Μαγκντί Γιακούμπ

«Η καρδιά είναι μια μεγάλη συμφωνική ορχήστρα»

«Νομίζω πως ο μέσος όρος ζωής θα αγγίξει κάποτε τα 120 ή τα 130» λέει ο σερ Μαγκντί Γιακούμπ ο οποίος, στα 64 χρόνια του, θεωρείται πλέον ο κορυφαίος καρδιοχειρουργός στον κόσμο. Ο σερ Μαγκντί είναι ένας από τους πιο θετικούς ανθρώπους που μπορεί να γνωρίσει κανείς. Ευγενικός. Προσιτός. Αισιόδοξος. Γιος χειρουργού, γεννήθηκε στην Αίγυπτο στις 16 Νοεμβρίου 1935 και έφτασε στη Βρετανία το 1957 για μεταπτυχιακές σπουδές. Η επιστημονική του δράση επί 40 και πλέον χρόνια έχει κερδίσει διεθνή αναγνώριση. Διάσημος καθηγητής καρδιοχειρουργικής στη Βρετανία και επίτιμο μέλος σε μια σειρά από επιστημονικές ενώσεις διαφόρων χωρών, είναι ένας λειτουργός με όλη τη σημασία της λέξης, στα χέρια του οποίου κάθε ασθενής με πρόβλημα καρδιάς θα ήθελε να εμπιστευθεί το μέλλον του πραγματικά «με όλη του την καρδιά»! Δείγμα της αναγνώρισής του στο Λονδίνο αποτελεί το γεγονός ότι έχει, πρόσφατα, τιμηθεί με τον τίτλο «Fellow of the Royal Society», δηλαδή με κάτι σπανιότερο και σημαντικότερο από τον όλο και πιο κοινό τίτλο «σερ».

Η συνάντησή μας έγινε στο γραφείο του, στο Royal Brompton Hospital στο Kensington, στο Λονδίνο. Ενας από τους λόγους της συνέντευξης ήταν η φιλανθρωπική οργάνωση «Chain of Hope» («Αλυσίδα της Ελπίδας»), στην οποία ο Γιακούμπ και η επιστημονική ομάδα του πρωτοστατούν χωρίς την ελάχιστη αμοιβή. Χάρις στις προσπάθειές τους, παιδιά με πρόβλημα καρδιάς από φτωχές χώρες του Τρίτου Κόσμου μεταβαίνουν στο Λονδίνο για να κάνουν στις απαραίτητες επεμβάσεις. Δωρεάν. Οι διάδρομοι του νοσοκομείου είναι υπερβολικά ήσυχοι. Αυτό τεντώνει κάπως τα νεύρα, αν σκεφθεί κανείς ότι όπως σε όλα τα νοσοκομεία έτσι και εδώ ο θάνατος παραμονεύει στη διπλανή πόρτα. Κυριολεκτικά. Εκεί που περπατάς ήρεμα στους απολύτως άδειους διαδρόμους του Royal Brompton μπορεί ξαφνικά να ανοίξει μια πόρτα, να βγουν ορμητικά μέλη του προσωπικού με λευκές φόρμες και να αρχίσουν να τρέχουν. Αναπόφευκτα, ταράζεσαι. Η ενοχλητική σκέψη ότι δεν πρόκειται να ζήσεις για πάντα, μπαίνει στον θάλαμο των σκέψεων χωρίς να χτυπήσει. Μπροστά της, όλες οι άλλες σκέψεις σιωπούν.

