είχαν πάρει μέρος σε επιχείρηση του άλλου σχήματος – αλλά το «ποιος μιλούσε με ποιον, πότε και για ποια «δουλειά»». Ετσι επιβεβαιώνεται από την τελική φάση των ερευνών πριν και μετά τις 29 Ιουνίου ότι η έρευνα συγκεντρώνει πληροφορίες «από όλους για όλους». Ο εισαγγελέας κ. Διώτης έχει «κατέβει» πολλές φορές στον Κορυδαλλό ρωτώντας επίμονα τους εγκλείστους για τις σχέσεις της 17Ν με την 1η Μάη και τον ΕΛΑ αλλά και για λεπτομέρειες της «παράλληλης» δράσης των τριών οργανώσεων, ιδιαίτερα την περίοδο 1987-1989. Σε αντίθεση με τις πληροφορίες για το πρώτο μισό της δεκαετίας του ’80 η Αντιτρομοκρατική Υπηρεσία έχει μέσα από καταθέσεις μελών του ΕΛΑ και της 1ης Μάη αρκετές λεπτομέρειες για τη δραστηριότητα των οργανώσεων την περίοδο του μεγάλου ανταγωνισμού στον «χώρο» με την οικοδόμηση της 17Ν από το 1985 ως το 1990.