Σφαγή με… μεταλλαγμένο βαμβάκι

Μισό εκατομμύριο άνθρωποι που ζουν άμεσα ή έμμεσα από την καλλιέργεια του βαμβακιού στην Ελλάδα βρίσκονται και πάλι στην αγωνία του γεμάτου απρόοπτα «πολέμου του βαμβακόσπορου». Εισαγγελείς, μια δικογραφία 2.000 σελίδων, εργαστήρια ελέγχου του γενετικού υλικού, αλληλοκατηγορούμενοι εισαγωγείς, δύο υπουργεία, η αμερικανική πρεσβεία, οι συνεταιρισμοί, οι κλωστοϋφαντουργοί, η ΕΕ και στη μέση η Greenpeace. Οταν το πρόβλημα της γενετικής μηχανικής στη γεωργία γίνεται πρόβλημα του θεσσαλικού κάμπου, τότε οι εκπρόσωποι των ελληνικών κρατικών υπηρεσιών προσπαθούν να καταλάβουν γιατί κάθε σπόρος βαμβακιού δεν είναι… ένας ακόμη σπόρος βαμβακιού.

Η Γλαύκη είναι από τα σημαντικά βαμβακοχώρια, 2 χιλιόμετρα από την παλαιά εθνική οδό Λάρισας – Βόλου. Ο κάτοικοί της επιχειρούν ακόμη να καταλάβουν πώς σπέρνοντας τις ίδιες ποικιλίες βαμβακιού στα ίδια στρέμματα, σε κοντινά χωράφια, με τις ίδιες συνθήκες καλλιέργειας, βρέθηκαν στο τέλος της περυσινής καλλιεργητικής περιόδου να έχουν διαφορές της τάξεως του 25% στον τζίρο της χρονιάς. «Ο κουμπάρος μου πήρε τον ίδιο σπόρο και πούλησε 230 δρχ. το κιλό, όταν εγώ πούλησα 280» λέει στο «Βήμα» ο κ. Δημήτρης Πετρακούλης. «Ηταν αδύνατο να πουλήσω πέρυσι και αναγκάστηκα» λέει ο περί ου ο λόγος κ. Αχιλλέας Κουταβάς «να τα δώσω στη συγκέντρωση του γενετικά επιμολυσμένου βαμβακιού που κάηκε από όλη την Ελλάδα σε ένα καμίνι στα Τρίκαλα…». Ο κ. Πετρακούλης και ο κ. Κουταβάς είχαν σπείρει την ίδια ποικιλία, τη «Μίδας», αλλά η σπορομερίδα του δευτέρου βρέθηκε επιμολυσμένη από φυτά των οποίων είχε τροποποιηθεί το γενετικό υλικό. Στην ΕΕ η γεωργική δραστηριότητα με τέτοιους σπόρους δεν επιτρέπεται.

* Η μηδενική ανοχή

Εισαγωγέας της επίμαχης ποικιλίας ήταν ο κ. Γεώργιος Σπύρου του ομώνυμου οίκου. «Αν το 2000 κάναμε το λάθος της εισαγωγής ­ από άγνοια του νόμου ­ σπόρου επιμολυσμένου, τώρα παρόμοιες εισαγωγές είναι εσκεμμένες, προμελετημένες». Ο «Μίδας» του κ. Σπύρου ήταν αμερικανικής προελεύσεως σπόρος. Ενας άλλος επίσης αμερικανικός σπόρος, το «Βολκάνο» («Ηφαίστειο») του κ. Σπύρου Ανδρειώτη, θεωρήθηκε από την Greenpeace ύποπτος «γενετικής επιμόλυνσης» σε δύο περιπτώσεις, έπειτα από εξετάσεις που ενήργησε η οργάνωση «Ρομπέν των Δασών» σε αξιόπιστο εργαστήριο της Γερμανίας. Λίγες εβδομάδες πριν από τις εξετάσεις η εποπτική αρχή σπόρων της Πολιτείας του Μισισιπή είχε βεβαιώσει ότι το «Ηφαίστειο» ήταν καθαρό. Ποιος λέει ψέματα; Ουδείς.