Η λέξη «εργασιομανής» δεν εκφράζει τίποτε από την εργασιομανία του Γιακούμπ. Πολλές φορές, όταν μία καρδιά είναι διαθέσιμη στην Αμερική, ταξιδεύει εκεί ο ίδιος, την παραλαμβάνει, επιστρέφει στο Λονδίνο και πηγαίνει αμέσως στο νοσοκομείο όπου και πραγματοποιεί τη μεταμόσχευση αμέσως! Η λέξη «κούραση» είναι άγνωστη σε αυτόν. Το ραντεβού για τη συνέντευξη αυτή είχε αναβληθεί τρεις φορές στο παρελθόν λόγω έκτακτων περιστατικών. Ανά πάσα στιγμή, ο Γιακούμπ είναι έτοιμος να μπει στο χειρουργείο. Και να σώσει μία ακόμη ζωή. Καθημερινά. «Ευτυχώς σήμερα δεν συνέβη κάτι» μου λέει η γραμματέας του. «Η συνέντευξη θα γίνει κανονικά». Μπαίνω στο γραφείο. Είναι ένα μάλλον μικρό γραφείο για το επιστημονικό μέγεθος και τη φήμη του ανθρώπου. Είναι γεμάτο χαρτιά, αναφορές, μελέτες. Σκέφτηκα πως αν πρέπει οπωσδήποτε να πάθω ένα έμφραγμα στη ζωή μου, καλά θα κάνει να συμβεί τώρα. Το έμφραγμα δεν συνέβη, εκείνο όμως που συνέβη είναι μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με έναν σπάνιο άνθρωπο.

­ Γιατί γίνατε καρδιοχειρουργός;

«Υπήρχε μία ώθηση από την οικογένειά μου. Ο πατέρας μου ήταν γιατρός. Χειρουργός. Τον έβλεπα να εργάζεται και κατάλαβα πως αυτό που έβλεπα μου άρεσε. Κατόπιν συνειδητοποίησα πόσοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν ανάγκη ιατρικής περίθαλψης. Πόσοι άνθρωποι πεθαίνουν από καρδιακές ασθένειες. Και έτσι θεώρησα πως η καρδιοχειρουργική ήταν κάτι που άξιζε να ακολουθήσω».

­ Τι ήταν αυτό που σας έκανε να γίνετε ο κορυφαίος καρδιοχειρουργός στον κόσμο; Η φιλοδοξία, η ικανότητα ή το ταλέντο;

«Η πίστη σε αυτό που κάνω. Ειλικρινά, πιστεύω πως η τέχνη και η τεχνική της καρδιοχειρουργικής είναι ένας πολύ αξιόλογος σκοπός. Θεωρώ τον εαυτό μου προνομιούχο που έχω τη δυνατότητα να εργάζομαι σε αυτό το πεδίο».

­ Εχετε χαρακτηριστεί «εργασιομανής». Είστε;

«Δεν γνωρίζω τι σημαίνει «εργασιομανής». Απλώς μου αρέσει η εργασία μου. Τη χαίρομαι. Και πιστεύω σε αυτήν. Είναι ένα προνόμιο. Ενα μεγάλο προνόμιο. Ενα σπάνιο προνόμιο».

­ Εκτός από «αντλία αίματος» είναι πράγματι η καρδιά ένα πολύ «ιδιαίτερο» όργανο;

«Είναι ένα πολύ ιδιαίτερο όργανο από πολλές πλευρές. Οσο περισσότερη γνώση αποκτάς γι’ αυτήν, τόσο περισσότερο σου διεγείρει την περιέργεια».

­ Τι είναι αυτό που «διεγείρει την περιέργεια»;

«Η δράση της! Η καρδιά κρατά όλα τα άλλα όργανα στη ζωή. Και επιπλέον δεν το κάνει θέμα. Η καρδιά γνωρίζει την τελειότητα. Κάνει τη δουλειά της πολύ ήσυχα, πολύ αποτελεσματικά. Υποστηρίζει όλα τα άλλα όργανα στο σώμα και ενώ το κάνει αυτό, αποκαλύπτει πλήθος από πολλές μικρές συναρπαστικές λεπτομέρειες. Ολα τα τμήματα της καρδιάς συγκροτούν μια μεγάλη συμφωνική ορχήστρα η οποία παίζει στον ίδιο τόνο, κάνει διαρκώς το ίδιο πράγμα με απόλυτη αρμονία. Μια αρμονία που συναντάται τόσο στο όλον όσο και στα δομικά συστατικά. Κάθε κύτταρο της καρδιάς είναι επίσης ένα υπόδειγμα τελειότητας. Αυτή είναι η μοναδικότητα της καρδιάς. Αυτό είναι που διεγείρει την περιέργεια. Η καρδιά δίνει ζωή. Χωρίς αυτήν δεν υπάρχει ζωή. Μπορεί κανείς να χάσει ένα χέρι ή ένα δάχτυλο και να παραμείνει ζωντανός. Αν όμως χάσει την καρδιά του προφανώς το αποτέλεσμα θα είναι διαφορετικό».

