Ο
Ι ΠΥΡΚΑΪΕΣ του εφετεινού καλοκαιριού είχαν και χιλιάδες θύματα για τα οποία ως τώρα δεν μίλησε κανένας. Πρόκειται για τα τελευταία ­ στην κυριολεξία ­ δείγματα άγριων ζώων που ιδιαίτερα στην Αττική οδεύουν με μαθηματική ακρίβεια προς την εξαφάνιση. Λαγοί, αλεπούδες, κουνάβια, ερπετά, έντομα και πουλιά θανατώθηκαν μέσα στις φλόγες αλλά και όσα απέμειναν έχασαν το τελευταίο καταφύγιό τους και μαζί με αυτό και τη δυνατότητα να επιβιώσουν. Τα τσακάλια και οι αγριόγατες του Ταϋγέτου δεν πρόκειται να επιστρέψουν στον τόπο τους. Η φωτιά ήρθε να δώσει ένα ακόμη αποφασιστικό χτύπημα στην πανίδα, που ήδη έχει πληγεί καίρια από την οικιστική ανάπτυξη.


«Από τα ζώα που τελικά εντοπίζονται μετά την καταστροφή δεν είναι εύκολο να μελετηθεί πόσα θα επιβιώσουν και πόσα όχι» λέει ο δασολόγος κ. Παναγιώτης Λατσούδης, από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. Ακόμη και αν καταφέρουν να σωθούν, η μοίρα τους είναι προδιαγεγραμμένη. Ηδη σήμερα στα βόρεια προάστια ­ Πεντέλη, Σταμάτα, Αγιος Στέφανος κλπ. ­ λαγοί και αλεπούδες που σώθηκαν από τις φλόγες κυκλοφορούν μέσα στους οικισμούς προς ανεύρεση τροφής (κυρίως από σκουπίδια) και δεν είναι σπάνιο να βρεθούν κάτω από τις ρόδες κάποιου αυτοκινήτου.


Αγρια ζώα και πουλιά έβρισκαν στο δάσος καταφύγιο, ασφάλεια, προστασία, τροφή και νερό. Για τα είδη που εξαναγκάστηκαν σε προσφυγιά δεν δίνεται εγγύηση ότι θα βρουν καταφύγιο σε ξένους βιότοπους, αφού αυτοί είναι ήδη κατειλημμένοι από άλλους «ενοίκους». Ιδιαίτερα όσον αφορά τα πουλιά, αν δεν καταφέρουν σε σύντομο χρονικό διάστημα να εποικήσουν άλλες περιοχές, τότε ο αριθμός τους θα μειωθεί. Εν τούτοις, ακόμη και αν τα ενήλικα πουλιά τελικά επιβιώσουν, πολλά αβγά και νεοσσοί καταστρέφονται αναπόφευκτα από τις φλόγες. Και όταν πρόκειται για είδη που απειλούνται με εξαφάνιση, τότε η κατάσταση γίνεται ιδιαιτέρως σοβαρή. Για παράδειγμα, στην Πεντέλη και στον Μαραθώνα είχαν καταγραφεί αρπακτικά ­ σφηκιάρης, ξεφτέρι, χουχουριστής, κουκουβάγιες κλπ. ­ αλλά και άλλα είδη όπως μελισσοφάγοι, τσαλαπετεινοί κ.ά. Πολλά από τα αρπακτικά έχουν παραμείνει στην Πεντέλη ενώ δεν αποκλείεται οι καμένες εκτάσεις να προσείλκυσαν και άλλα αφού πλέον προσφέρουν πλούσια τροφή: νεκρές χελώνες, σαύρες κ.ά. Τα υπόλοιπα πουλιά όμως αναζητούν νέες πατρίδες: ο μελωδικός γκιώνης έφυγε, όπως και οι παπαδίτσες, οι τσίχλες, τα αηδόνια.


Το βασικό φαινόμενο που παρατηρείται μετά από τέτοιες καταστροφές είναι η αλλαγή στη σύνθεση των ειδών που ζούσαν στις πληγείσες περιοχές. Μπορεί να μοιάζει παράδοξο αλλά υπάρχουν είδη που ευνοούνται από τις φωτιές ­ εκείνα που προτιμούν τους φρυγανότοπους, όπως ο κατσουλιέρης (όμορφο πουλί με ένα χαρακτηριστικό «λοφίο» στο κεφάλι). Για αρκετά χρόνια μετά από μια πυρκαϊά ο βιότοπος των πουλιών που ζούσαν στο δάσος αλλάζει ριζικά και για τα περισσότερα γίνεται ακατάλληλος. Τα δασόβια είδη που φώλιαζαν ως πρόσφατα θα αντικαταστήσουν εδαφόβια είδη. Η ζωή συνεχίζεται και μετά την καταστροφή. «Μετά την πυρκαϊά δεν ερημώνει ο τόπος, απλώς εγκαθίστανται άλλα είδη» λέει ο γενικός γραμματέας της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φύσης κ. Γιώργος Σφήκας.


Με την αναδημιουργία του δάσους η πανίδα θα επιστρέψει, αν δεν έχει ως τότε εξαφανισθεί. Οπως όμως επισημαίνει ο κ. Αριστοτέλης Παπαγεωργίου, υπεύθυνος δασικών προγραμμάτων του WWF Ελλάς, αν η περιοχή αναπτυχθεί οικιστικά, τα ζώα που δεν ανέχονται την ανθρώπινη παρουσία δεν θα ξαναγυρίσουν ποτέ, όπως οι αγριόγατες και τα τσακάλια στον Ταΰγετο. Σύμφωνα μάλιστα με τον δασάρχη Μεσσηνίας κ. Παναγιώτη Μπαζίγο, η τελευταία πυρκαϊά στον Ταΰγετο ­ η οποία κατέστρεψε το 1/4 του δάσους ­ μείωσε τους πληθυσμούς της άγριας πανίδας. «Βέβαια είναι πολύ τολμηρό να πούμε ότι η κύρια αιτία μείωσης του αριθμού των αγριόγατων και των τσακαλιών είναι οι πυρκαϊές. Ωστόσο, επιδεινώνουν την κατάσταση» λέει ο ίδιος. «Σε κάθε περίπτωση πάντως μπορεί κάποιος να διακρίνει θετικά και αρνητικά στοιχεία. Για την πανίδα το να «ανοίξει» ένα μέρος του δάσους μπορεί να είναι και ευνοϊκό όσον αφορά την ποικιλία ­ αφού θα έρθουν νέα είδη ­, αρνητικό όμως ως προς τα δασικά είδη, π.χ. τους δεντροβάτες που ζουν σε κορμούς δέντρων» προσθέτει ο κ. Λατσούδης.


Τα ενήλικα πουλιά, πάντως, σε αντίθεση με άλλα είδη, είναι οι τυχεροί-άτυχοι των πυρκαϊών αφού έχουν το πλεονέκτημα να πετούν και να απομακρύνονται εύκολα από το μέτωπο της φωτιάς. Κανόνας όμως δεν υπάρχει. Ανάλογα με την περίσταση, μπορεί να απομακρυνθούν ήρεμα, να πανικοβληθούν ή ακόμη και να σαγηνευθούν από τις φλόγες. «Οι πελαργοί στην Αφρική προσελκύονται στις καιγόμενες περιοχές ενώ στην Ελλάδα τα σταυλοχελίδονα παρασύρονται ευχαρίστως σε ένα άνετο γεύμα από έντομα τα οποία απομακρύνονται πανικόβλητα από την εστία της πυρκαϊάς» λέει ο κ. Λατσούδης.