«Αδελφή, έρχεστε μισό λεπτό;» Ο ασθενής απευθύνεται στην κυρία με τη λευκή ιατρική μπλούζα που περνά μπροστά από το κρεβάτι του. Η κυρία, η οποία δεν είναι νοσοκόμα αλλά η γιατρός που τον χειρούργησε πριν από λίγες ώρες, χαμογελά. Δεν είναι η πρώτη φορά που ασθενείς αρνούνται να αποδεχθούν την ιατρική της ιδιότητα. Μια γυναίκα με νυστέρι στο χέρι δεν αποτελεί την ιδανική εικόνα γιατρού γι’ αυτούς. Αν και το παλαιό ιατρικό ρητό θέλει τον καλό χειρουργό να διαθέτει καρδιά λέοντος, μάτι αετού και χέρι γυναίκας, οι γυναίκες με εξασφαλισμένο το ένα από τα τρία προσόντα κατάφεραν να βρίσκονται σε μειονεκτική θέση.


Οι γυναίκες χειρουργοί είναι κάτι σαν… σπάνιο είδος στην Ιατρική. Οχι μόνο στην Ελλάδα. Το φαινόμενο είναι παγκόσμιο και μόνο τα τελευταία χρόνια φαίνεται να ανατρέπονται οι ισορροπίες, με βραδύτητα πάντως, αν σκεφθεί κανείς την πρόοδο που έχουν κάνει οι γυναίκες σε άλλους τομείς. Τα στοιχεία που συνέλεξε η κυρία Δέσποινα Ανδριώτη, ερευνήτρια της Υγιειονομικής Σχολής Αθηνών, για τα επαγγέλματα υγείας στην Ελλάδα, είναι αποκαλυπτικά: τα 3/4 των γυναικών εξασκούν εννέα ειδικότητες, ενώ περισσότερες από τις μισές γυναίκες ιατρούς εξασκούν μόνο τρεις ­ βιοπαθολογία (26%), παιδιατρική (16,5%) και αναισθησιολογία (10%). Η χειρουργική, από ό,τι φαίνεται, συγκεντρώνει στις γυναίκες ποσοστά στατιστικώς αμελητέα ­ στη γενική χειρουργική το ποσοστό των γυναικών είναι περίπου 1%. Αντιθέτως, τα 3/4 των ανδρών ιατρών εξασκούν 11 ειδικότητες με ποσοστά πιο ισομερώς καταμερισμένα ανά ειδικότητα. Τα νούμερα αυτά είναι εντυπωσιακά, καθώς οι γυναίκες αποτελούν το 50% των εισερχομένων στις ιατρικές σχολές της χώρας.


* Η χειρουργική και οι προκαταλήψεις


Γιατί είναι τόσο δύσκολο για τις γυναίκες να ακολουθήσουν τη χειρουργική; Αποκλείονται εξαιτίας της προκατάληψης για το φύλο τους ή απλώς δεν κάνουν για αυτή τη δουλειά; Οι απόψεις ποικίλλουν αλλά το αποτέλεσμα παραμένει το ίδιο. Οσες γυναίκες χειρουργοί έχουν βρει εργασία σε δημόσιο νοσοκομείο, χειρουργούν, όσες προσπαθούν να μπουν σε κάποια επιτυχημένη χειρουργική μονάδα με άνδρα επικεφαλής, μάλλον θα τα βρουν σκούρα. «Δεν είναι αρκετά αποφασιστικές». «Είναι «ήπιες» και χωρίς φαντασία στην επέμβαση». «Προτιμώ να συνεργάζομαι με άνδρες, ειδικά όταν η επέμβαση είναι δύσκολη». Αυτές ήταν οι ανεπίσημες απαντήσεις ορισμένων γνωστών χειρουργών, όταν τους ετέθη το ερώτημα γιατί δεν έχουν γυναίκες στις ομάδες τους.