­ Συνήθως λέμε «ακολούθησε την καρδιά σου». Οταν το ακούτε αυτό τι σκέφτεστε; Μπορεί η καρδιά να δείξει κατευθύνσεις στη ζωή;

«Αυτό είναι ένα άλλο συναρπαστικό στοιχείο της καρδιάς. Οχι φυσικά από ιατρικής απόψεως. Ωστόσο, πράγματι η καρδιά θεωρείται πηγή συναισθημάτων. Το ενδιαφέρον, η αγάπη για άλλους ανθρώπους θεωρούμε πως προέρχεται από την καρδιά. Οταν είναι κανείς συναισθηματικά φορτισμένος αισθάνεται την καρδιά του να χτυπά γρηγορότερα. Το ανθρώπινο είδος διατηρεί μια ποιητική σύλληψη της καρδιάς. Θεωρούμε ότι σκεφτόμαστε με τον εγκέφαλο, αλλά αισθανόμαστε με την καρδιά».

­ Μπορεί αυτό να είναι μια σχεδόν κυριολεκτική αλήθεια;

«Πρόκειται για μια μικρή υπερβολή. Γνωρίζουμε πως η καρδιά δεν «αισθάνεται» με την κυριολεκτική σημασία της λέξης. Ωστόσο αυτό δεν μας εμποδίζει να τη θεωρούμε ποιητική πηγή αισθημάτων, γενναιοδωρίας, συμπόνιας. Οι άνθρωποι συνήθως λένε για κάποιον «είναι αγαπητός, έχει ένα μεγάλο μυαλό, αλλά και μια μεγάλη καρδιά». Αυτή είναι μια πολύ καλή περιγραφή της καρδιάς. Μου αρέσει».

­ Τι αισθανθήκατε την πρώτη φορά που κρατήσατε μια καρδιά στα χέρια σας;

«Κάθε φορά που κρατώ μια καρδιά στα χέρια μου αισθάνομαι κάτι πολύ μοναδικό. Είναι μια ασύλληπτη εμπειρία. Αυτό όμως είναι το ένα. Πιο σημαντικό από αυτό είναι η υπευθυνότητα που αισθάνομαι. Η καρδιοχειρουργική θεωρείται ένα επάγγελμα γεμάτο λάμψη. Η αλήθεια δεν είναι ακριβώς έτσι γιατί είναι τεράστιο το μέγεθος της υπευθυνότητας. Αισθάνεσαι υπεύθυνος για τις ζωές άλλων ανθρώπων. Ασφαλώς και ένας πιλότος αισθάνεται υπεύθυνος για τις ζωές άλλων ανθρώπων, στο χειρουργείο όμως με έναν θώρακα ανοιχτό μπροστά σου, το αίσθημα υπευθυνότητας γίνεται πιο έντονο και πιο άμεσο».

­ Θεωρείτε τον εαυτό σας έναν μαχητή εναντίον του θανάτου;

«Ναι. Μάχεσαι εκ μέρους του ασθενή εναντίον του θανάτου. Οταν είσαι στο χειρουργείο, ο θάνατος είναι πολύ κοντά. Τον αισθάνεσαι. Μάχεσαι να κρατήσεις τον ασθενή στη ζωή. Μεταξύ ζωής και θανάτου υπάρχει μια πολύ λεπτή διαχωριστική γραμμή την οποία βλέπεις εκείνη την ώρα. Βρίσκεσαι κοντά της».

