Η ανατίναξη του πυλώνα, το γάλα και οι Τσάμηδες

Ο πυλώνας 267 απέχει μόλις 150 μέτρα από τον δρόμο που συνδέει την κωμόπολη της Σαγιάδας με την άκρη της ομώνυμης χερσονήσου και 300 μέτρα από τη συνοριακή γραμμή που χωρίζει την Ελλάδα από την Αλβανία. Πίσω από τον λόφο βρίσκεται το αλβανικό χωριό Τσιφλίκ. Κάθε πρωί κάποιοι από τους κατοίκους του περνάνε τα σύνορα για να δουλέψουν στα ιχθυοτροφεία που απλώνονται ως την άκρη της χερσονήσου, αρκετά χιλιόμετρα βορειοδυτικότερα. Εκεί βρίσκεται ο ακροτελεύτιος 292ος πυλώνας της ΔΕΗ. Μετά το καλώδιο, που είναι τεντωμένο στην κορυφή των πυλώνων, «βουτάει» στη θάλασσα και αναδύεται στην Ιταλία. Το έργο κόστισε 130 δισ. δραχμές και η «γραμμή» είναι έτοιμη από την άνοιξη του 2001. Για εμπορικούς λόγους η «»γραμμή» έχει χρησιμοποιηθεί μία μόνο φορά, τον Ιανουάριο του 2002, προκειμένου να σταλούν 50 μεγαβάτ ρεύματος στην Αλβανία, όταν η χώρα υπέφερε από την ενεργειακή κρίση» λέει ο κ. Γιώργος Κουβαράκης από τη Διεύθυνση Νέων Εργων Μεταφοράς της ΔΕΗ. Για να διασχίσει κανείς τη χερσόνησο πρέπει να περάσει από το στρατιωτικό φυλάκιο των Αγίων Θεοδώρων, να δείξει ταυτότητα και αν έχουν όρεξη οι φαντάροι να υποστεί κάποιον έλεγχο. Δυόμισι χιλιόμετρα μετά το φυλάκιο καμιά εικοσαριά άτομα των συνεργείων της ΔΕΗ αγωνίζονται να επαναφέρουν τον πυλώνα 267 σε όρθια θέση. Η «γραμμή» επρόκειτο να εγκαινιαστεί από τον έλληνα Πρωθυπουργό και τον ιταλό ομόλογό του κ. Σίλβιο Μπερλουσκόνι στις 13 Απριλίου. Ωσπου το βράδυ της παραμονής της Καθαράς Δευτέρας δύο εκρήξεις στη βάση του πυλώνα οδήγησαν στην ανατροπή του. Η ζημιά δεν θα ξεπεράσει τα 30 εκατ. δραχμές, αλλά η Αστυνομία, η ΕΥΠ και ο Στρατός θέλουν πάση θυσία να αποκαλυφθεί ο ηθικός αυτουργός της ενέργειας, ακόμη και αν δεν συλληφθεί. Η εξέταση τεσσάρων αυτήκοων μαρτύρων – είδαν ελάχιστα ως τίποτα – δεν απέφερε σημαντικά αποτελέσματα.

Ενας από τους αυτήκοους μάρτυρες της έκρηξης στον πυλώνα της ΔΕΗ, ο κ. Μιχάλης Ιωάννου, επιβεβαίωσε μιλώντας στο «Βήμα» ότι «μόνο άκουσε («δύο ή τρεις εκκωφαντικούς κρότους») αλλά δεν είδε». Σε ένα αυτοκίνητο, που εγκατέλειψε λίγο μετά την έκρηξη την ελεγχόμενη ζώνη, επέβαινε κτηνοτρόφος της περιοχής Σαγιάδας που είχε απαχθεί πριν από μερικά χρόνια από Αλβανούς της περιοχής Κονίσπολης, η οποία βρίσκεται στην άλλη πλευρά των συνόρων. Αιτία η διαμάχη των ελλήνων και των αλβανών κτηνοτρόφων για την τιμή του γάλακτος.

