Η επιστροφή των έκπτωτων βασιλέων

Μετά τη νίκη τού πρώην βασιλιά Συμεών Β’ στις εκλογές της Βουλγαρίας την περασμένη Κυριακή, τα ευρωπαϊκά έντυπα βρίθουν άρθρων για την «επιστροφή των έκπτωτων βασιλέων». Η αλήθεια είναι ότι πολλοί από τους έκπτωτους αναθάρρησαν μετά την πτώση του κομμουνισμού το 1989 και άρχισαν να εκφράζουν επιθυμία για επιστροφή στη χώρα τους και, ορισμένοι, στον θρόνο τους. Χρειάστηκε όμως να περάσει περισσότερο από μία δεκαετία για να αναλάβει πολιτική εξουσία ένας από αυτούς. Το κόμμα του Συμεών επικράτησε στις εκλογές με ποσοστό 43%. Πολλοί πιστεύουν ότι η νίκη του είναι σύμπτωμα της δύσκολης κατάστασης στην οποία βρίσκονται οι Βούλγαροι. Με την ανεργία να φθάνει το 20% και το μέσο μηνιαίο εισόδημα να είναι μόλις 40.000 δραχμές, οι ψηφοφόροι απομακρύνθηκαν από τα δύο κόμματα που κυβερνούν τη χώρα την τελευταία δεκαετία και εναπόθεσαν τις τελευταίες ελπίδες τους στον Συμεών, που έχει διαπρέψει ως επιχειρηματίας στην Ισπανία. Αυτός συγκέντρωσε γύρω του τεχνοκράτες που έχουν σπουδάσει ή εργαστεί στη Δύση και υποσχέθηκε ότι σε 800 ημέρες θα αναζωογονήσει την οικονομία και θα πατάξει τη διαφθορά. Αν τα καταφέρει, θα υπάρξουν ίσως και άλλοι έκπτωτοι που θα θελήσουν να τον μιμηθούν.

Γιατί ο Συμεών Β’ πέτυχε αυτό που οι υπόλοιποι έκπτωτοι βασιλείς των Βαλκανίων προσπαθούν χωρίς αποτέλεσμα ως σήμερα; Σύμφωνα με αναλυτές από τη Βουλγαρία, ο Συμεών «έκανε πολύ πιο προσεκτικούς ελιγμούς απ’ όσο άλλοι πρώην βασιλείς, οι οποίοι είδαν την κατάρρευση του κομμουνισμού στην Ανατολική Ευρώπη και στα Βαλκάνια ως μια άμεση ευκαιρία για να ξαναμπούν στην πολιτική». Ο πρώην βασιλιάς της Ρουμανίας Μιχαήλ, για παράδειγμα, έσπευσε να επισκεφθεί τη χώρα του το 1990, μετά τον θάνατο του Νικολάι Τσαουσέσκου, μόνο και μόνο για να αντιμετωπίσει την άρνηση των ρουμανικών αρχών να του δώσουν άδεια εισόδου. Ο Συμεών όμως ακολούθησε άλλη τακτική. Το 1991 έστειλε στη Βουλγαρία την αδελφή του ως «απεσταλμένη» του για να δοκιμάσει τις αντιδράσεις του λαού. Δύο χρόνια αργότερα ακολούθησε η βασιλομήτωρ και μόνο αργότερα επισκέφθηκε ο ίδιος τη Βουλγαρία.

* Ηθελε να γίνει πρόεδρος

Κατά τα πρώτα ταξίδια στη χώρα του, ο Συμεών ήταν πολύ προσεκτικός και δεν αναμειγνυόταν στα τρέχοντα πολιτικά ζητήματα. Αλλά σιγά σιγά ο ίδιος και η οικογένειά του άρχισαν να διεισδύουν στην καθημερινή ζωή της Βουλγαρίας. Το 1997 ο δευτερότοκος γιος του Κίριλ διορίστηκε σύμβουλος επί των οικονομικών τού προέδρου Πέταρ Στογιάνοφ. Το 1998 η βουλγαρική κυβέρνηση του επέστρεψε δύο παλάτια, τρία κυνηγετικά περίπτερα και δύο εξοχικά σπίτια που ανήκαν στην οικογένειά του και είχαν κατασχεθεί από τους κομμουνιστές.

Πριν από λίγους μήνες ο Συμεών δήλωσε την πρόθεσή του να θέσει υποψηφιότητα για πρόεδρος της Βουλγαρίας, μια θέση περισσότερο εθιμοτυπική παρά με ουσιαστικά καθήκοντα. Αλλά η βουλγαρική νομοθεσία δεν του επιτρέπει να είναι υποψήφιος για την προεδρία επειδή δεν έχει ζήσει για αρκετό διάστημα στη χώρα. Παραδόξως όμως του επιτρέπει να είναι υποψήφιος για πρωθυπουργός.