­ Συμμερίζεστε την αισιοδοξία κάποιων επιστημόνων που ισχυρίζονται ότι στο μέλλον το ανθρώπινο είδος θα νικήσει, θα «θεραπεύσει» τον θάνατο;

«Δεν νομίζω ότι αυτό θα συμβεί στο ορατό μέλλον. Το πεπρωμένο του ανθρώπινου είδους βασίζεται σε μια αλυσίδα διαρκούς ανανέωσης, η οποία είναι πολύ αποτελεσματική σε ό,τι αφορά τη συνέχιση της ζωής. Ωστόσο, από την αρχή του αιώνα ως σήμερα ο μέσος όρος ζωής έχει σχεδόν διπλασιαστεί. Αυτό με κάνει να πιστεύω πως θα μπορούσαμε να αγγίξουμε τα 120 ή τα 130. Δεν νομίζω όμως πως θα ήταν πράγματι επιθυμητό να ζούσαμε για πάντα».

­ Γιατί να μη θέλει η ανθρωπότητα να ζήσει για πάντα;

«Γιατί πάντα το καινούργιο είναι απαραίτητο. Και για να έλθει το καινούργιο πρέπει να φύγει το παλιό. Η κοινωνία ως σύνολο χρειάζεται διαρκεί ανανέωση. Επειτα, η απόλυτη ακινητοποίηση της φθοράς είναι δύσκολο να συμβεί. Θεωρώ όμως πολύ πιθανή την επέκταση της ζωής. Παρακολουθώ την εργασία γενετιστών πάνω σε αυτόν τον τομέα. Υπάρχουν γονίδια γήρανσης. Μερικά μάλιστα από αυτά έχουν απομονωθεί και ονομαστεί «τα γονίδια του Ντόριαν Γκρέι». Τα γονίδια της αιώνιας νεότητας! Πιστεύω ότι επαναστατικές τεχνικές επέκτασης της νεότητας και καθυστέρησης του γήρατος θα κάνουν την εμφάνισή τους».

­ Προσωπικά συμφωνείτε με αυτή την προοπτική επέκτασης της ζωής;

«Συμφωνώ με οτιδήποτε κάνει την ανθρώπινη ζωή περισσότερο ευτυχισμένη, περισσότερο θετική, περισσότερο παραγωγική. Υποστηρίζω την ιατρική έρευνα σε όλους τους τομείς. Υπάρχει μεγάλη ανάγκη για έρευνα και αυτό πρέπει να το αντιληφθούν όλοι ­ κυβερνήσεις και ιδιώτες. Επειδή το μοναδικό πράγμα που θα μας επιτρέψει αύριο να προσεγγίσουμε δυσκολότερους στόχους είναι η έρευνα που γίνεται σήμερα. Σήμερα όμως δεν χρειάζεται να νικήσεις τον θάνατο. Χρειάζεται να νικήσεις αυτό που βλέπεις. Υποστηρίζω την έρευνα, αλλά η δική μου δουλειά είναι να κυνηγώ στόχους που είναι προσεγγίσιμοι μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Δεν θέλω να δημιουργήσω ευτυχία στο μέλλον. Θέλω να δημιουργήσω ευτυχία τώρα. Θέλω να αλλάξω αυτό που βλέπω. Βλέπω έναν ενήλικα που είναι τώρα πολύ άρρωστος. Θέλω να τον δω να θεραπεύεται. Βλέπω ένα παιδί που είναι τώρα πολύ άρρωστο. Θέλω να το δω να θεραπεύεται».