Το γάλα δεν αποκλείεται να είναι η «πέτρα του σκανδάλου», το κίνητρο των αυτουργών της βομβιστικής επίθεσης, καθώς οι Αλβανοί μέσα από τη μεθοριακή γραμμή διαμαρτύρονται ότι το προϊόν τους έμεινε απούλητο κατά τη διάρκεια της φετινής χρονιάς. Ο πυλώνας 267 είναι τοποθετημένος πάνω σε γη που παλαιότερα ανήκε στους Τσάμηδες, στους μουσουλμάνους δηλαδή έλληνες υπηκόους που εγκατέλειψαν τη Θεσπρωτία το φθινόπωρο του 1944.

* Η πέτρα του σκανδάλου

Η γη δημεύθηκε από της διευθύνσεις γεωργικής εκμετάλλευσης των νομαρχιών και μέσω δύο αναδασμών αποδόθηκε σε ορθόδοξους καλλιεργητές. Αν όμως η τοποθέτηση των εκρηκτικών ήταν έργο μιας από τις οργανώσεις των Τσάμηδων όπως η Πατριωτική Ενωση «Τσαμουριά», δεν θα έπρεπε να αναλάβουν οι δράστες την ευθύνη για να «καρπωθούν» και το πολιτικό όφελος από το «χτύπημα»; Κάτι τέτοιο δεν έγινε, προς ανακούφιση των αρχών Ασφαλείας, ως την ώρα που γράφονται οι γραμμές αυτές. Η ΕΥΠ χαρακτηρίζει έναν κύκλο 30 ανθρώπων ως «σκληροπυρηνικούς» Τσάμηδες που επιζητούν τη ρεβάνς.

Το ζήτημα της γης βρίσκεται στο επίκεντρο της ελληνοαλβανικής αντιπαράθεσης από την αρχή σχεδόν της δεκαετίας του ’20, όταν οι τότε ελληνικές κυβερνήσεις άρχισαν να εγκαθιστούν σε περιουσίες μουσουλμάνων πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Ανάμεσα στους 20.000 μουσουλμάνους κατοίκους της Θεσπρωτίας επικρατούσε ένα αρχαϊκό σύστημα οργάνωσης της αγροτικής οικονομίας, το πιο πρωτόγονο στην τότε ελληνική επικράτεια, με μπέηδες, τσιφλίκια και κολίγους. Ενα μέρος από τους μουσουλμάνους θεωρούσαν πατρίδα τους μάλλον την Τουρκία παρά την Αλβανία και οι ελληνικές κυβερνήσεις είχαν επιδιώξει, στα πλαίσια των συνομιλιών για την ανταλλαγή των πληθυσμών με την Τουρκία, να πείσουν ένα τμήμα των μουσουλμάνων της Θεσπρωτίας να μετοικήσει στην Τουρκία. Οι άνθρωποι αυτοί ρευστοποίησαν τις περιουσίες τους, στη συνέχεια όμως τα Τίρανα άρχισαν να διεκδικούν αποζημιώσεις για λογαριασμό τους. Η Κοινωνία των Εθνών απέρριψε τις αιτιάσεις της Αλβανίας το 1928 αλλά μετά την επικράτηση της δικτατορίας του Μεταξά, όπως και στην περίπτωση των Σλαβόφωνων, το ελληνικό κράτος πήρε κατασταλτικά μέτρα εναντίον των μουσουλμάνων (εκτοπίσεις του ανδρικού πληθυσμού). Η τακτική αυτή βοήθησε τις επιδιώξεις ενός μέρους της ηγεσίας που μετά την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου πήρε ανοιχτά το μέρος των Ιταλών.

* Οι εγκληματίες πολέμου

Σύμφωνα με αλβανικές πηγές, το καθεστώς του Μεταξά αρνήθηκε να εξοπλίσει και εκείνους τους Τσάμηδες που επιθυμούσαν να πολεμήσουν στο πλευρό του Ελληνικού Στρατού αντιμετωπίζοντάς τους ως πολίτες Β’ κατηγορίας.

