Μετά την κακοποίηση του εργοστασίου Φιξ του Ζενέτου, την κατεδάφιση της αντιπροσωπείας Ford του Κοντολέοντα στη λεωφόρο Συγγρού και τη βίαιη αλλοίωση των χαρακτηριστικών ή τον ολοκληρωτικό αφανισμό άλλων σημαντικών αρχιτεκτονικών έργων, η καμπάνα αυτή τη φορά χτυπάει για το γνωστό τουριστικό περίπτερο στο βενετσιάνικο λιμάνι των Χανίων. Φαίνεται ότι παρά τις προσπάθειες η αρχιτεκτονική του 20ού αιώνα αποτελεί ακόμη στον τόπο μας terra incognita και γίνεται αντικείμενο της πιο παράλογης μεταχείρισης.
Το τουριστικό περίπτερο είναι έργο του Πάτροκλου Καραντινού, ενός από τους πρωτεργάτες του μοντέρνου κινήματος στην Ελλάδα, αρχιτέκτονα πολλών σχολικών κτιρίων του προγράμματος Γ. Παπανδρέου τη δεκαετία του ’30 και μελετητή έργων εξαιρετικών, όπως τα Αρχαιολογικά Μουσεία Ηρακλείου και Θεσσαλονίκης, καθώς και πανεπιστημιακών σχολών στη Θεσσαλονίκη όπου ο ίδιος υπήρξε καθηγητής Αρχιτεκτονικής τη δεκαετία του ’60. Η φυσιογνωμία του Καραντινού συμπυκνώνει με ιδιαίτερα αντιπροσωπευτικό τρόπο την πορεία της ελληνικής αρχιτεκτονικής πριν και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η υπεράσπιση εν τούτοις του χανιώτικου περιπτέρου δεν οφείλεται στις περγαμηνές του δημιουργού του αλλά στην αντικειμενικά υψηλή αρχιτεκτονική αξία του και στη σημασία της ένταξής του στον περιβάλλοντα ιστορικό χώρο.
* Η αρμονία με το ιστορικό μνημείο
Ο Καραντινός ολοκληρώνει το τουριστικό περίπτερο το 1965, ως επέκταση του παλιού τζαμιού (Γιαλέ τζαμισί) στην ακτή Τομπάζη των Χανίων. Επισκευάζει το τέμενος και σχεδιάζει τη νέα πτέρυγα στην ανατολική πλευρά, με σαφώς μικρότερο ύψος και χαρακτηριστική κελυφωτή στέγαση (θόλοι από οπλισμένο σκυρόδεμα), στοχεύοντας στην εναρμόνιση του περιπτέρου με το ιστορικό μνημείο. Είναι ενδεικτικό ότι ο αρχιτέκτων δεν καταφεύγει σε οποιασδήποτε μορφής γραφική απομίμηση του τεμένους, αλλά προχωρεί σε έναν μοντέρνο, προσεκτικά επεξεργασμένο, σχεδιασμό που σέβεται τον μορφοπλαστικό χαρακτήρα του υπάρχοντος κελύφους και βρίσκεται σε αρμονική σχέση με αυτό. Το τελικό αποτέλεσμα, πέρα από το γεγονός ότι έπαιξε για πολλά χρόνια σημαντικό κοινωνικό ρόλο στην πόλη, αποτελεί αξιοσημείωτο παράδειγμα επανάχρησης ιστορικού μνημείου μέσω της συμβίωσης παλαιού και νέου, περίπτωση σπάνια στην Ελλάδα και ενδιαφέρουσα σε διεθνές επίπεδο.
Φαίνεται παράδοξο αλλά η επισφαλής τύχη του χανιώτικου περιπτέρου οφείλεται στη διεκδίκησή του, και στη σχετική διαμάχη, μεταξύ διαφόρων φορέων και ιδιαιτέρως μεταξύ του Λιμενικού Ταμείου (ιδιοκτήτη του ακινήτου) και του Δήμου Χανίων. Μετά από χρόνια εγκατάλειψης η 13η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Κρήτης με έγγραφό της (10.7.1996) εισηγείται στη Διεύθυνση Βυζαντινών Μνημείων του ΥΠΠΟ την κατεδάφιση τουλάχιστον του τμήματος του περιπτέρου που εφάπτεται του μουσουλμανικού μνημείου!
* Η εσπευσμένη απόφαση
Είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικό ότι το «μοντέρνο ύφος» της νέας αρχιτεκτονικής παρέμβασης χαρακτηρίζεται στο έγγραφο ως «νοοτροπία της εποχής», ενώ η ταυτότητα του αρχιτέκτονα εξάγεται από επιτόπια «μαρμάρινη πλάκα»! Μετά από γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (15/5.4.1997), με ρυθμούς ασυνήθιστους για τη δημόσια διοίκηση στις 11.7.1997 υπογράφεται υπουργική απόφαση κατεδάφισης του περιπτέρου του Καραντινού. Η επίσπευση της απόφασης αυτής εντείνεται από το πρωτόκολλο αυτοψίας της Διεύθυνσης Πολεοδομίας Νομαρχίας Χανίων (18.11.1999), με το οποίο το κτίριο κρίνεται ετοιμόρροπο και διατάσσεται η κατεδάφισή του εντός 30 ημερών από την κοινοποίηση του εγγράφου. Το πρωτόκολλο όμως δεν υπογράφεται από τα μέλη της αρμόδιας Επιτροπής Ετοιμορρόπων της Νομαρχίας αλλά από υπαλλήλους της ίδιας και του Δήμου Χανίων. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι οι διαδικασίες έχουν κινηθεί από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Κρήτης και έχουν επικυρωθεί από το ΚΑΣ, ενώ το έργο, της μεταπολεμικής περιόδου, ανήκει σαφώς στην αρμοδιότητα της 7ης Εφορείας Νεοτέρων Μνημείων Ηρακλείου και του Κεντρικού Συμβουλίου Νεοτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ. Η ελληνική νομοθεσία προβλέπει σαφώς την προστασία των μνημείων που έχουν κηρυχθεί διατηρητέα (περίπτωση της παλιάς πόλης Χανίων) και έχουν πραγματοποιηθεί μετά το 1830.
Είναι προφανές ότι ένα κτίριο, όπως το περίπτερο Χανίων, που βρίσκεται πάνω στη θάλασσα και δεν έχει επισκευαστεί ποτέ έχει ανάγκη στοιχειώδους συντήρησης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι ετοιμόρροπο. Επί της ουσίας όμως, το κτίριο του Καραντινού αποτελεί ένα μικρό κόσμημα στο βενετσιάνικο λιμάνι, αντάξιο του αρχιτεκτονικού πολιτισμού της εποχής του όσο και τα άλλα κτίρια που συνθέτουν το ιστορικό του πλαίσιο. Ανάλογα παραδείγματα είναι άπειρα διεθνώς και εντάσσονται στην προβληματική μιας συνεχώς εξελισσόμενης νέας ειδικότητας σχετικής με τη διάσωση και την αποκατάσταση της μοντέρνας αρχιτεκτονικής.
Ο κ. Αντρέας Γιακουμακάτος είναι ιστορικός της αρχιτεκτονικής. Η μελέτη του «Στοιχεία για τη νεότερη ελληνική αρχιτεκτονική. Πάτροκλος Καραντινός» βρίσκεται υπό έκδοση από το Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τραπέζης.
