Η ζούγκλα του μαυροπίνακα

«Σας παρακαλώ, μην παίζετε χαρτιά στην είσοδο του σχολείου» λέει με αποφασιστικότητα η καθηγήτρια του 8ου Γυμνασίου στους λίγους Αλβανούς που χαρτοπαίζουν στα σκαλιά του παλιού κτιρίου της οδού Νικοπόλεως στα Κάτω Πατήσια. Οι μαθητές, όλοι αγόρια, σηκώνονται να φύγουν. Κάποιος μουρμουρίζει στα αλβανικά: «Αϊ γ…..!». Η καθηγήτρια μοιάζει να το έχει ξανακούσει, κατεβάζει το κεφάλι και σχεδόν παραιτημένα μουρμουρίζει γυρίζοντας προς την άλλη πλευρά: «Θα το κάνω και αυτό αργότερα».

Επισήμως οι αλλοδαποί μαθητές στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση μόλις φθάνουν το 4%, σύμφωνα με τα στοιχεία που πρόσφατα έδωσε το ελληνικό υπουργείο Παιδείας. Η εικόνα αυτή είναι παραπλανητική για τα σχολεία του κέντρου της Αθήνας. «Με 70% των μαθητών Αλβανούς, μιλάμε για σχολεία γκέτο» λέει μία γυμνασιάρχις του συγκροτήματος της οδού Νικοπόλεως. Τριακόσια μέτρα από το σχολείο, στην πλατεία της Φυτευτής, μια παρέα νεαροί σχεδιάζουν να ληστέψουν ένα συμμαθητή τους εις επήκοον των περαστικών. «Ολα τα κακά πράγματα σχεδιάζονται σε αυτή την πλατεία» λέει ο Πέτρος από τον Αυλώνα. «Αλλά όχι από μας, οι έλληνες συμμαθητές μας είναι χειρότεροι, εμείς άντε να πειράξουμε καμιά κοπέλα» σημειώνει κάποιος Αλβανός από την παρέα της Φυτευτής που δηλώνει «εξωσχολικός». 40 από τους 240 μαθητές του 8ου Γυμνασίου διακόπτουν διότι πρέπει να δουλέψουν. Ο Τίτης, ένας από τους παραστάτες του 8ου Γυμνασίου στις παρελάσεις, από τους καλύτερους μαθητές του σχολείου, πουλάει λαχεία στην πλατεία Κολιάτσου για να βοηθήσει την οικογένειά του.

Αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα ακόμη και των Αλβανών που πηγαίνουν εδώ σχολείο είναι ο μεγάλος αριθμός… ξένων μαθητών. «Εχω επιθυμήσει να ξαναγίνουμε μειονότητα στο σχολείο» λέει στο «Βήμα» ο Πέτρος από τον Αυλώνα. Μια ματιά στους εγγεγραμμένους μαθητές του 8ου Γυμνασίου είναι καταθλιπτική. Υπάρχουν μαθητές που πάνε στο γυμνάσιο εδώ και άρχισαν να μαθαίνουν ελληνικά το έτος… 2000. Οι μισοί μαθητές και μαθήτριες του σχολείου άρχισαν να μαθαίνουν ελληνικά μετά το 1997. «Κάνουμε μάθημα σε παιδιά που έξι μήνες δεν βγάζουν λέξη» λέει μια καθηγήτρια που θέλει να μείνει ανώνυμη. «Τα παιδιά νιώθουν μειονεκτικά, είναι επιθετικά στους άλλους, επιθετικά στο κτίριο αλλά η κατάσταση των Ελλήνων που έχουν απομείνει εδώ είναι η πιο μειονεκτική». Δεν είναι τυχαίο ότι το μόνο βαρύ πειθαρχικό παράπτωμα μαθητών, η κλοπή των 3.500 χιλιάδων που περιείχε η τσάντα του καθηγητή Αθανασίου, έγινε από τρεις Ελληνες. «Οι Αλβανοί προσπαθούν στο σχολείο να είναι φρόνιμοι» λέει μια άλλη εκπαιδευτικός που επιθυμεί να παραμείνει ανώνυμη. «Οσοι είναι άτακτοι τρώνε ξύλο από τους γονείς τους».

Στα σχολεία-γκέτο δεν υπάρχουν σύλλογοι γονέων. «Το μοναδικό πρόσωπο που δουλεύει στην οικογένεια είναι η μητέρα, συνήθως καθαρίστρια, οι πατέρες είτε δεν ενδιαφέρονται είτε δεν είναι σε θέση να μιλήσουν ελληνικά» σημειώνει μια γυμνασιάρχις του συγκροτήματος της οδού Νικοπόλεως.

