Και οι τοίχοι έχουν… μάτια

Η πινακίδα απέναντι από τη ρεσεψιόν του ξενοδοχείου αναφέρεται σε ένα θέμα που μάλλον αφορά τους λιγότερους από τους πελάτες. Αφορά τα «πλάνα» που αποτυπώνονται μέσα από το «κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης» (ΚΚΤ) στα μόνιτορ που βρίσκονται πίσω από τη ρεσεψιόν του ξενοδοχείου. Κάμερες σταθερής λήψης καταγράφουν τις κινήσεις των πελατών στους διαδρόμους, στο γκαράζ και στον χώρο υποδοχής. Στην ανακοίνωση η διεύθυνση του ξενοδοχείου υπογραμμίζει ότι όποιοι από τους πελάτες το επιθυμούν, είναι σε θέση να «δουν τις εικόνες που τους αφορούν και να υποβάλλουν ενστάσεις αν κάποια από αυτές προσβάλλει την ιδιωτική τους ζωή». Αυτά συμβαίνουν στις Βρυξέλλες. Τι γίνεται όμως στην Ελλάδα;

Την Τρίτη 29 Μαΐου η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (Αρχή Προστασίας στο εξής) συνεδρίασε στην Αθήνα για να εξετάσει το Προεδρικό Διάταγμα 43/2002 με το οποίο πριμοδοτούνται ξενοδοχεία με… αστέρια, «ανεβαίνοντας» κατηγορία, εφόσον τοποθετήσουν κλειστά κυκλώματα «για λόγους ασφαλείας». Τη συζήτηση και την απόφαση για το κατά πόσον το Προεδρικό Διάταγμα συνάδει με τον νόμο 2472/1997 προκάλεσε προσφυγή ξενοδόχου στην Αρχή, σύμφωνα με την οποία το ΠΔ αντίκειτο στον νόμο. Η Αρχή αποφάσισε ότι τα ξενοδοχεία μπορούν, όπως κάνουν σε ολόκληρη την Ευρώπη, να τοποθετήσουν τα κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης υπό την προϋπόθεση αφενός μεν οι κάμερες να μη «στοχεύουν» τα δωμάτια, αφετέρου να μην αρχειοθετούν το υλικό που θα αποτυπώνεται από τα κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης.

Στο σκεπτικό της απόφασης τα μέλη της επιτροπής αναφέρουν ότι, αφού τα κλειστά κυκλώματα λειτουργούν για να βελτιώνουν την ασφάλεια στους χώρους των ξενοδοχείων, η λειτουργία τους έχει νόημα εφόσον το «υλικό» από τη χρήση τους αξιοποιείται αμέσως και κατά συνέπεια δεν «αποθηκεύεται» και αρχειοθετείται. Στο ερώτημα ποιος θα ελέγχει τις διευθύνσεις των ξενοδοχείων για την τήρηση της απόφασης να μην αρχειοθετούνται οι εικόνες των πελατών, επιστήμονας της Αρχής Προστασίας διευκρινίζει ότι τα κυκλώματα των ξενοδοχείων θα ελέγχονται από «Αρχή Δαφέρμου», όπως π.χ. συμβαίνει σήμερα με το Αττικό Μετρό.

Δεν είναι η πρώτη φορά που το θέμα της τοποθέτησης μηχανημάτων σταθερής λήψης σε χώρους εργασίας ή κατοικίας απασχολεί την ανεξάρτητη Αρχή. Με την υπ’ αριθμόν 1122 απόφασή της η Επιτροπή είχε αποφανθεί ότι η λήψη και επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα «με κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης που λειτουργεί μονίμως, συνεχώς ή κατά τακτά χρονικά διαστήματα δεν επιτρέπεται, διότι προσβάλλει την προσωπικότητα και την ιδιωτική ζωή του ατόμου». Κατ’ εξαίρεση, τέτοιου είδους λήψη επιτρέπεται και η επεξεργασία είναι νόμιμη, χωρίς τη συγκατάθεση «του υποκειμένου…, εφόσον ο σκοπός της επεξεργασίας είναι η προστασία προσώπων ή αγαθών ή η ρύθμιση της κυκλοφορίας». Ωστόσο και η απόφασή αυτή συνοδεύεται από πολλά «αν» και «εφόσον». Ετσι σε ανοιχτούς χώρους «οι βιντεοκάμερες θα πρέπει να είναι τοποθετημένες σε τέτοια σημεία, ώστε να μην είναι δυνατή η λήψη εικόνων της εισόδου ή του εσωτερικού των κατοικιών». Ενας πολίτης στη Θεσσαλονίκη προσέφυγε εναντίον τράπεζας επειδή θεώρησε ότι η κάμερά της είχε τοποθετηθεί κατά τέτοιο τρόπο στον χώρο του ΑΤΜ ώστε να καταγράφει τις κινήσεις του στο πεζοδρόμιο έξω από την… τράπεζα. Η Αρχή Προστασίας έκανε έλεγχο και βρήκε ότι η κάμερα ήταν σωστά τοποθετημένη. Για να δώσει η Αρχή άδεια επεξεργασίας μέσω κυκλώματος οφείλει ο «υπεύθυνος να εκθέτει με σαφήνεια τον σκοπό της επεξεργασίας, το είδος των δεδομένων που προτίθεται να συλλέξει και τους τυχόν αποδέκτες των δεδομένων αυτών».