«Οι γυναίκες που θέλουν να ασχοληθούν με τη χειρουργική είναι πολλές, έχουν πάθος και είναι καλές. Κακά τα ψέματα, όμως, δεν είναι ίση η μεταχείριση», επισημαίνει ο κ. Β. Γολεμάτης, καθηγητής Χειρουργικής και πρόεδρος του Κεντρικού Συμβουλίου Υγείας. «Η γυναίκα για να γίνει καλή χειρουργός πρέπει να κάνει διπλάσια προσπάθεια από έναν άνδρα. Υπάρχει και η αντίληψη που έχει ο πολύς κόσμος ότι οι άνδρες είναι καλύτεροι χειρουργοί και η απροθυμία ορισμένων γιατρών να πάρουν ειδικευόμενες γυναίκες, γιατί πιστεύουν ότι δεν θα τα καταφέρουν. Πάντως, σε άλλες χώρες οι γυναίκες έχουν διαπρέψει στη χειρουργική και στη χώρα μας έχουν πολύ καλές επιδόσεις σε ορισμένες υποειδικότητες με τις οποίες επιλέγουν να ασχοληθούν». Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο γυναίκες που επιλέγουν ως ειδικότητα τη γενική χειρουργική να στρέφονται γρήγορα σε κάποια υποειδικότητα, συνήθως σε πλαστική χειρουργική, οφθαλμολογία, λαρυγγολογία. Η ειδικότητα είναι δύσκολη, κοπιώδης, απαιτεί μεγάλη φυσική αντοχή και μυϊκή δύναμη.


Η κυρία Δώρα Κουμπή, χειρουργός στο ΙΚΑ Νέας Σμύρνης, δεν δυσκολεύτηκε τόσο από τις απαιτήσεις του επαγγέλματος. «Εμένα πάντα έπιαναν τα χέρια μου», λέει. «Φτιάχνω και τα ηλεκτρικά και τα υδραυλικά στο σπίτι και ήθελα να κάνω μια δουλειά στην οποία να χρησιμοποιώ τα χέρια μου. Η χειρουργική μού άρεσε πολύ και επειδή ήμουν τέτοιος τύπος κανείς από τους φίλους ή την οικογένειά μου δεν παραξενεύτηκε με την επιλογή μου». Δυσπιστία από τους άνδρες συναδέλφους της συνάντησε στην αρχή. Οταν έκανε την ειδικότητά της. Τότε διαπίστωσε και στην πράξη αυτό που πάντα πίστευε, ότι οι γυναίκες έχουν πιο αναλυτικό πνεύμα από τους άνδρες και δίνουν εξίσου καλές λύσεις στα προβλήματα που προκύπτουν. «Θυμάμαι μια φορά», διηγείται, «που ήρθα σε ρήξη με τον διευθυντή της κλινικής και τον επιμελητή. Εγώ επέμενα ότι ο ασθενής είχε περιτονίτιδα, ενώ αυτοί έψαχναν για άλλη διάγνωση. Όταν τον βάλαμε στο χειρουργείο και άρχισε η επέμβαση, ήταν φανερό ότι είχα δίκιο. Την επομένη με κάλεσε ο διευθυντής και μου έκανε παρατήρηση, γιατί είχα, λέει, πρόβλημα στη διάγνωση!». Οι γυναίκες που ήταν δραστήριες και δυναμικές συχνά δεν έπαιρναν σοβαρά περιστατικά. Οχι εξαιτίας του φύλου αλλά γιατί, όπως λέει η κυρία Κουμπή, τις αντιμετώπιζαν ως μελλοντικές αντιπάλους επαγγελματικά. Το ίδιο πρόβλημα είχαν όμως και οι άνδρες συνάδελφοί τους.