Στο προαύλιο του 8ου Γυμνασίου μια ομάδα αγόρια και κορίτσια δέρνονται… χαϊδευτικά για να περάσει η ώρα. Μιλούν μια αργκό από ελληνοαλβανικά και δεν παραμερίζουν για να περάσει μια καθηγήτρια, που μοιάζει συνηθισμένη στο θέαμα. «Είναι άγριοι αλλά ήταν πολύ χειρότεροι όταν ήρθαν. Εσκυβα και τους έπαιρνα τις κάμες μέσα από τα παπούτσια τους. Δέρνονταν με τους Ελληνες, ιδιαίτερα σε εποχές μεγάλων πολιτικών εντάσεων. Εμείς δεν ξέραμε τι να κάνουμε. Οσοι από μας τους καθηγητές δεν έχουν μυαλό, τους έβριζαν και φέρονταν ρατσιστικά, οι άλλοι αυτοσχεδιάζαμε με βάση τη διαπίστωση ότι έχουμε παιδιά απέναντί μας. Αλλά κάποια στιγμή κουράζεσαι».


ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ «Η βάρκα είναι γεμάτη»

Ο πρώην ειδικός γραμματέας Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης στο υπουργείο Παιδείας κ. Δημήτρης Χαλκιώτης παραδέχεται ότι από την περυσινή χρονιά είχε γίνει προσπάθεια να τεθεί ένα πλαφόν στο ποσοστό των ξένων που συμμετέχουν στα σχολεία, δημοτικά και γυμνάσια, του κέντρου της Αθήνας. «Στα ίδια τα λεγόμενα διαπολιτισμικά σχολεία καμιά εθνικότητα δεν πρέπει να ξεπερνάει το 40%. Εμάς το σχολείο μας δεν είναι διαπολιτισμικό αλλά αλβανικό» λέει μια φιλόλογος του 32ου Γυμνασίου, η οποία κάθε άλλο παρά ρατσίστρια μπορεί να θεωρηθεί.

Η προσπάθεια να «μοιραστούν» αλλοδαποί μαθητές από σχολεία-γκέτο σε άλλα με λιγότερους ξένους ναυάγησε. «Οι ξένοι δεν ήθελαν να μετακινηθούν επικαλούμενοι την απόσταση», λες και η απόσταση Κάτω Πατήσια – Αγιος Ελευθέριος είναι μεγάλη, αλλά και ορισμένοι γυμνασιάρχες προέβαλλαν προσκόμματα για να μην… πέσει το επίπεδο των δικών τους, «πρωινών» κατά κανόνα, σχολείων. Παιδαγωγοί υποστηρίζουν ότι σχολεία-γκέτο είναι καλύτερα από καθόλου σχολεία και επισημαίνουν τον κίνδυνο μια υποχρεωτική μετακίνηση να οδηγήσει σε αιμορραγία.

Ολοι συμφωνούν ότι πρέπει να μπει μια οροφή στον αριθμό των ξένων μαθητών τους οποίους θα μπορούν να εγγράφουν σε ελληνικά σχολεία, αλλά ουδείς από τους δεκάδες εκπαιδευτικούς με τους οποίους μίλησε «Το Βήμα» θέλει να το υποστηρίξει δημόσια εκτός από τον κ. Δημήτρη Χαλκιώτη, παρά το γεγονός ότι «η βάρκα είναι γεμάτη στο κέντρο της Αθήνας» (διευθυντής γυμνασίου στην Κυψέλη). Η περυσινή εξαγγελία του κ. Χαλκιώτη για προκαταρκτικό έτος γλώσσας παραπέμπεται στις ελληνικές καλένδες.

Επιστήμονες της πολυπολιτισμικής εκπαίδευσης, όπως ο καθηγητής κ. Γ. Τσιάκαλος, υποστηρίζουν ότι τα παιδιά θα πρέπει να συνεχίσουν να κατατάσσονται στις τάξεις με βάση την ηλικία. Σήμερα ωστόσο το σύστημα υποδοχής, εξαιτίας διοικητικών κυρίως αδυναμιών, λειτουργεί σαν καλαμπούρι: «Το Βήμα» ανακάλυψε μαθήτρια που, ενώ δεν είχε τελειώσει την Δ’ τάξη στο Ιράν, γράφτηκε στην Ε’ Δημοτικού στην Ελλάδα με την κατάλληλη… διόρθωση των χαρτιών, όπως άλλωστε γίνεται σε καθημερινή βάση από δεκάδες γονείς παιδιών μεταναστών.