Από την άλλη πλευρά η Αρχή με μια άλλη απόφασή της (1830/2001) θεωρεί ότι «αποφάσεις που αφορούν κάθε πτυχή της προσωπικότητας των εργαζομένων, όπως η συμπεριφορά, η αποδοτικότητά τους, δεν επιτρέπεται να λαμβάνονται αποκλειστικά βάσει αυτοματοποιημένης επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Μια τέτοια διαδικασία θα υποβίβαζε τους εργαζομένους σε πληροφοριακά αντικείμενα και θα πρόσβαλλε την προσωπικότητά τους». Ετσι η Αρχή Προστασίας αξιολόγησε ότι κακώς απολύθηκε ξενοδοχοϋπάλληλος με μόνη απόδειξη της ελλιπούς προσέλευσής του στην εργασία του τις αποτυπώσεις ενός κλειστού κυκλώματος τηλεόρασης.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής μετά τις 11 Σεπτεμβρίου 2001 ενισχύθηκε η προθυμία των δημόσιων αρχών και των επιχειρήσεων να εγκαταστήσουν κάμερες σε δημόσιους χώρους και χώρους εργασίας, παρά το γεγονός ότι τα συστήματα αυτά σε καμία περίπτωση δεν θα εξασφάλιζαν την αποτροπή της καταστροφής της 11ης Σεπτεμβρίου: Ετσι δύο από τους πρωταγωνιστές της κατάληψης και της καταστροφής των αεροσκαφών στις 11 Σεπτεμβρίου, ο Μοχάμεντ Ατα και ο Αμπντουλαζίζ Αλομάρι, καταγράφηκαν από τις κάμερες του αεροδρομίου του Πόρτλαντ στο Μέιν το πρωί της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, την ώρα που περνούσαν τον έλεγχο ασφαλείας καθ’ οδόν προς το αεροπλάνο που θα τους μετέφερε στο αεροδρόμιο Λόγκαν της Βοστώνης. Ουδείς ήταν ωστόσο σε θέση να αναγνωρίσει ποιοι ήταν και τι επεδίωκαν οι δύο αεροπειρατές επειδή οι μυστικές υπηρεσίες δεν είχαν κάνει τη δουλειά τους. Οι κάμερες λοιπόν τοποθετούνται σε δημόσιους χώρους και επιχειρήσεις για να αποτρέψουν πολύ μικρότερης σημασίας αδικήματα, όπως κλοπές, διαρρήξεις κλπ. Αλλά στη Βρετανία αποδείχθηκε ότι στα κέντρα των πόλεων όπου τοποθετήθηκαν κάμερες δεν μειώθηκαν παρόμοια αδικήματα. Στις ΗΠΑ ένας ανώτερος αξιωματούχος της αστυνομίας πιάστηκε επ’ αυτοφώρω στην Ουάσιγκτον να συγκεντρώνει στοιχεία για τους αριθμούς πινακίδων των αυτοκινήτων πελατών ενός κλαμπ για ομοφυλόφιλους, τους οποίους στη συνέχεια εξεβίαζε! Στο Μίσιγκαν τα όργανα της τάξεως χρησιμοποιούσαν το αρχείο των εικόνων της αστυνομίας για να εκβιάζουν κατόχους αυτοκινήτων ύστερα από τροχαίες παραβάσεις ενώ στη Βρετανία μία στις δέκα γυναίκες που καταγράφηκαν σε παρόμοια συστήματα έπεσε θύματα ηδονοβλεπτικών πρακτικών του χειριστή του συστήματος. Ακόμη και η Αμερικανική Ενωση για τις Ατομικές Ελευθερίες (ACLU) που καταγγέλλει παρόμοια περιστατικά δεν διαφωνεί με τη χρήση συστημάτων οπτικής καταγραφής υπό όρους και προϋποθέσεις.

