Πόσο μας βλάπτουν τα φυτοφάρμακα

Επιστήμονες, παραγωγοί και καταναλωτές συμφωνούν ότι τα φυτοφάρμακα είναι ένας ύπουλος εχθρός για το περιβάλλον, τη δημόσια υγεία, ακόμη και για τις ίδιες τις καλλιέργειες. Κανένας δεν αμφισβητεί ότι μετά την ανακάλυψη της «θαυματουργής» οργανικής ένωσης, του διάσημου DDT το 1939, και την περίφημη «επανάσταση» των φυτοφαρμάκων στη δεκαετία του ’50 η σύγχρονη γεωργία μπήκε σε έναν φαύλο κύκλο. Τα θετικά αποτελέσματα όσον αφορά την απόδοση των φυτών και τον έλεγχο των φυτοπαράσιτων ήταν πρόσκαιρα. Ο εθισμός στις χρησιμοποιούμενες δόσεις φυτοφαρμάκων οδήγησε στην αύξηση των δόσεων ή στην ανεύρεση νέων τοξικών ουσιών, για να φτάσουμε τελικά σήμερα στα φυτοφάρμακα τρίτης γενιάς.

Στην Ελλάδα οι συνέπειες από την «επανάσταση» των φυτοφαρμάκων δεν είναι τραγικές. Το πρόβλημα βέβαια υφίσταται, αν και τα ποσοστά των τροφίμων στα οποία ανιχνεύονται υπολείμματα φυτοφαρμάκων είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Αυτό προκύπτει από τις αναλύσεις του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου (ΜΦΙ) και του Εργαστηρίου Γεωργικών Υπολειμμάτων του Γενικού Χημείου του Κράτους. Ωστόσο τα φυτοφάρμακα εξακολουθούν να εμπλουτίζουν το πιάτο μας, να ρυπαίνουν τα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, να ανιχνεύονται στο ανθρώπινο αίμα και στο μητρικό γάλα.

* Ελαιόλαδο και ψεκασμοί

Οι αναλύσεις του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου έδειξαν ότι περίπου το 2,3% των νωπών εισαγόμενων προϊόντων (433 δείγματα) από μη μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης περιέχει υπολείμματα χλωριωμένων φυτοφαρμάκων πάνω από τα επιτρεπόμενα όρια. Οσον αφορά το λάδι η ποιότητα τα τελευταία χρόνια έχει βελτιωθεί αισθητά. Στις αρχές της δεκαετίας από αναλύσεις του ΜΦΙ σε 630 δείγματα ελαιολάδου βρέθηκαν υπολείμματα Fenthion στο 53% και άλλων φωσφορικών ουσιών στο 3,6%.

Τα αποδεκτά όρια ξεπερνούσαν τότε περίπου 5%. Σε πρόσφατες αναλύσεις του Εργαστηρίου Γεωργικών Υπολειμμάτων του Γενικού Χημείου του Κράτους εντοπίστηκαν υπολείμματα στο 50% των δειγμάτων αλλά όλα εντός των επιτρεπόμενων ορίων. Στα ελαιόλαδα της Πελοποννήσου δεν ανιχνεύτηκαν καθόλου υπολείμματα φυτοφαρμάκων και μάλιστα σε δείγματα συμβατικών και όχι βιολογικών καλλιεργειών, γεγονός που αποδεικνύει ότι, όταν το φυτοφάρμακο εφαρμοστεί με την ορθή γεωργική πρακτική, δεν ανιχνεύονται υπολείμματα. Εν τούτοις το υπουργείο Γεωργίας δεν δείχνει να συμμερίζεται την αγωνία των καταναλωτών, αφού με πρόσφατη απόφαση ανοίγει τον δρόμο στους αεροψεκασμούς για την προστασία από τον δάκο. Η απόφαση αυτή αναμένεται να συζητηθεί από το ΣτΕ μετά από σχετική προσφυγή της Greenpeace.

Τα επιτρεπόμενα όρια ­ για τα οποία πολύς λόγος γίνεται ­ έχουν οριστεί από τον FAO και την Ευρωπαϊκή Ενωση για την προστασία των καταναλωτών, χωρίς ωστόσο ποτέ να διευκρινιστεί αν οι αποδεκτές αυτές δόσεις υπολειμμάτων καλύπτουν και τις ευαίσθητες ομάδες του πληθυσμού, όπως είναι τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι κ.ά.

* Παιδικές τροφές

Στο Εργαστήριο Γεωργικών Υπολειμμάτων ­ το μοναδικό εργαστήριο στην Ελλάδα διαπιστευμένο από τον αγγλικό οργανισμό πιστοποίησης UKAS ­ γίνονται διαρκώς αναλύσεις σε δεκάδες τρόφιμα είτε προληπτικά είτε μετά από καταγγελίες. Εφέτος στα ντοματάκια κονσέρβας, όπως και στις παιδικές τροφές δεν έχουν ανιχνευτεί μέχρι στιγμής υπολείμματα φυτοφαρμάκων. Στις βρώσιμες ελιές από την περιοχή της Κρήτης εντοπίστηκαν υπολείμματα Paraquat πάνω από τα επιτρεπόμενα όρια.

Οι παρτίδες αποσύρθηκαν αμέσως. Πάνω από το επιτρεπόμενο όριο ήταν και τα υπολείμματα Deltamethrin, στο 80% των δειγμάτων τσίλι από την Ινδία. Στα γάλατα οι αναλύσεις έδειξαν ότι τα υπολείμματα οργανοχλωριωμένων φυτοφαρμάκων (στο 80% των δειγμάτων) δεν ξεπερνούν τα επιτρεπόμενα όρια. Καθαρό είναι και το ελληνικό μέλι, στο οποίο θετικές τιμές ανιχνεύτηκαν μόνο στο 5% και αυτές μέσα στα επιτρεπόμενα όρια.