Ο Συμεών, 64 ετών, ανέβηκε στον θρόνο σε ηλικία έξι ετών λόγω του ξαφνικού θανάτου του πατέρα του αλλά εκθρονίστηκε τρία χρόνια αργότερα, το 1946, όταν οι κομμουνιστές, που είχαν αναλάβει εν τω μεταξύ την εξουσία, διοργάνωσαν δημοψήφισμα στο οποίο καταψηφίστηκε η βασιλεία. Η οικογένειά του εγκαταστάθηκε πρώτα στην Αίγυπτο και μετά στην Ισπανία. Για τα χρόνια που πέρασε εκτός Βουλγαρίας ο Συμεών έχει πει: «Η εξορία είναι η καλύτερη εκπαίδευση για έναν βασιλιά, αρκεί να μπορέσει να επιστρέψει στη χώρα του».


ΡΟΥΜΑΝΙΑ Ο Μιχαήλ δεν έχει φιλοδοξίες

Οπως ο Αλέξανδρος της Σερβίας, ο πρώην βασιλιάς της Ρουμανίας Μιχαήλ δήλωνε στην αρχή υπέρ της συνταγματικής μοναρχίας ­ μόνο που οι πιθανότητες να επιτύγχανε έστω τη διοργάνωση δημοψηφίσματος ήταν μικρότερες εφόσον οι ρουμανικές αρχές απαντούσαν ξεκάθαρα ότι το απέκλειαν. Σήμερα ο πρώην βασιλιάς έχει περιορίσει τις φιλοδοξίες του και δηλώνει ότι δεν τον ενδιαφέρουν τα αξιώματα, βασιλικά ή πολιτικά.

Ο Μιχαήλ εξαναγκάστηκε σε παραίτηση από τον θρόνο του το 1947, λίγες ώρες αφότου η χώρα έγινε λαϊκή δημοκρατία, και αμέσως του αφαιρέθηκε η ρουμανική υπηκοότητα. Μετά την πτώση του Τσαουσέσκου προσπάθησε επανειλημμένως να επισκεφθεί τη Ρουμανία αλλά κάθε φορά οι αρχές τον απέλαυναν. Την πρώτη φορά μάλιστα, το 1990, ο τότε πρόεδρος Ιον Ιλιέσκου είχε στείλει άρματα μάχης για να τον οδηγήσουν εκτός της χώρας. Τελικά το 1997 το Βουκουρέστι αποφάσισε να του ξαναδώσει τη ρουμανική υπηκοότητα και χιλιάδες Ρουμάνοι συγκεντρώθηκαν για να τον υποδεχθούν. Σήμερα ο Μιχαήλ θεωρείται «ανεπίσημος πρεσβευτής» της Ρουμανίας, ιδίως για θέματα που αφορούν την είσοδο της χώρας στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ, και δηλώνει ότι εξετάζει την περίπτωση να εγκατασταθεί μόνιμα στο Βουκουρέστι.

Ο Μιχαήλ ανέβηκε στον θρόνο της Ρουμανίας το 1927, μόλις έξι ετών, διαδεχόμενος τον παππού του Φερδινάνδο επειδή ο πατέρας του Κάρολος είχε ερωτευθεί μια Ρουμάνα και είχε πάει να ζήσει μαζί της στο Παρίσι παραιτούμενος από τα δικαιώματά του στον θρόνο. Τρία χρόνια αργότερα όμως ο Κάρολος επέστρεψε στο Βουκουρέστι και στέφθηκε βασιλιάς εξασφαλίζοντας στην οικογένειά του μια παγκόσμια πρωτοτυπία: ήταν η πρώτη φορά που πατέρας διαδέχθηκε τον γιο του στον θρόνο. Ο Μιχαήλ ανέβηκε δεύτερη φορά στον θρόνο το 1940 και μετά την εκθρόνισή του εγκαταστάθηκε στην Ελβετία, όπου εργάστηκε ως πιλότος, χρηματιστής και ορνιθοτρόφος. Είναι παντρεμένος με την Ανν ντε Μπουρμπόν-Πάρμα, με την οποία έχει τέσσερις κόρες. Το 1997 είχε ορίσει την πρωτότοκη Μαργαρίτα «διάδοχο του θρόνου» εξοργίζοντας τις ρουμανικές αρχές.