Στον γειτονικό Καναδά ο «τοπικός Δαφέρμος» Τζορτζ Ραντβάνσκι απαγόρευσε στην αστυνομία της πόλης της βρετανικής Κολομβίας Κέλοβνα να καταγράφει επί 24ώρου βάσεως με 5 κάμερες την κίνηση στο κέντρο της πόλης. «Καταγράφοντας επί 24ώρου βάσεως, σε αντίθεση με επιλεκτική καταγραφή επιλεγμένων περιστατικών που έχουν σχέση με την τήρηση της τάξης, η αστυνομία συνέλεξε άσκοπα πληροφορίες για αθώους πολίτες που ασκούσαν δραστηριότητες άσχετες με τον σκοπό εγκατάστασης της κάμερας».

Η Ενωση για τις Ατομικές Ελευθερίες στις ΗΠΑ υποστηρίζει ότι οι «έγχρωμοι» πολίτες γίνονται 1,5 ως 2,5 φορές περισσότερο «στόχος» των συστημάτων σταθερής λήψης σε σχέση με τους λευκούς.


Ανθρωπομετρικές ταυτότητες και υποκλοπή των e-mail

Την προτελευταία εβδομάδα του Μαΐου ο επίτροπος για την ενιαία αγορά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή κ. Φριτς Μπόλκενστάιν ειδοποίησε τους εκπρόσωπους της εταιρείας Microsoft ότι το νέο της λογισμικό NetPassport δεν είναι βέβαιο ότι κινείται στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Ο κ. Μπόλκενστάιν κάλεσε τις εθνικές αρχές προστασίας των χωρών-μελών της ΕΕ να εξετάσουν κατά πόσον το λογισμικό που επιτρέπει στον χρήστη του Διαδικτύου να κινείται από site σε site ηλεκτρονικού εμπορίου και ηλεκτρονικών τραπεζικών συναλλαγών, χωρίς να δίνει κάθε φορά κωδικό πρόσβασης και ονομασία χρήσης, συνάδει με όσα ισχύουν στις χώρες της ΕΕ για την προστασία των προσωπικών δεδομένων.

Οι δικηγόροι της εταιρείας υποστήριξαν ότι «δεν είναι βέβαιον ότι η ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα προσωπικά δεδομένα μπορεί να ισχύει για site που συγκεντρώνουν στοιχεία εκτός Ευρώπης». Οι νόμοι για την προστασία των προσωπικών δεδομένων στις ΗΠΑ είναι πολύ λιγότερο αυστηροί.

Ενα μήνα μετά την επίθεση στους δίδυμους πύργους της Νέας Υόρκης και στο Πεντάγωνο, ο πρόεδρος Μπους απέστειλε επιστολή στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή με την οποία μεταξύ των – πολλών – άλλων ζητούσε την τροποποίηση των όσων ίσχυαν στην ΕΕ στον τομέα της προστασίας των προσωπικών πληροφοριών, στο όνομα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Η ΕΕ βρίσκεται σε φάση επανεξέτασης της νομοθεσίας που είχε εγκρίνει το 1997 και ήδη το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει συμφωνήσει στην παρακολούθηση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και της λοιπής επικοινωνίας μέσω του Διαδικτύου για λόγους αντιμετώπισης της τρομοκρατίας. Ταυτόχρονα πολλαπλασιάζεται η χρήση ανθρωπομετρικών καρτών που χρησιμοποιούνται σαν ταυτότητες εισόδου σε επαγγελματικούς χώρους. Σε αυτές αποτυπώνονται εκτός από την ημερομηνία γέννησης, πρόσληψης και την ειδικότητα του εργαζομένου, στοιχεία της φυσικής του εμφάνισης και, σε περιπτώσεις χώρων εργασίας, τα τμήματα στα οποία έχει τη δυνατότητα πρόσβασης. Οι πρώτες παρόμοιες κάρτες χρησιμοποιήθηκαν για τους εργαζομένους σε μυστικές υπηρεσίες και σε εγκαταστάσεις των υπουργείων Αμυνας. Μετά την ανάθεση μιας σειράς εργασιών στα αεροδρόμια σε προσωπικό που δεν ανήκει στις εταιρείες των αεροδρομίων (προσωπικό ασφαλείας από εταιρείες security, προσωπικό καθαρισμού, προσωπικό καταστημάτων των αεροδρομίων) διαπιστώθηκε πως σε αρκετές περιπτώσεις οι εργαζόμενοι αυτοί είχαν τη δυνατότητα να προσεγγίσουν παράνομα τα αεροπλάνα. Μετά τις 11 Σεπτεμβρίου 2001 πράκτορες της Επιθεώρησης του υπουργείου Μεταφορών επιχείρησαν, δηλώνοντας παραπλανητικά άλλη ιδιότητα, να προσεγγίσουν τα αεροσκάφη και, σύμφωνα με τον ειδικό επιθεωρητή Μπόγκντεν Ντζάκοβιτς, στο 85% των περιπτώσεων το κατάφερε!!