Στην περιοχή όπου χτυπήθηκε ο πυλώνας 267, το μουσουλμανικό χωριό Λιόπση, που βρισκόταν πάντα σε αντιπαράθεση με την ορθόδοξη Σαγιάδα, ανέδειξε τρεις μουσουλμάνους που αργότερα μετά τον πόλεμο καταδικάστηκαν από τα στρατοδικεία ως εγκληματίες πολέμου. Ο ΕΔΕΣ, το αντάρτικο του στρατηγού Ζέρβα που ήλεγχε την περιοχή, υπολογίζει ότι οι ένοπλοι Τσάμηδες ήταν υπεύθυνοι για 200 τουλάχιστον φόνους ελλήνων ορθοδόξων κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

Η Λιόπση καταστράφηκε από τις δυνάμεις του Ζέρβα, μόνο ερείπια σώζονται σήμερα, και τα 1.000 άτομα του χωριού έφυγαν στην Αλβανία. Οσοι έμειναν, εξοντώθηκαν από τις δυνάμεις του Ζέρβα. Σύμφωνα με έλληνες κατοίκους της περιοχής που μίλησαν στο «Βήμα», μόνο ένα παιδί που κρύφτηκε σε ένα πιθάρι γλίτωσε. «Αλβανικές πηγές υπολογίζουν ότι 2.000 άτομα εσφάγησαν σε αντίποινα από το αντάρτικο του Ζέρβα» λέει ο μελετητής του ζητήματος, νομικός κ. Λάμπρος Μπαλτσιώτης. Χίλια εννιακόσια τριάντα άτομα καταδικάστηκαν ως εγκληματίες πολέμου από τα έκτακτα στρατοδικεία, κυρίως από την Παραμυθιά, όπου οι Τσάμηδες είχαν σκοτώσει 40 ορθόδοξους προκρίτους της πόλης κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

* Η άτυπη συμφωνία

Σύμφωνα με τους ίδιους τους υπευθύνους του λόμπι των Τσάμηδων, το αλβανικό κράτος αποθαρρύνει τους απογόνους των Τσάμηδων να εγείρουν αγωγές αποζημιώσεως στα πλαίσια μιας άτυπης συμφωνίας με την ελληνική κυβέρνηση, όπως υποστηρίζουν. «Είναι ωστόσο πολύ δύσκολο να ρυθμίσεις κεντρικά αστικές περιουσιακές διεκδικήσεις» παραδέχεται στέλεχος των υπηρεσιών Ασφαλείας στα Ιωάννινα σημειώνοντας ότι πληθαίνουν οι περιπτώσεις αλβανών αλλά και τούρκων πολιτών, οι οποίοι απευθύνονται στα δημαρχεία των πόλεων της περιοχής ζητώντας δικαιολογητικά και βεβαιώσεις για την καταγωγή και τις ιδιοκτησίες τους.

* Η πολιτική των εκρήξεων

Η έκρηξη στον πυλώνα μεταφοράς ρεύματος στην Ιταλία ήταν η τρίτη στην περιοχή σε διάστημα μικρότερο από τέσσερις μήνες. Είχαν προηγηθεί δύο εκρήξεις στην Παραμυθιά, στις οποίες όπως αποδείχθηκε ότι έλληνες υπήκοοι είχαν χρησιμοποιήσει εκρηκτικά από τα εργοτάξια των εταιρειών κατασκευής της Εγνατίας οδού.

Ασφάλεια και ΕΥΠ έχουν προσπαθήσει να ασφαλίσουν τα εκρηκτικά που χρησιμοποιούνται στα εργοτάξια της Εγνατίας αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι πάντα δυνατό. Το σημείο και ο τρόπος επιχείρησης στο περιστατικό της παραμονής της Καθαράς Δευτέρας δίνουν σε αξιωματούχους της ΕΥΠ και του Στρατού το δικαίωμα να υποστηρίζουν ότι το περιστατικό της Σαγιάδας «είναι κάτι το εντελώς διαφορετικό».