­ Μέσα από τη φιλανθρωπική οργάνωση «Chain of Hope» («Αλυσίδα της Ελπίδας»)* έχετε θεραπεύσει έναν μεγάλο αριθμό παιδιών με καρδιακές ασθένειες που προέρχονται από χώρες του Τρίτου Κόσμου. Τι σας ώθησε να ιδρύσετε μια τέτοια φιλανθρωπική οργάνωση;

«Θεωρώ ότι έχουμε κατορθώσει να συγκεντρώσουμε αρκετή γνώση για την καταπολέμηση των ασθενειών. Αυτή όμως η γνώση δυστυχώς δεν εφαρμόζεται σε όλο τον κόσμο. Πιστεύω πως όσο περισσότερη γνώση συγκεντρώνουμε, τόσο αυξάνεται η ευθύνη μας απέναντι στον κόσμο ως ενιαία περιοχή. Το βάρος της ασθένειας απλώνεται σε όλο τον κόσμο. Γι’ αυτό οφείλουμε να απλώσουμε την προηγμένη ιατρική μας γνώση επίσης σε όλο τον κόσμο. Εχουμε το προνόμιο να μπορούμε να φροντίζουμε για την περίθαλψη της κοινωνίας μας. Εχουμε παράλληλα την ευθύνη να προσπαθούμε να περιθάλψουμε όλες τις άλλες κοινωνίες».

­ Ποιοι ακριβώς είναι οι στόχοι της «Αλυσίδας της Ελπίδας»;

«Γνωρίζουμε ότι ένα παιδί κάθε 1.000 γεννιέται με κάποια καρδιακή ασθένεια. Στην Ευρώπη τα περισσότερα προβλήματα αντιμετωπίζονται αμέσως με μια απλή επέμβαση. Στην Αφρική και την Ασία, όμως, δεν υπάρχει συνήθως η δυνατότητα τέτοιων επεμβάσεων. Ετσι, μέσω της «Αλυσίδας της Ελπίδας» φέρνουμε άρρωστα παιδιά στο Λονδίνο όπου και τους κάνουμε την επέμβαση εδώ, δωρεάν. Παράλληλα, στέλνουμε ομάδες ειδικευμένων χειρουργών στις χώρες τους, όπου χειρουργούν εκεί και επιπλέον εκπαιδεύουν τους ιθαγενείς συναδέλφους τους».

­ Είστε ικανοποιημένος από τα αποτελέσματα;

«Εν μέρει ναι. Γενικά όμως οι άνθρωποι σε αυτές τις χώρες αρχίζουν να ζουν όλο και περισσότερο και να υιοθετούν τον δυτικό τρόπο ζωής. Αυτή η εξέλιξη δεν έρχεται χωρίς προβλήματα. Βλέποντας τον κόσμο ως ενιαία περιοχή, υπολογίζουμε πως σε 30 χρόνια οι καρδιακές ασθένειες θα αποτελούν το 80% όλων των ασθενειών. Το 70% – 80% των καρδιακών ασθενειών θα εμφανίζονται στις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Αντιλαμβάνεστε συνεπώς πως πρόκειται για κάτι πολύ σοβαρό. Πρέπει να κάνουμε τα πάντα για να βοηθήσουμε όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά και σε αυτή μας την προσπάθεια επιθυμούμε να έχουμε τη βοήθεια κρατών, ιδιωτών και φυσικά ειδικών επιστημόνων και χειρουργών».

­ Στην Ελλάδα είστε ιδιαίτερα γνωστός και αγαπητός λόγω της σχέσης σας με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Ανθρωπος του στενού κύκλου του εκλιπόντος πρωθυπουργού μαθαίνοντας ότι θα σας συναντήσω, με πληροφόρησε ότι ήσασταν «ένας από τους ελάχιστους ανθρώπους που ο Ανδρέας σεβόταν τόσο πολύ». Εσείς, ποια εντύπωση διατηρείτε από τον Ανδρέα Παπανδρέου;