Για την εφετινή καλλιεργητική περίοδο, η ελληνική κυβέρνηση και στη συνέχεια οι ευρωπαϊκές χώρες, σε μια κατ’ αρχήν συμφωνία, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι πρέπει να υπάρξει «μηδενική ανοχή» στη γενετική επιμόλυνση του βαμβακιού. Οι μετρήσεις δηλαδή του συμβατικού σπόρου θα έπρεπε να δείχνουν «μηδέν» σε ό,τι αφορά «πρόσμειξη» γενετικά τροποποιημένων (γ.τ.) σπόρων με συμβατισμούς (ελληνική ορολογία) ή τυχαία μεταφορά (γύρη, αέρας) από ένα γ.τ. φυτό σε ένα άλλο. «Μας ζητούν το μηδέν» λέει ο κ. Ανδρειώτης, ο οποίος αμφισβητεί τις αναλύσεις της Greenpeace (ως προς το ποσοτικό δείγμα και τη μέθοδο), «αλλά μηδέν στη φύση δεν υπάρχει». Σε αυτό συμφωνούν όλοι, οι εισαγωγείς, οι επιστήμονες, το υπουργείο Γεωργίας και η ΕΕ. «Πρέπει να ζήσουμε με την επιμόλυνση» λέει ο υφυπουργός Γεωργίας κ. Βαγγέλης Αργύρης μιλώντας στο «Βήμα» και ταυτόχρονα εκτιμά ότι «η Ελλάδα δεν πρέπει να ανοίξει την πόρτα στα γενετικά τροποποιημένα». Πώς θα γίνουν και τα δύο μαζί; Δεν ήταν οι βιομηχανίες της αγροτικής βιοτεχνολογίας που υποστήριζαν ακόμη πριν από μία διετία ότι «υπάρχει ασφαλές χωράφι» και είναι δυνατόν να χωρίζεις το χωράφι συμβατικής σποράς από εκείνα που έχουν σπαρεί με γ.τ. υλικό; Δεν είναι λίγο περίεργο οι ίδιες βιομηχανίες να επικαλούνται τώρα τη «φύση»;

Το παράδοξο είναι ότι η Greenpeace, η οποία πρωτοστάτησε στην προβολή του επιχειρήματος ότι η επιμόλυνση στις πραγματικές συνθήκες είναι παραπάνω από βέβαιη, αυτοπαγιδεύτηκε ως έναν βαθμό σε μια προσπάθεια αστυνόμευσης στη διακίνηση του σπόρου όταν αυτή είναι αδύνατη:

* Η μέθοδος που χρησιμοποιείται σήμερα για τη διάκριση των γ.τ. σπόρων από τους συμβατικούς και την ανεύρεση στοιχείων επιμόλυνσης δεν είναι αξιόπιστη.

* Μεταξύ των διαφόρων χωρών και ομάδων πίεσης δεν έχει συμφωνηθεί κοινά αποδεκτός τρόπος ελέγχου.

* Ο έλεγχος του σπόρου επιβάλλει σήμερα καταστροφή (λιώσιμο) και είναι ακριβός για όλους.