* Πώς αισθάνεται ένας έλληνας καθηγητής ο οποίος διδάσκει ελληνοκεντρικά μαθήματα σε μια τάξη όπου η πλειονότητα των μαθητών είναι αλλοδαποί «Νιώθουμε σαν ξεναγοί στο μάθημα της Ιστορίας»

Το 1995/96 υπήρχαν στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση 30.100 αλλοδαποί μαθητές. Το 1999/2000 είχαν φθάσει τις 58.571, έχοντας σχεδόν διπλασιασθεί. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση οι αντίστοιχοι αριθμοί ήταν 13.900 και 27.667. Οσο περνούν τα χρόνια η ηλικιακή πυραμίδα των μαθητών θα αλλάζει προς όφελος των παιδιών των μεταναστών. Η διαφορά θα είναι οτι τα παιδιά που μαθαίνουν ελληνικά από το δημοτικό θα εντάσσονται γρηγορότερα.

Το 35% των αλλοδαπών μαθητών στα γυμνάσια της χώρας ­ στα λύκεια η κατάσταση δεν είναι τόσο επιβαρημένη ­ είναι Αλβανοί που φοιτούν σε σχολεία της Α’ Αθηνών, δείγμα της δραματικής κοινωνικής αλλαγής στο κέντρο της μεγαλύτερης πόλης της χώρας και της δημιουργίας πολλών σχολείων-γκέτο (Εξάρχεια Κυψέλη, Πατήσια και Αμπελόκηποι).

Οι γενικές στατιστικές του υπουργείου Παιδείας δείχνουν ότι αλλοδαποί, ομογενείς και Ρομά φθάνουν το 12,3 % στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και το 3,8% στη δευτεροβάθμια. Ομως οι αριθμοί αυτοί συγκαλύπτουν μια πραγματικότητα στα σχολεία του κέντρου της Αθήνας, για τα οποία διανοούμενοι, εκπαιδευτικοί και πολιτικοί τηρούν αιδήμονα σιωπή.

* Κοινωνικές αλλαγές

«Συνήθως όταν μπαίνω στην τάξη νιώθω ένα σφίξιμο, έναν φόβο. Τα τρία τέταρτα των μαθητών είναι Αλβανοί. Τους μιλάω για την ελληνική μυθολογία και γελάνε. Το μάθημα της Ιστορίας είναι πολύ ελληνοκεντρικό και το κοινό μας ξένο». Με πολιτικούς όρους η καθηγήτρια που μιλάει στο «Βήμα» θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μάλλον ότι ανήκει στην Αριστερά, υπαρξιακά και επαγγελματικά ανήκει στο διδακτικό προσωπικό ενός γυμνασίου-γκέτο. Στο ερώτημα πόσους αλλοδαπούς μαθητές «χωρούν» τα δημόσια σχολεία της Αθήνας με μεγάλη συγκέντρωση αλλοδαπών μαθητών ο καθηγητής της Παιδαγωγικής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης κ. Γιώργος Τσιάκαλος απαντάει «κανέναν». Ο κ. Τσιάκαλος και μια μεγάλη ομάδα επιστημόνων χαρακτηρίζουν το υλικό που διδάσκεται στα ελληνικά σχολεία «ελληνοκεντρικό και ξεπερασμένο» για τον χαρακτήρα που έχει πάρει η κοινωνία.

«Νιώθουμε σαν ξεναγοί στο μάθημα της Ιστορίας» λέει χωρίς περιστροφές διευθύντρια δευτεροβάθμιου δημόσιου σχολείου στα Πατήσια. «Ρατσιστές» και «αντιρατσιστές» καθηγητές ανταλλάσσουν επιχειρήματα με τα ακροατήριά τους που συχνά – πυκνά διαφωνούν με την ελληνική… εκδοχή της Ιστορίας.

«Εχουμε δύο δρόμους: είτε να πούμε ότι αυτό που παρουσιάζεται σήμερα στα βιβλία μας είναι μία από τις εκδοχές της επιστήμης και να μιλήσουμε και για τις άλλες είτε να απελευθερώσουμε τους μαθητές από το να παρακολουθούν παρόμοιες διδακτικές δραστηριότητες» λέει στέλεχος του υπουργείου Παιδείας που επιθυμεί να παραμείνει ανώνυμο. Ο κ. Δ. Χαλκιώτης, πρώην ειδικός γραμματέας Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, είναι σαφέστερος: «Πρέπει να αλλάξει το περιεχόμενο της εκπαίδευσης έτσι ώστε το σχολείο να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του κάθε μαθητή και όχι αντίστροφα…». Ο κ. Πέτρος Πρίφτης από το 8ο Γυμνάσιο, αναρωτιέται γιατί στην εισαγωγή των πολιτισμών γίνεται λόγος μόνο για τον ελληνικό πολιτισμό και όχι για τον κινεζικό, εκείνο των Ινκας, τον αιγυπτιακό ή τους διάφορους πολιτισμούς των Βαλκανίων. Αυτό το τελευταίο είναι που ενδιαφέρει τους αλβανούς μαθητές των… Πατησίων, αν και ο κ. Πρίφτης δηλώνει ότι δεν θα ήταν στις προτεραιότητές του να μάθει αλβανικά ­ «δεν τα χρειάζομαι» λέει.

