Μία από τις βασικές ατέλειες της θεωρίας του Keynes στην ερμηνεία των οικονομικών φαινομένων αποτελεί και η τεράστια ερμηνευτική σημασία που αποδίδει για τις εξελίξεις στο μέλλον στα γεγονότα του παρελθόντος. Οπως πλέον γνωρίζουμε, τις οικονομικές εξελίξεις και τη συμπεριφορά των ατόμων σήμερα τις προσδιορίζουν και τα γεγονότα του παρελθόντος και οι προσδοκίες του μέλλοντος. Οπως όμως σημασία δεν έχει μόνο το παρελθόν έτσι και δεν μπορούμε να αποδεχτούμε ότι σημασία έχει μόνο το μέλλον.
Το Χρηματιστήριο έκανε τον κύκλο του. Και όπως είχα αναφέρει μαζί με αρκετούς άλλους συναδέλφους από αυτές τις στήλες η βασική αιτία που δημιούργησε τον κύκλο αυτόν ήταν η ασύμμετρη αισιοδοξία.
Πριν από έναν χρόνο ερμηνεύαμε τις προοπτικές των επιχειρήσεων και της χώρας υποτιμώντας τη γνώση και τις εμπειρίες του παρελθόντος. Οταν ρωτούσα να μου εξηγήσουν γιατί μια επιχείρηση που είχε δεδομένη ιστορία μπορούσε να την αλλάξει, απλά και μόνο επειδή είτε η χώρα θα ήταν μέλος της ΕΕ είτε θα αποκτούσε κεφάλαια από το Χρηματιστήριο, η απάντηση που μου έλεγαν ήταν «περίμενε και θα δεις».
Πολλοί θεωρούσαν ότι ανερμήνευτες αιτιάσεις των συναλλασσομένων μπορούν να διατηρήσουν μια ισορροπία του δείκτη σε επίπεδα που δεν εξηγούν οι βασικές αρχές της λειτουργίας των επιχειρήσεων. Οι αγορές απέδειξαν ότι πολύ γρήγορα οι ισορροπίες αποκαθίστανται εκεί που τους αρμόζει.
Ποιες θα είναι οι εξελίξεις από εδώ και πέρα λοιπόν; Ο,τι ακριβώς γίνεται σ’ έναν οργανισμό γερασμένο και κουρασμένο από τη ζωή. Συντήρηση και αναλαμπές.
Τα κέρδη σε ορισμένες επιχειρήσεις θα βελτιώνονται καθώς η θέση τους θα ισχυροποιείται στην αγορά και παράλληλα θα ακολουθούν και οι τιμές. Οσες επωφελήθηκαν των σημαντικών κεφαλαιουχικών αναπροσαρμογών θα διατηρήσουν τη προοπτική τους στον βαθμό που οι διαχειριστές των κεφαλαίων τους θα λάβουν τις σωστές αποφάσεις. Κάποιες αξιοποιώντας την ορμή φιλόδοξων στελεχών θα αναπτυχθούν με αποικιοκρατικά κίνητρα σε νέες αλλά ήδη κορεσμένες αγορές. Κάποιες υπό την πίεση των νέων θεσμικών ή και πραγματικών αλλαγών θα αρχίσουν να προβληματίζονται αν τους ωφέλησε τελικά η εισαγωγή στο Χρηματιστήριο (βλ. νέες προτάσεις της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, νέο θεσμικό σύστημα για τις κατασκευαστικές, πτώση των επιτοκίων και αύξηση του ανταγωνισμού στις χρηματαγορές). Αλλά γενικά η ισορροπία χωρίς πραγματικές μεταρρυθμίσεις δεν μπορεί να είναι διατηρήσιμη.
Δεν υπάρχει λοιπόν διέξοδος; Κατά τη γνώμη μου ναι, αν εξετάσουμε την πρόσφατη εμπειρία. Πριν από έναν χρόνο, ανεξάρτητα από τις αξιολογήσεις των επιχειρήσεων, οι σοβαροί επενδυτές προσδοκούσαν κάτι. Θεωρούσαν ότι η οικονομία μας θα άλλαζε ραγδαία γιατί η χώρα θα ήταν απλά μέλος της ΕΕ. Οπως ο γονιός ενός αποφοίτου του λυκείου θεωρεί ότι επειδή το παιδί του μπήκε στο πανεπιστήμιο έχει λύσει το βιοτικό του επίπεδο, έτσι και πολλοί αυτοδίκαια ταύτιζαν την είσοδο στην ΕΕ με την ευημερία. Λάθος μεν αλλά τουλάχιστον ερμηνεύει την ανοδική πορεία.
Η αυλαία έπεσε. Οι ηθοποιοί μέτρησαν τα εισιτήρια και κατάλαβαν ότι η παράσταση δεν αντέχει. Κάποιοι έφυγαν και πάνε σε άλλους θιάσους. Κάποιοι σκέφτηκαν ότι όπως έχουν τα πράγματα καλύτερα να παίζουν και να βγάζουν ένα μεροκάματο. Κάποιοι κατάλαβαν ότι για να ξανάρθουν οι θεατές θα πρέπει ο θεατρώνης και οι πρωταγωνιστές να ανασκουμπωθούν και να προτείνουν νέο έργο, πρόβες, περισσότερη δουλειά και βέβαια διαφορετικό θέατρο, με φώτα, απελευθερωμένες σκηνοθετικές προτάσεις και ουσιαστικές τομές.
Να η διέξοδος, είπε ο μικρός της παρέας. Αυτά δεν γίνονται στην Ελλάδα απάντησε ο σοφός και έμπειρος. Εδώ δεν είναι Χόλιγουντ. Εδώ έχουμε ανεργία των ηθοποιών και παραδόσεις στο αρχαίο θέατρο. Καλύτερα τραγωδίες χωρίς θεατές και φτωχούς ηθοποιούς, παρά σύγχρονο ρεπερτόριο και αναπτυσσόμενη οικονομία. Τουλάχιστον είμαστε μέλη της ΕΕ και μπορούμε να το χαιρόμαστε.