* Αστυνομικές ιστορίες

«Το Βήμα» έχει στη διάθεσή του έγγραφο της Αμερικανικής Ενωσης Επισήμων Πιστοποιητικών Πρακτορείων Σπόρου των ΗΠΑ προς τη Διεύθυνση Εισαγωγών Φυτικής Παραγωγής του υπουργείου Γεωργίας (Μάρτιος 2000) όπου επί λέξει αναφέρεται: «Καθώς δεν υπάρχουν στάνταρντ για την πιστοποίηση βαμβακόσπορων ως μη τροποποιημένων γενετικά (σ.σ.: καθαρών), οι ΗΠΑ δεν είναι δυνατόν να εκδώσουν παρόμοια πιστοποιητικά». Δέκα μήνες αργότερα οι Αμερικανοί, προκειμένου να μη χάσουν μερίδιο στη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή αγορά βαμβακιού, εκδίδουν δεκάδες τέτοια πιστοποιητικά. Μεταξύ των υπαλλήλων που τα υπογράφουν είναι ο εκτελεστικός διευθυντής του California Crop Improvement Association κ. Φρέντερικ Σάντστρομ. «Το Βήμα» μίλησε μαζί του: «Οι βεβαιώσεις που υπέγραψα δεν δείχνουν ότι ο σπόρος είναι πιστοποιημένος ως μη γενετικά τροποποιημένος. Δείχνουν (indicate) ότι ο σπόρος ελέγχθηκε και μοιάζει ελεύθερος από γενετική τροποποίηση. Δεν διαθέτουμε, ούτε στο πλαίσιο της δικής μας Ενωσης ούτε του ΟΟΣΑ, έναν στάνταρντ τύπο γενετικής ρύπανσης, τον οποίο να ανιχνεύουμε…».

* Μαγικά «χαρτάκια»

«Ξέρετε πώς γράφονται αυτές οι βεβαιώσεις» λέει ο κ. Γιώργος Σπύρου. «Ο Αμερικανός θέλει το «χαρτάκι» για να πουλήσει. Ο εισαγωγέας στην Ελλάδα το χαρτάκι για να πουλήσει. Και απομένει σε αυτόν που θα ελέγχει τα χαρτάκια να κάνει τη δουλειά του. Στην Αμερική δεν είναι δυνατόν να έχεις σπόρο χωρίς επιμόλυνση…». Το υπουργείο Γεωργίας από την πλευρά του, διά του υφυπουργού κ. Β. Αργύρη, υποστηρίζει ότι εφέτος υπάρχουν δείγματα από όλες τις εισηγμένες σπορομερίδες (1 σπορομερίδα = ως 20 τόνους). Και ο κ. Σ. Ανδρειώτης υποστηρίζει ότι «το εφετινό βαμβάκι είναι πολύ καθαρότερο από το περυσινό», όπου είχαν βρεθεί ίχνη γενετικής επιμόλυνσης σε 77 σπορομερίδες. Ο κ. Ανδρειώτης, ο οποίος μαζί με τον κ. Σπύρου κυριαρχεί την αγορά, αλλά τώρα δείχνουν αντίπαλοι, θεωρεί ότι έπεσε θύμα «οργανωμένων εμπορικών συμφερόντων που έβαλαν μπροστά την Greenpeace» αλλά και της αυταπάτης ότι υπάρχει «μηδέν στη φύση». Κάνει διάκριση ανάμεσα στη σκόπιμη πρόσμειξη σπόρων και στην τυχαία επιμόλυνση, η οποία θεωρεί ότι θα μπορούσε να συμβεί στον καθένα. Ολα αυτά θα είχαν μικρότερη σημασία αν ο πρόεδρος της Ενωσης των Εμπόρων Σπόρων κ. Χρίστος Σικόλας δεν είχε αμφισβητήσει τη γνησιότητα των αμερικανικών πιστοποιητικών των εφετινών εισαγωγών. Ο Σικόλας ζητεί τώρα με δικαστική παραγγελία να πάρει τα αμερικανικά πιστοποιητικά από το υπουργείο Γεωργίας για να ελεγχθεί η γνησιότητά τους, καθώς επίσης και λεπτομερειακά στοιχεία για τις ποσότητες που είχαν καταστραφεί πέρυσι. Και όλα αυτά ενώ ήδη εκκρεμεί μια δικογραφία 2.000 σελίδων στον εισαγγελέα Πλημμελειοδικών για την καλλιεργητική περίοδο 2000. Η κατηγορία; Υποβάθμιση του περιβάλλοντος (Ν. 1650/1986).