Οι αόρατοι δημότες της Παραμυθιάς * Οι αποκαλύψεις μιας παρέμβασης του Συνηγόρου του Πολίτη

Ο Ντ. είναι εργάτης που ζει στο Περιστέρι. Αλβανός υπήκοος που ήρθε λαθρομετανάστης στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του ενενήντα αλλά γνώριζε ότι η καταγωγή του είναι από την Παραμυθιά, το επίκεντρο της σύγκρουσης του ελληνικού ορθόδοξου με τον τσάμικο μουσουλμανικό πληθυσμό της περιοχής κατά τη διάρκεια της γερμανικής και ιταλικής κατοχής. Ο Ντ. απευθύνθηκε στον Δήμο Παραμυθιάς ζητώντας βεβαίωση ότι είναι γραμμένος στα δημοτολόγια του δήμου. Με βάση μια πάγια πρακτική σε 7 νομούς της χώρας, ως πριν από μερικούς μήνες δήμοι και κοινότητες αρνούνταν να χορηγήσουν παρόμοια πιστοποιητικά σε έλληνες υπηκόους που είχαν εγκαταλείψει τη χώρα μετά τον Εμφύλιο και οι περιουσίες τους είχαν δημευθεί.

Ετσι και ο Δήμος Παραμυθιάς αρνήθηκε να χορηγήσει στον Ντ. το πιστοποιητικό που ζητούσε, με αποτέλεσμα να στραφεί ο τελευταίος στον Συνήγορο του Πολίτη ζητώντας τη συνδρομή της ανεξάρτητης διοικητικής αρχής. Η οικογένεια του Ντ. ήταν από τις λίγες οικογένειες Τσάμηδων που είχαν πολεμήσει με τον ΕΛΑΣ κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Το καθεστώς του Εμβέρ Χότζα υποστήριζε πάντα ότι οι Τσάμηδες κακώς διώχθηκαν από τα στρατοδικεία μετά τον πόλεμο ως εγκληματίες πολέμου διότι είχαν πολεμήσει με το αντάρτικο του ΕΛΑΣ, αλλά ο ισχυρισμός αυτός δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ο ηγέτης τους από την Παραμυθιά Μαζάρι Ντίνος καταδικάστηκε από το καθεστώς του Χότζα σε θάνατο και εκτελέστηκε. Ο πρώην δήμαρχος της Παραμυθιάς κ. Α. Φούρκας υποστηρίζει ότι έγιναν ακρότητες και από τις δύο πλευρές αλλά όλα άρχισαν όταν οι Τσάμηδες σκότωσαν 40 προκρίτους και τον ιερέα της Παραμυθιάς. Το Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων των Ιωαννίνων καταδίκασε με την υπ’ αριθμόν 344/23/5/1945 1930 μουσουλμάνους τσάμηδες και αργότερα, με το βασιλικό διάταγμα 2185/52 και τον Ν. 2781/54, η αγροτική τους περιουσία κατασχέθηκε και διανεμήθηκε αργότερα σε ακτήμονες.

Ο Ντ. δεν καταδικάστηκε από το Δικαστήριο των Δωσιλόγων. Και δεν ενδιαφερόταν, κατά δήλωσή του, να αποδείξει ότι κάποια ακίνητα ανήκαν στην οικογένειά του. Αντίθετα ενδιαφερόταν να αποδείξει ότι δεν είχε σταματήσει να έχει την ιδιότητα του έλληνα υπηκόου. Εδώ βρίσκεται ένα καλά κρυμμένο μυστικό του συστήματος ρύθμισης της «τσάμικης εκκρεμότητας» μετά το 1945.

Οι πράξεις με τις οποίες έχασαν την ιθαγένειά τους αρκετοί από τους κατοίκους της Θεσπρωτίας που διέφυγαν στην Αλβανία είναι πολύ λιγότερες από τον αριθμό των ανθρώπων που εγκατέλειψαν την Ελλάδα. Και φυσικά όλοι εξακολουθούν να είναι γραμμένοι στα μητρώα των δήμων που γεννήθηκαν.