* Ενα νέο σχολείο

Ολοι οι εκπαιδευτικοί με τους οποίους μίλησε το «Βήμα» έκαναν λόγο για ένα νέο σχολείο. «Ενα σχολείο που θα παίρνει υπόψη του τη διαφορετικότητα και την πολυπολιτισμικότητα» όπως λέει ο κ. Δ. Χαλκιώτης. «Στο σημερινό σχολείο» λέει μια καθηγήτρια από το 32ο Γυμνάσιο της Αθήνας «ο καθηγητής εχθρεύεται τους μαθητές του που του είναι άγνωστοι και αυτοί εχθρεύονται τον καθηγητή». Σε όλη τη διάρκεια της παραμονής τού καθηγητή στην τάξη υπάρχει μια ένταση, οι διδάσκοντες αυτοσχεδιάζουν διαρκώς, καθώς τα σχολεία-γκέτο δεν είναι επίσημα διαπολιτισμικά αλλά «συμβατικά σχολεία ενός μονοεθνικού πολιτισμού όπου διδάσκονται παιδιά ενός άλλου» όπως λέει χαρακτηριστικά μια φιλόλογος στο 8ο Γυμνάσιο. «Αυτό δεν είναι μοναδικό στην Ευρώπη» λέει ο καθηγητής κ. Παύλος Χαραμής από το Κέντρο Μελετών και Τεκμηρίωσης της ΟΛΜΕ, «συμβαίνει στο Βόρειο Λονδίνο ή στα προάστια του Παρισιού». Στις χώρες αυτές το πρόβλημα των σχολείων-γκέτο έγινε προσπάθεια να αμβλυνθεί με τις «Ζώνες εκπαιδευτικής προτεραιότητας» (Zones of educational priority). Στην ουσία με αυτές η πολιτεία αναγνώριζε το πρόβλημα των σχολείων-γκέτο και «έκανε πιο ελκυστική την παροχή του εκπαιδευτικού προϊόντος» (Χαραμής).

* Η άλλη όψη

Αυτή η λεγόμενη «αντιστάθμιση» ­ το κράτος δέχεται την ύπαρξη γκέτο και ενισχύει τα σχολεία όπως τους φτωχούς της κοινωνίας με τις παροχές για τους πιο αδύνατους ­ είναι αμφιλεγόμενη μεταξύ επιστημόνων ενώ οι πολιτικοί δεν τολμούν να την «αγγίξουν» ως ιδέα διότι θα πρέπει να παραδεχθούν αρχικά ότι στο κέντρο της Αθήνας υπάρχουν σχολεία των φτωχών με άλλες βαθμολογίες, άλλα πειθαρχικά και βαθμολογικά στάνταρντ (σ.σ.: μόνο ονομαστικά είναι τα ίδια) και ντε φάκτο εκδήλωση άλλων πολιτισμών.

Τα σχολεία αυτά είναι κατ’ αρχήν πιο ακριβά, προϋποθέτουν την ύπαρξη ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών, εγκαταστάσεων για πρόσθετες δραστηριότητες. Σε σχολεία όπως το 8ο στα Πατήσια στην πράξη γίνεται κάτι τέτοιο. «Πελάτες» της βιβλιοθήκης του σχολικού συγκροτήματος είναι κατ’ αποκλειστικότητα μαθητές από την Αλβανία «Είναι απλό» λέει η Αλίκη από τη Χειμάρρα «δεν έχουμε χρήματα για να αγοράσουμε βιβλία…» λέει, καθώς μια συμμαθήτριά της επιστρέφει τον «Ξένο» του Καμύ και μια άλλη ζητάει έναν… Χάρι Πότερ.

Ως σήμερα οι δαπάνες για σχολεία που είχαν χαρακτήρα διαπολιτισμικό καλύπτονταν από το ΕΠΕΑΕΚ, εθνικοί πόροι για παρόμοια προγράμματα έλειπαν, πολύ περισσότερο για τα σχολεία του κέντρου της Αθήνας που χαρακτηρίζονται «όπως όλα τα άλλα». «Οπως όλα τα άλλα;» αναρωτιέται μια καθηγήτρια από το 18ο Γυμνάσιο. «Απαγορευτικά για τον μέσο Ελληνα και τα παιδιά του και γι’ αυτό τον λόγο απαγορευτικά και για τους ξένους».