Μεταξύ των κατηγορουμένων και ο εκπρόσωπος μιας εταιρείας που εισήγαγε τον σπόρο Condor από την άλλη βαμβακοπαραγωγό χώρα της ΕΕ, την Ισπανία. Κάποιες σπορομερίδες της βρέθηκαν επιμολυσμένες, με αποτέλεσμα 25 τόνοι βαμβακιού να επανεξαχθούν στην Ισπανία. Οι Ισπανοί που δεν έχουν εσωτερική νομοθεσία για το ίδιο ζήτημα διαμαρτυρήθηκαν στις 24 Μαΐου 2000 για «περιορισμό του εμπορίου» λέγοντας ότι στην Ισπανία δεν καλλιεργείται γενετικά τροποποιημένο βαμβάκι. Αν υπήρχε, θα αναφερόταν στα συνοδευτικά έγγραφα.


ΓΛΩΣΣΑΡΙ Ο λευκός χρυσός της Ελλάδας

Το βαμβάκι ­ μαζί με το καλαμπόκι ­ είναι το σημαντικότερο ελληνικό αγροτικό προϊόν. Ενενήντα χιλιάδες οικογένειες ζουν από την καλλιέργειά του, άλλες τόσες από τη συμμετοχή του στη μεταποίηση και στο εμπόριο. Η Ελλάδα παράγει πάνω από τα 2/3 της ευρωπαϊκής παραγωγής βαμβακιού ­ σε μια καλλιεργήσιμη έκταση προσεγγίζει τα 4,2 εκατομμύρια στρέμματα. Χρησιμοποιείται για ζωοτροφές (βαμβακόπιτα), παραγωγή ελαίου που καταναλώνεται στα τρόφιμα και στην υφαντουργία. Επειδή η κλωστοϋφαντουργία έχει ιδιαίτερα υψηλά στάνταρντ, μεγάλο μέρος του βαμβακιού που χρησιμοποιείται στην Ευρώπη στην παραγωγή ρούχων και υφασμάτων είναι αμερικανικό. Το 80% του βαμβακιού στις Ηνωμένες Πολιτείες προέρχεται από γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες. Στην Ευρώπη, η καλλιέργεια παρόμοιων ποικιλιών απαγορεύεται, χωρίς πάντως να έχει αποδειχθεί ότι από μεταποιημένη ίνα βαμβακιού υπάρχουν συνέπειες στην υγεία των καταναλωτών.

Η τιμή του βαμβακιού καθορίζεται στην ελεύθερη αγορά (χρηματιστηριακά), αλλά στην Ελλάδα αυτό δεν ισχύει, καθώς η τιμή διαμορφώνεται κυρίως και από την κοινοτική επιδότηση. Αυτή ήταν το 71% της μέσης τιμής παραγωγού το 1997 και 40% την περασμένη καλλιεργητική περίοδο. Οταν η παραγωγή ξεπεράσει τους 782.000 τόνους (1.272.000 πέρυσι), τότε οι παραγωγοί πληρώνουν ένα πρόστιμο που το λένε συνυπευθυνότητα. Παρ’ όλα αυτά πέρυσι μοιράστηκαν πάνω από 200 δισ. δρχ. στους παραγωγούς βαμβακιού. Από αυτά 20 δισ. δρχ. έδωσαν για τους σπόρους τους.


«Πόλεμος γίνεται, όποιος νικήσει»… Τι λένε αγρότες, βαμβακοβιομήχανοι, εισαγωγείς και οικολόγοι