ΕΛΛΑΔΑ Ο Κωνσταντίνος και η περιουσία

Στην Ελλάδα ζήτημα επιστροφής της βασιλείας δεν τίθεται με κανέναν τρόπο. Τίθεται όμως ζήτημα επιστροφής της βασιλικής περιουσίας. Ο Κωνσταντίνος προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο αποφάσισε πέρυσι ότι πρέπει να του επιστραφεί η ακίνητη περιουσία του, συνολικής έκτασης 75.000 στρεμμάτων, στο Τατόι, στην Κέρκυρα και στο Πολυδένδρι Λάρισας. Η Αθήνα απάντησε ότι προτιμά να τον αποζημιώσει παρά να του επιστρέψει την περιουσία. Εντός του έτους αναμένεται να επιδικάσει το δικαστήριο το ποσόν της αποζημίωσης.

Το ελληνικό Δημόσιο έχει ζητήσει μια εκτίμηση της αξίας της βασιλικής περιουσίας και έχει λάβει την απάντηση 187,5 δισ. δρχ. Το ίδιο έχει κάνει και ο Κωνσταντίνος και του την έχουν εκτιμήσει στα 165,5 δισ. δρχ. Αλλά το ελληνικό κράτος υπολόγισε ότι από φόρους και έξοδα φύλαξης και συντήρησης της περιουσίας του ο Κωνσταντίνος χρωστά 197 δισ. δρχ., δηλαδή 20 δισ. δρχ. παραπάνω από την αξία των ακινήτων του.

Ο Κωνσταντίνος είχε επίσης προσφύγει στο ίδιο δικαστήριο υποστηρίζοντας ότι παραβιάζονται τα δικαιώματά του όταν η Αθήνα του ζητεί, λ.χ., να δηλώσει όνομα και επίθετο και να παραιτηθεί από τον τίτλο του για να του εκδώσει διαβατήριο. Το δικαστήριο όμως δεν τον δικαίωσε.


ΙΤΑΛΙΑ Ο «βαθιά πικραμένος» Βίκτωρ Εμμανουήλ

Ο μόνος από τους έκπτωτους που δεν έχει πατήσει το πόδι του στη χώρα του από τον εκθρόνιση της οικογενείας του, το 1946, είναι ο Βίκτωρ Εμμανουήλ της Σαβοΐας: το ιταλικό Σύνταγμα απαγορεύει στους αρσενικούς διαδόχους του οίκου της Σαβοΐας να επιστρέψουν στην Ιταλία. Το 1999 ζήτησε από την ιταλική κυβέρνηση να του επιτρέψει να παραμείνει σε ιταλικό έδαφος για λίγες ώρες, συνοδεύοντας μια αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας προς τους κοσοβάρους πρόσφυγες. Η απάντηση ήταν αρνητική και ο Βίκτωρ Εμμανουήλ προσέφυγε «βαθιά πικραμένος» στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο προς το παρόν δεν τον έχει δικαιώσει.

Το 1946 οι Ιταλοί αποφάσισαν με δημοψήφισμα να καταργήσουν τη μοναρχία, εξοργισμένοι από την υποστήριξη που προσέφερε το παλάτι στους φασίστες του Μουσολίνι. Ο Βίκτωρ Εμμανουήλ ήταν τότε εννέα ετών. Σήμερα είναι 64 και όλο αυτό το διάστημα ζει στη Γενεύη. Είναι παντρεμένος με τη Μαρίνα Ρικόλφι Ντόρια, με την οποία έχει έναν γιο, και δηλώνει: «Το μόνο που θέλω είναι να επιστρέψω στην πατρίδα μου». Δεν βοηθάει όμως την κατάσταση. Σε συνέντευξή του στην ιταλική τηλεόραση το 1997 αρνήθηκε να ζητήσει συγγνώμη για τους ρατσιστικούς νόμους κατά των Εβραίων που είχε εισαγάγει ο παππούς του, βασιλιάς Βίκτωρ Εμμανουήλ Γ´, το 1938. «Δεν είχα γεννηθεί τότε. Αλλωστε αυτοί οι νόμοι δεν ήταν τόσο κακοί» είπε. Αργότερα υποστήριξε ότι το σχόλιό του παρερμηνεύθηκε ­ αλήθεια ή ψέματα, το μόνο βέβαιο είναι ότι δεν ενίσχυσε την εικόνα του στην Ιταλία.