Υπολείμματα φυτοφαρμάκων (DDT, HCH…) βρέθηκαν ακόμη σε ψάρια και μύδια σε διάφορες περιοχές της χώρας (πηγή UNEP), όπως στην Καβάλα, στον Θερμαϊκό, στον Σαρωνικό και στον Στρυμονικό Κόλπο. Η ύπαρξη DDT, π.χ., στον Σαρωνικό αποδεικνύει τη σταθερότητα των φυτοφαρμάκων παλιάς γενιάς τα οποία δεν χρησιμοποιούνται πια ­ τα τελευταία χρόνια δεν υπάρχει εισροή νέων ποσοτήτων DDT στον κόλπο.


Οι κίνδυνοι για την υγεία μας

Ενας ύπουλος κίνδυνος ελλοχεύει για τους καταναλωτές. Τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων σε λαχανικά, φρούτα, ζώα, ψάρια, φυτά είναι προφανές ότι καταλήγουν στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας, στον άνθρωπο. Από τις πιο ανησυχητικές επιδράσεις των φυτοφαρμάκων είναι η διαταραχή της αναπαραγωγικής διαδικασίας, του ανοσοποιητικού συστήματος, της όρασης, ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου, καθώς και βλάβες στο νευρικό σύστημα και στο συκώτι. Τις πιο άμεσες επιπτώσεις από τα φυτοφάρμακα έχουν προφανώς οι αγρότες, οι οικογένειές τους και οι εργάτες στη βιομηχανία παραγωγής και συσκευασίας φυτοφαρμάκων.

Ερευνα του Ιατρικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Κρήτης σε 120 καλλιεργητές της Ιεράπετρας απέδειξε τοξική δράση των φυτοφαρμάκων και διαταραχές στο συκώτι. Αν τώρα τα αποτελέσματα συνδυαστούν με την ανάπτυξη κακοηθών όγκων σε πειραματόζωα μετά τη χορήγηση φυτοφαρμάκων σε μεγάλες δόσεις, αυξάνονται οι πιθανότητες ανάπτυξης κακοήθειας στο ήπαρ. Επίσης μελέτη του Νοσοκομείου Τρικάλων συνδέει την αύξηση του καρκίνου στην περιοχή και με τα φυτοφάρμακα.

Γενετικές ανωμαλίες σε αγρότες διαπίστωσε έρευνα του Τμήματος Γενικής Βιολογίας και Γενετικής της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Πιο έντονο ήταν το πρόβλημα στους αγρότες της Δυτικής Θεσσαλονίκης, γεγονός που αποδίδεται τόσο στα φυτοφάρμακα όσο και στους βιομηχανικούς ρύπους. Παλαιότερη έρευνα του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης ανίχνευσε υπολείμματα φυτοφαρμάκων στο μητρικό γάλα. Εξάλλου σε μελέτη της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας κατά κανόνα σημαντικά μικρότερους δείκτες σε όλα τα νευροσυμπεριφορικά τεστ (συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης και υπερδιέγερσης) παρουσίασαν οι εργάτες διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών οι οποίοι είχαν υποστεί χρόνια έκθεση σε οργανοφωσφορικά βιοκτόνα κατά την εργασία τους.


Η ρύπανση του νερού

Τα φυτοφάρμακα είναι ενώσεις ιδιαίτερα σταθερές, γεγονός που αποδεικνύει η διατήρησή τους στο περιβάλλον για μεγάλα χρονικά διαστήματα ­ ως και δεκάδες χρόνια. Ακόμη και αν διασπαστούν, τα προϊόντα αποδόμησής τους είναι ιδιαιτέρως τοξικά. Εξαιτίας αυτής της αντοχής τους έχει παρατηρηθεί ότι μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις. Σε πιγκουίνους και φώκιες της Ανταρκτικής βρέθηκαν υπολείμματα DDT το οποίο είχε χρησιμοποιηθεί χιλιόμετρα μακριά. Τα φυτοφάρμακα θεωρούνται ύποπτα και για την εξαφάνιση πολλών πληθυσμών θηλαστικών και πουλιών.

Η αντοχή τους στον χρόνο έχει αποτέλεσμα τη ρύπανση των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων. Στην Ελλάδα μέχρι στιγμής, κατά την κυρία Δέσποινα Τσίπη του Εργαστηρίου Γεωργικών Υπολειμμάτων (ΕΓΥ), τα υπολείμματα που ανιχνεύτηκαν στα δείγματα νερού δεν ξεπερνούσαν τα επιτρεπόμενα όρια. Σύμφωνα μάλιστα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ενωσης, στη χώρα μας μόνο το 12% του πληθυσμού καταναλώνει περιοδικά νερό με φυτοφάρμακα άνω του ορίου (0,1 μέρος ανά δισεκατομμύριο), όταν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες το ποσοστό φτάνει το 50% (Γαλλία).

Σε αναλύσεις που έγιναν από το ΕΓΥ σε συνεργασία με το Πολυτεχνείο του Βερολίνου για τα φυτοφάρμακα τρίτης γενιάς βρέθηκαν υπολείμματα Diclofenac στα αστικά λύματα (Ψυττάλεια, Θεσσαλονίκη) ακόμη και μετά την κατεργασία τους, γεγονός που αποδεικνύει ότι σίγουρα έχουν περάσει και από το πιάτο μας. Ορια για τα νέα φυτοφάρμακα δεν έχουν ακόμη καθοριστεί.