Στις Ηνωμένες Πολιτείες συζητούν τώρα το ενδεχόμενο να υποχρεωθούν όλοι οι εργαζόμενοι αυτών των τομέων να «καταγραφούν» σε ανθρωπομετρικές κάρτες. Το θέμα έφθασε και στο Αεροδρόμιο της Αθήνας και την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας. Η τελευταία, που «ενοχλήθηκε» για το ζήτημα αυτό από τον Διεθνή Οργανισμό Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO), ζήτησε τη γνώμη της Αρχής Προστασίας για το κατά πόσον θα της επιτραπεί να εισαγάγει παρόμοιες πρακτικές για τους εργαζομένους συνεργαζόμενων εταιρειών και υπηρεσιών αλλά ακόμη και για τους ίδιους τους εργαζομένους του Αεροδρομίου Αθηνών.

Μετά τις 11 Σεπτεμβρίου σε μια σειρά μεγάλα αεροδρόμια του κόσμου σχεδιάζεται η χρησιμοποίηση στοιχείων ανθρωπομετρίας για τη βεβαίωση της ταυτοπροσωπίας των επιβατών. Ετσι στο Χίθροου η Eye Ticket Maclean ετοιμάζει σύστημα αναγνώρισης στο τσεκ ιν με βάση την ίριδα του ματιού, η Recognition Systems Cambell σκοπεύει να εγκαταστήσει σε 8 αεροδρόμια των Ηνωμένων Πολιτειών συστήματα βεβαίωσης της ταυτοπροσωπίας με βάση το σχήμα της παλάμης!! Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις χρειάζονται μεγάλα αρχεία, βάσει των οποίων θα αναζητούνται τα «ύποπτα» άτομα, τα οποία προφανώς και θα συγκροτηθούν από ψηφιακό υλικό που θα συλλέγεται με κάθε ευκαιρία.

Η πιο διαδεδομένη μορφή ψηφιακής αποτύπωσης από κάμερες σταθερής λήψης είναι η λεγόμενη «αναγνώριση προσώπου»: Μια ψηφιακή φωτογραφική μηχανή αποτυπώνει την εικόνα χιλιάδων ανθρώπων, την αναλύει με τη βοήθεια κάποιου λογισμικού σε ένα δίσκο σε ψηφίδες και τη συγκρίνει μέσω μόντεμ με τις αντίστοιχες εικόνες που υπάρχουν στα αρχεία των υπηρεσιών ασφαλείας. Οσοι τουρίστες βρέθηκαν τη Δευτέρα 27 Μαΐου στη Νέα Υόρκη, στο άγαλμα της Ελευθερίας και στο φέρι μπόουτ για το Ελις Αϊλαντ, φωτογραφήθηκαν στην πρώτη μαζική εφαρμογή της «αναγνώρισης προσώπου» στην καθημερινότητα μιας αμερικανικής μεγαλούπολης. Σύμφωνα με την Αμερικανική Ενωση για τις Ατομικές Ελευθερίες, το σύστημα που είχε χρησιμοποιηθεί στη Νέα Υόρκη είχε προηγουμένως «αποτύχει» να αναγνωρίσει στο αεροδρόμιο Τάμπα της Φλόριδας εθελοντές που είχαν πρόσβαση σε χώρο του αεροδρομίου στις 503 από τις 958 περιπτώσεις! Μελέτες έδειξαν ότι το σύστημα δεν είναι σε θέση να «αναγνωρίσει» πρόσωπα αν ο φωτισμός δεν είναι καλός, οι απεικονιζόμενοι φορούν γυαλιά ή καπέλα, ή φωτογραφίζονται μπροστά από ένα εξαιρετικά πολυσύχναστο μπακράουντ. Το ποσοστό λάθους είναι εξαιρετικά υψηλό! Σε πάρα πολλές περιπτώσεις οι «ύποπτοι» που επιλέγονται είναι απλώς άσχετοι με τους πραγματικούς καταζητούμενους πολίτες.