Λίγους μήνες πριν από την γκάφα του Βίκτωρα Εμμανουήλ, η κυβέρνηση του Ρομάνο Πρόντι είχε προτείνει να γίνει τροποποίηση του Συντάγματος προκειμένου να επιτραπεί στους διαδόχους του οίκου της Σαβοΐας να επιστρέψουν στην Ιταλία. Η πρόταση εγκρίθηκε από την Κάτω Βουλή αλλά μπλοκαρίστηκε στη Γερουσία.


ΑΛΒΑΝΙΑ Ο αμφιλεγόμενος Λέκα και το εμπόριο όπλων

Πιο αμφιλεγόμενος από όλους τους έκπτωτους βασιλείς είναι ο Λέκα της Αλβανίας. Γεννήθηκε το 1939 στα Τίρανα αλλά τα εγκατέλειψε μόλις δύο ημερών επειδή η εισβολή των ιταλικών στρατευμάτων ανάγκασε τον βασιλιά Ζόγου Α´ να φύγει πρώτα στην Αλεξάνδρεια και κατόπιν στη Γαλλία. Ο Λέκα παντρεύτηκε μια Αυστραλέζα και εγκαταστάθηκαν στην Ισπανία, όπου αυτός άρχισε να επιδίδεται σε παραστρατιωτικές δραστηριότητες κατά του καθεστώτος του Χότζα στα Τίρανα.

Οταν στη Μαδρίτη ανέβηκαν στην εξουσία οι σοσιαλιστές, δεν είδαν με καλό μάτι την παρουσία ενός έκπτωτου που διέθετε οπλοστάσιο για την απελευθέρωση του λαού του. Ηταν η εποχή που η Ισπανία επιθυμούσε να γίνει μέλος της ΕΕ και ο Λέκα με τους παραστρατιωτικούς του δεν είχαν θέση στη χώρα. Εγκαταστάθηκε λοιπόν στη Νότια Αφρική όπου ζει ως σήμερα.

Μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού στην Αλβανία, ο Λέκα προσπάθησε να την επισκεφθεί το 1993. Η κυβέρνηση του Σαλί Μπερίσα όμως τον πέταξε έξω λίγες ώρες αργότερα επειδή το διαβατήριό του, που έγραφε «Βασίλειο της Αλβανίας», ήταν άκυρο. Με το ίδιο διαβατήριο επέστρεψε στην Αλβανία το 1997. Λίγους μήνες αργότερα διοργανώθηκε στην Αλβανία δημοψήφισμα για την παλινόρθωση της βασιλείας. Ο Λέκα γύρισε τη χώρα κάνοντας εκστρατεία υπέρ της μοναρχίας αλλά έπεισε μόνο το 34% των Αλβανών. Οταν ανακοινώθηκαν τα επίσημα αποτελέσματα, ο Λέκα και οι οπαδοί του δήλωσαν ότι είχε γίνει νοθεία και βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν. Επικεφαλής ήταν ο ίδιος ο επίδοξος βασιλιάς, φορώντας στρατιωτική στολή και κραδαίνοντας δύο πιστόλια. Στη συμπλοκή μεταξύ των οπαδών του και της αστυνομίας σκοτώθηκε τουλάχιστον ένα άτομο. Μετά από αυτό ο Λέκα αναγκάστηκε πάλι να εγκαταλείψει άδοξα τη χώρα.

Εκτοτε ο Μπερίσα έχει γίνει πιο φιλοβασιλικός: δηλώνει ότι αν εκλεγεί θα επιστρέψει τη βασιλική περιουσία. Στις εκλογές που διοργανώνονται σήμερα στην Αλβανία το κόμμα του Λέκα συμμετέχει με τον συνασπισμό της αντιπολίτευσης Ενότητα για τη Νίκη.

Η εικόνα του Λέκα στο εξωτερικό δεν είναι και η καλύτερη ­ κυκλοφορεί η φήμη ότι είναι αναμεμειγμένος σε εμπόριο όπλων. Η σύλληψή του τον Φεβρουάριο του 1999 από τις νοτιοαφρικανικές αρχές ενίσχυσε αυτή τη φήμη: η αστυνομία εισέβαλε στο σπίτι του στο Γιοχάνεσμπουργκ και ανακάλυψε 70 όπλα και 14.000 σφαίρες.


ΣΕΡΒΙΑ Ο Αλέξανδρος θέλει δημοψήφισμα

Ολοι οι ευρωπαίοι βασιλείς που εκθρονίστηκαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (της Βουλγαρίας, της Σερβίας, της Ρουμανίας, της Αλβανίας, της Ιταλίας και της Ελλάδας) αγωνίζονται σήμερα είτε για να πάρουν πίσω τον θρόνο τους είτε για να πάρουν πίσω την περιουσία τους. Στην πρώτη κατηγορία και με περισσότερες πιθανότητες από τους υπολοίπους να επιτύχει κάτι ­ τουλάχιστον τη διοργάνωση δημοψηφίσματος για την παλινόρθωση της βασιλείας ­ ανήκει ο Αλέξανδρος της Σερβίας.