Ο Συνήγορος του Πολίτη απηύθυνε ερώτημα στον Δήμο Παραμυθιάς για τον Ντ. ζητώντας να μάθει αν είναι γραμμένος στο μητρώο αρρένων του δήμου και η απάντηση που πήρε είναι ότι μια απάντηση δεν ήταν δυνατή καθ’ ότι τα αρχεία του δήμου είχαν καταστραφεί. Ο επί δικτατορίας διορισμένος δήμαρχος κ. Α. Φούρκας όπως και ο πρώην δήμαρχος στις Φιλιάτες κ. Σπύρος Φραγκίσκος θυμούνται ότι κρατικές υπηρεσίες (Διεύθυνση Εσωτερικών της νομαρχίας, ΕΥΠ, Ασφάλεια) δεν επιθυμούσαν την έκδοση παρόμοιων βεβαιώσεων από τους δήμους. Στην περίπτωση του αμερικανού υπηκόου, μουσουλμανοτσάμικης καταγωγής, Μέτο Λάγιου, που χάρισε την περιουσία του στις Φιλιάτες και είχε την πρωτοβουλία να ιδρυθεί το ομώνυμο κλωστήριο στην πόλη, οι νομαρχιακές αρχές απαγόρευσαν την εγγραφή του στον δήμο παρά το γεγονός ότι είχε υπηρετήσει στον Ελληνικό Στρατό μετά το 1945 και ουδέποτε είχε διαγραφεί, ώσπου να πάρει την αμερικανική υπηκοότητα, από τα μητρώα αρρένων.

Ο Συνήγορος του Πολίτη αμφισβήτησε στην υπόθεση του Ντ. τις απαντήσεις των υπουργείων Εσωτερικών και Δημόσιας Τάξης που επικαλούνταν απόφαση για τη στέρηση της ιθαγένειας του Ντ. Πράξεις τέτοιες είχαν γίνει με πρωτοβουλία του τότε υπουργείου Στρατιωτικών αλλά όταν αναζητήθηκε η πράξη του υπουργείου Στρατιωτικών για τον Ντ. αυτή δεν βρέθηκε. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε σε ευθεία αντιπαράθεση του Συνηγόρου του Πολίτη με τα υπουργεία Εσωτερικών και Δημόσιας Τάξης, η οποία έφθασε ως το γραφείο του υπουργού Εσωτερικών κ. Κώστα Σκανδαλίδη, όταν η ανεξάρτητη αρχή επέρριψε εμμέσως πλην σαφώς πρακτικές έξω από τα όρια «της νομιμότητας» στα δύο υπουργεία.


ΤΑ ΚΤΗΜΑΤΑ Τι ζητούν οι Αλβανοί

Σύμφωνα με την αλβανική κυβέρνηση, με βάση ένα έγγραφο του 1928, η συνολική έκταση των κτημάτων αλβανών υπηκόων στην Ελλάδα έφθανε τις 500.000 στρέμματα. Οι Αλβανοί ζητούσαν την εξίσωση των ακινήτων των πολιτών τους με εκείνη των βρετανικών και ιταλικών ακινήτων που είχαν απαλλοτριωθεί υπέρ της εγκαταστάσεως των προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Η γη βρισκόταν πάντα στο επίκεντρο των ελληνοαλβανικών διαφορών. Αρκετές αλβανικές περιουσίες, εκτός εκείνων που δημεύθηκαν μετά τις αποφάσεις του 1952, παρέμειναν σε καθεστώς μεσεγγύησης (ΜΕΠ) του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους. Αυτό σημαίνει ότι τα ακίνητα μισθώνονται από το ελληνικό Δημόσιο σε τρίτους, οι δικαιούχοι μπορούν με αίτησή τους να πάρουν τα χρήματά τους και το Γενικό Λογιστήριο κρατάει ως διαχειριστής 15%.