«Με συγκινεί πολύ αυτό που μου λέτε. Ξέρετε, είχα πάντα μια ανάλογη εντύπωση, έναν μεγάλο σεβασμό για τον Ανδρέα Παπανδρέου. Ναι, ήταν ασθενής μου, αλλά πέρα από αυτό είχα αντιληφθεί πως ήταν μια πολύ ιδιαίτερη προσωπικότητα. Ενας πολύ σπάνιος και ενδιαφέρων άνθρωπος με ανεπτυγμένη διανοητική ικανότητα. Εχω γνωρίσει πολλούς ανθρώπους. Πάντα όμως τοποθετούσα τον Ανδρέα σε μια ιδιαίτερη κατηγορία. Απολάμβανα πολύ τη συζήτηση μαζί του. Οι συνομιλίες με τον Ανδρέα ήταν μια πραγματική απόλαυση. Ηταν εμφανές πως είχα απέναντί μου έναν πολύ έξυπνο άνθρωπο».

­ Τα Χριστούγεννα του 1995 όταν ο Παπανδρέου νοσηλευόταν στο «Ωνάσειο» σε εξαιρετικά κρίσιμη κατάσταση, όλοι στην Ελλάδα περιμέναμε το τέλος του από στιγμή σε στιγμή. Θυμάμαι όταν φτάσατε στην Αθήνα, ήσασταν ο μόνος γιατρός που μίλησε δημοσίως και υποστήριξε πως θα μπορούσε να επιβιώσει και να βγει από το νοσοκομείο. Αυτό τότε ήχησε ως κάτι παράλογο, αποδείχθηκε όμως ότι ήσασταν απολύτως σωστός. Μπορείτε να πείτε σήμερα σε τι στηρίξατε αυτή τη διάγνωση;

«Θυμάμαι πως αντιμετώπισα την κατάστασή του βήμα προς βήμα. Η συνολική κατάσταση της υγείας του ήταν πολύ σοβαρή. Αφού όμως την ανέλυσα, μπόρεσα να διακρίνω πως καμία από τις επί μέρους βλάβες δεν ήταν απολύτως μη αναστρέψιμη. Αυτός είναι ο τρόπος που εργάζομαι. Αντί να βλέπω έναν πολύ άρρωστο άνθρωπο, επικεντρώνομαι στις επί μέρους αιτίες. Αναλύω μια κρίσιμη κατάσταση στα επί μέρους στοιχεία της. Επειτα από μια τέτοια ανάλυση κατέληξα στο συμπέρασμα ότι ο Ανδρέας θα μπορούσε να επιβιώσει. Επειτα ήταν και ένα άλλο στοιχείο, πάρα πολύ σημαντικό».

­ Ποιο ήταν αυτό;

«Ταξίδευα προς την Αθήνα με ιδιωτικό αεροπλάνο και κατά τη διάρκεια της πτήσης με είχαν πληροφορήσει πως ο Ανδρέας ήταν αναίσθητος, πως ήταν νεκρός κατά το ήμισυ, πως είχε εγκεφαλικές βλάβες. Πράγματι, ήταν πολύ άρρωστος. Αφού όμως τον εξέτασα, του μίλησα και του είπα «πως είσαι, είναι υπέροχο που σε βλέπω, πως αισθάνεσαι;». Αναγνώρισε τη φωνή μου και ξαφνικά χαμογέλασε. Ανταποκρίθηκε. Αργότερα είπα στους υπόλοιπους. «Αυτός ο άνθρωπος δεν είναι νεκρός. Εχει τη θέληση να ζήσει». Ελεγαν ότι ήταν απολύτως αναίσθητος, αλλά στην πραγματικότητα δεν ήταν. Ετσι, είχα κάθε ένδειξη πως παρ’ ότι ήταν πολύ άρρωστος, θα μπορούσε να τα καταφέρει. Γιατί πέρα από οτιδήποτε άλλο, ο Ανδρέας είχε τη θέληση να επιβιώνει!».

* Η φιλανθρωπική οργάνωση «Chain of Hope» έχει έδρα το Λονδίνο. Τηλέφωνο: 0044-171-351 1978