Μόνιμο επιχείρημα όσων κατηγορούνται από τις Αρχές είναι ότι απόλυτη καθαρότητα δεν είναι δυνατόν να υπάρξει. Η Τεχνική Επιτροπή Πολλαπλασιαστικού Υλικού του υπουργείου Γεωργίας είχε αποφασίσει, προκειμένου να ξεπεραστεί ο σκόπελος του επιχειρήματος «μηδέν δεν υπάρχει», να υιοθετήσει ένα «κατώφλι» 0,5%, πάνω από το οποίο η προς ανάλυση ποσότητα θα χαρακτηριζόταν επιμολυσμένη. Κάτω από αυτό θα χαρακτηριζόταν καθαρή. Ο υπεύθυνος εκστρατειών της Greenpeace κ. Νίκος Χαραλαμπίδης αναρωτιέται αν η θέσπιση αυτού του μέτρου «θα άνοιγε μια πόρτα για τη νομιμοποίηση γ.τ. σπόρων και οργανισμών» και στη γοητεία αυτού του επιχειρήματος φαίνεται ότι υπέκυψαν σε μια προσωρινή τους απόφαση οι Ευρωπαίοι και οι υπεύθυνοι των υπουργείων Γεωργίας και Περιβάλλοντος. Οπως φαίνεται από ένα «άκρως απόρρητο έγγραφο» της Ενωσης Εμπόρων Σπόρων προς την αντίστοιχη αμερικανική στις 15 Ιουλίου 2000, οι εταιρείες παραγωγής / εισαγωγής (80% του σπόρου εισάγεται) δεν επιθυμούν να αναλάβουν την αστική ευθύνη για διανομή «επιμολυσμένου υλικού». Οι αγρότες της Γλαύκης καταγγέλλουν ότι σε αρκετές περιπτώσεις οι εισαγωγείς τούς αναγκάζουν «αν η σπορομερίδα είναι επιμολυσμένη, να μοιρασθούν μέρος της ζημιάς με τον εισαγωγέα-έμπορο», όπως λέει ο κ. Απόστολος Φροξυλιάς, πρόεδρος του Συνεταιρισμού Γλαύκης. Και οι έλεγχοι στη μεγάλη τους πλειονότητα πληρώθηκαν από το ελληνικό κράτος: «Διακόσια εκατομμύρια διαθέσαμε πέρυσι για ελέγχους» βεβαιώνει ο υφυπουργός κ. Αργύρης. Για τους «μικρούς εισαγωγείς» το κόστος των ελέγχων μοιάζει απαγορευτικό. Το θέμα δεν αφορά μόνο τους αγρότες. Η ελληνική κλωστοϋφαντουργία εξάγει κυρίως στην Ευρώπη.

Ο πρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχάνων Κλωστοϋφαντουργών κ. Λευτέρης Κούρταλης λέει στο «Βήμα» ότι ύστερα από μια ιταλική καμπάνια για το «ύποπτο ελληνικό βαμβάκι», μέλη του Συνδέσμου «ενοχλήθηκαν» από ευρωπαϊκές εταιρείες με το ερώτημα αν το βαμβάκι είναι «καθαρό». «Το πρόβλημα λύθηκε με κάποια πιστοποιητικά του υπουργείου Γεωργίας». Ως και η ελληνική εταιρεία που κατασκευάζει τα νήματα για τα φακελάκια του τσαγιού «Lipton» ρωτήθηκε για την «καθαρότητα» του σπόρου. «Είναι αστοιχείωτοι αυτοί που θέτουν παρόμοια ερωτήματα» λέει ο κ. Ανδρειώτης. «Στην ίνα και στην κυτταρίνη η γενετική τροποποίηση εξαφανίζεται».

* Και τώρα τι γίνεται;

Στην ηγεσία του μεγαλύτερου «βαμβακοπαραγωγού» συνεταιρισμού της χώρας, εκείνου της Λάρισας, προτιμούν να μην ακούν αυτές τις ιστορίες. «Πρόσεξε το βαμβάκι, θέλουν να μειώσουν και άλλο το εισόδημά μας» λέει ο αντιπρόεδρος της Ενωσης Συνεταιρισμών κ. Θανάσης Νασίκας. «Μπορεί η Ευρώπη να χτυπήσει τους Αμερικανούς; Αν μπορεί, να το συζητήσουμε. Τόσα χρόνια έτρωγαν τα παιδιά μας μεταλλαγμένη σόγια στα χάμπουργκερ και ουδείς κουνιόταν, το μπαμπακάκι τούς μάρανε;».