Επισκέφθηκε τη χώρα του πρώτη φορά το 1991, μετά τον θάνατο του Τίτο. Παρ’ ότι την επισκέφθηκε ξανά το 1992 και το 1995, οι σχέσεις του με τον Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, ο οποίος κυβερνούσε από τα Λευκά Ανάκτορα που ανήκαν στη βασιλική οικογένεια, δεν ήταν οι καλύτερες. Ο Αλέξανδρος άρχισε να υποστηρίζει ανοιχτά τη σερβική αντιπολίτευση από το εξωτερικό διοργανώνοντας συνέδρια και συμπόσια για την ανατροπή του Μιλόσεβιτς ­ είχε μάλιστα διοργανώσει ένα συνέδριο στην Αθήνα τον Απρίλιο του 2000 με τη συμμετοχή των κυριότερων κομμάτων της αντιπολίτευσης.

Μετά την ανατροπή του Μιλόσεβιτς, τον Οκτώβριο του 2000, ο Αλέξανδρος έσπευσε στο Βελιγράδι όπου συναντήθηκε με τον πρόεδρο Βόιτσλαβ Κοστούνιτσα. Σήμερα ο Αλέξανδρος, που μιλά σπαστά τα σερβικά, δηλώνει ότι είναι υπέρ της συνταγματικής μοναρχίας και της διοργάνωσης δημοψηφίσματος για την παλινόρθωση του θρόνου ­ αν και προσθέτει ότι αυτό δεν αποτελεί προτεραιότητα. Οι σερβικές αρχές δεν αποκλείουν να διοργανωθεί κάποτε τέτοιο δημοψήφισμα αλλά δεν έχουν δεσμευθεί για τίποτε. Προς το παρόν του έχουν επιστρέψει την υπηκοότητα και την περιουσία του. Ο Αλέξανδρος δηλώνει ότι θα εγκατασταθεί μόνιμα στο Βελιγράδι ως το τέλος του χρόνου. Περισσότερους οπαδούς έχει στις αγροτικές περιοχές της Σερβίας όπου θεωρείται εθνικιστικό σύμβολο, απαλλαγμένο όμως από τη βαριά κληρονομιά του Μιλόσεβιτς.

Η δυναστεία Καραγεώργεβιτς είναι μόλις 200 ετών. Το 1804 ο εύπορος έμπορος και αρχηγός μιας σερβικής φατρίας Τζόρτζε Πέτροβιτς ­ γνωστός ως «Καραγιώργης» λόγω του χρώματος του δέρματός του ­ ξεσήκωσε τους Σέρβους κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η επανάστασή του πέτυχε και ο ίδιος όρισε μια κυβέρνηση στο Βελιγράδι τοποθετώντας εαυτόν επικεφαλής της και εξασφαλίζοντας το δικαίωμα της διαδοχής για την οικογένειά του.

Ο Αλέξανδρος δεν γεννήθηκε στη Σερβία, την οποία εγκατέλειψε ο πατέρας του Πέτρος Β‘ το 1941, όταν επιτέθηκαν οι Γερμανοί. Πρώτα κατέφυγε στην Ελλάδα, ύστερα στην Παλαιστίνη και στην Αίγυπτο και τέλος στο Λονδίνο. Εκεί γεννήθηκε ο Αλέξανδρος πριν από 56 χρόνια ­ στο ξενοδοχείο Claridges. Η βρετανική κυβέρνηση ανακήρυξε για μία ημέρα γιουγκοσλαβικό έδαφος τη σουίτα 212 του Claridges, ίσα ίσα για να γεννηθεί ο διάδοχος του θρόνου «στη χώρα του».

Οι δεσμοί του Αλέξανδρου με την Ελλάδα δεν εξαντλούνται στη φιλοξενία του πατέρα του το 1941. Η δεύτερη σύζυγός του, Κατερίνα Μπατή, είναι Ελληνίδα γεννηθείσα στα Πετράλωνα. Τη γνώρισε στην Ουάσιγκτον το 1984 και την παντρεύτηκε το 1985, δύο χρόνια μετά τη διάλυση του πρώτου γάμου του με μια ευγενή από τη Βραζιλία, με την οποία έχει αποκτήσει τρεις γιους.