Ο πρόεδρος της Ενωσης κ. Θανάσης Κοκινούλης, παραγωγός ο ίδιος, μιλάει για «πανευρωπαϊκό κίνημα κατά των μεταλλαγμένων», αλλά όσο περισσότεροι συνεργάτες του μπαίνουν αυτό το πρωινό του Μαΐου στο γραφείο του τόσο περισσότερες γνώμες ακούγονται για το θέμα. Ο κόσμος εδώ τρέχει σε σεμινάρια, προσπαθεί να διαβάσει, κυνηγάει τους ειδικούς, αλλά γρήγορα διαπιστώνει ότι ουδείς ειδικός είναι απλώς ειδικός. Ολοι έχουν και εμπορικά συμφέροντα «να σπρώξουν τον σπόρο τους», όπως χωρίς περιστροφές επαναλαμβάνει ο κ. Νασίκας τη διαπίστωση του εισαγωγέα κ. Σπύρου. Αυτός ο τελευταίος δηλώνει έτοιμος να προχωρήσει στην παραγωγή του σπόρου 0. «Αφού ισχύει το μηδέν, θα δουλέψουμε με το μηδέν». Παραδέχεται ωστόσο ότι το παιχνίδι δεν είναι «καθαρό». «Η οδηγία της ΕΕ 90220 για τα μεταλλαγμένα στη γεωργία ισχύει από το 1990. Εμείς τη θυμηθήκαμε πέρυσι. Εφέτος οι κανόνες του παιχνιδιού ­ κυρίως ο κανόνας 0 επιμόλυνση ­ μπήκαν στα τέλη Φεβρουαρίου. Το παιχνίδι θα ήταν ωραίο, καθαρό, τίμιο, αν έθεταν τους κανόνες στο τέλος της περυσινής περιόδου».

* Τι περιμένουμε από την ΕΕ

Το πρόβλημα δεν είναι ελληνικό. Η ΕΕ αλλάζει συνέχεια τους «κανόνες» του παιχνιδιού με τα… γονίδια και τις συνέπειές τους στο μάρκετινγκ του γεωργικού εμπορίου όσο καλύπτει την απόσταση που τη χωρίζει τεχνολογικά από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι Γάλλοι εξαίρεσαν το καλαμπόκι και ο Γερμανοί το τεύτλο, δύο προϊόντα στρατηγικής σημασίας για τις αντίστοιχες χώρες, από τις προσωρινές διατάξεις για τη γενετική έρευνα. Η απόπειρα να τεθεί ένα κατώφλι, όπως στην Ελβετία, στα όρια της «ανεκτής» επιμόλυνσης (0,5%) σκόνταψε στην «έκρηξη» της νόσου των «τρελών αγελάδων», ενός θέματος που δεν έχει σχέση με τη γενετική επιμόλυνση. Η Ελλάδα φαίνεται ότι περιμένει τώρα μια νέα ευρωπαϊκή ρύθμιση, οριστική αυτή τη φορά, η οποία, όπως έδειξε μια πρόσφατη απόφαση του Ευρωκοινοβουλίου, κυοφορείται.

«Πόλεμος γίνεται, όποιος νικήσει…» συμπεραίνει ο κ. Νασίκας. Αλλά τοποθετήσεις όπως αυτή δεν λύνουν το πρόβλημα των αγροτών της Γλαύκης. Εκείνοι λατρεύουν τα αμερικανικά σπόρια γιατί έχουν λιγότερη δουλειά, είναι πιο ανθεκτικά, φυτρώνουν πιο εύκολα. Οταν μιλούν για τον «Μίδα», το «Ηφαίστειο» (ονομασία ενός σπόρου που οι αγρότες λένε «πενηντάρι»), μια παράξενη λάμψη φωτίζει το πρόσωπό τους, σαν να ξέρουν ότι όλα αυτά τα πλεονεκτήματα έχουν και το κόστος τους. Ενα κόστος που όπως οι εισαγωγείς, οι μεταποιητές και οι καταναλωτές θα ήθελαν να αναλάβει κάποιος άλλος!