Οσο για τους ασθενείς; «Κανένα πρόβλημα. Αν τους πείσεις, σε εμπιστεύονται. Δεν είχα κανένα πρόβλημα. Στην αρχή, βέβαια, χειρουργούσα γνωστούς και φίλους μόνο. Αλλά αν είσαι καλή γιατρός, το να αποκτήσεις πελατεία στο ιατρείο είναι θέμα μηνών». Τα πράγματα, κατά τη γνώμη της κυρίας Κουμπή, αντιστρέφονται γοργά υπέρ των γυναικών. Τόσο γοργά που λέει χαριτολογώντας: «Λυπάμαι που το παιδί μου είναι αγόρι. Θα δυσκολευτεί πολύ να αποκατασταθεί επαγγελματικά». Οι άνδρες όμως επιμένουν στις δικές τους απόψεις. «Οι γυναίκες που μπορούν να γίνουν χειρουργοί είναι πολύ καλές στη δουλειά τους. Από την πείρα μου όμως, ξέρω ότι δεν αντέχουν όσο οι άντδες. Μετά τις δυο – τρεις επεμβάσεις κουράζονται και δεν μπορούν να συνεχίσουν», παρατηρεί ο κ. Κ. Καραγιώτας, χειρουργός, διευθυντής στη Μονάδα Χειρουργικής Ογκολογίας στο νοσοκομείο «Ερυθρός Σταυρός». «Δεν νομίζω ότι αποκλείονται οι γυναίκες από τη χειρουργική εξαιτίας του φύλου τους. Οι ίδιες δεν το επιλέγουν ή αλλάζουν στη διάρκεια της ειδίκευσής τους προσανατολισμό, γιατί οι συνθήκες εργασίας είναι σκληρές και θέλουν να κάνουν οικογένεια. Υπάρχουν όμως και άλλες ειδικότητες που είναι αμιγώς «γυναικείες». Στην κυτταρολογία, παραδείγματος χάριν, ή στη βιοπαθολογία και στην ανοσολογία, όσο περνάει ο καιρός σπάνια βρίσκεις άνδρα γιατρό».


* «Είχα «αντρική» συμπεριφορά»


Η κυρία Σούλα Κουτσίκου, χειρουργός σε ιδιωτική κλινική και έγκυος στο πρώτο της παιδί, δεν το μετάνιωσε που διάλεξε αυτή την ειδικότητα ούτε την εμποδίζει η εγκυμοσύνη της. «Η χειρουργική δίνει άμεσες λύσεις και είναι ευχάριστο να θεραπεύεις κάποιον με τα χέρια σου και όχι χορηγώντας του κάποιο φάρμακο και περιμένοντας πότε θα επιδράσει. Τα εξιτήρια τα δικά μας γράφουν «ίαση», ενώ των παθολόγων «βελτίωση». Το μόνο πρόβλημα που αντιμετώπισα στη δουλειά μου είναι ότι είμαστε πολλοί χειρουργοί και είναι δύσκολο να βρούμε δουλειά αμειβόμενη ικανοποιητικά, όχι ότι είμαι γυναίκα». Η κυρία Κουτσίκου χειρουργεί ακόμη γιατί έχει καλή εγκυμοσύνη και καθόλου δεν την εμποδίζει η κατάστασή της. Αλλωστε τη δημιουργία οικογένειας δεν τη θεωρεί ασυμβίβαστη με την ιδιότητα της χειρουργού. Ιδιαίτερο πρόβλημα, λόγω του φύλου της, δεν αντιμετώπισε ούτε η κυρία Ευτέρπη Λυμπεροπούλου, ιατρός γενικής χειρουργικής, γιατί, όπως εξηγεί, «είχα «αντρική» συμπεριφορά και δεν κουραζόμουν εύκολα. Ξέρετε πόσους άνδρες συναδέλφους έχω δει να είναι αργοί ή να κουράζονται γρήγορα; Η αντοχή τού κάθε ανθρώπου έχει να κάνει με τον οργανισμό του, όχι με το φύλο του. Αλλά δεν μπορεί να είναι αυτά τα κριτήρια για να χαρακτηρισθεί κάποιος καλός ή κακός γιατρός. Με τους μόνους ασθενείς που αντιμετώπισα πρόβλημα ήταν κάποιοι στρυφνοί στον χαρακτήρα που δυσανασχετούσαν με τα πάντα. Λέγονται διάφορα για τις γυναίκες χειρουργούς αλλά να ξέρετε ότι στην ιατρική υπάρχουν πολλοί μύθοι».


Ακόμη όμως κι αν παραμερίσει κανένας τους μύθους, η πραγματικότητα παραμένει σκληρή για τις γυναίκες χειρουργούς. Στα νοσοκομεία ­ δημόσια και ιδιωτικά ­ οι επικεφαλής των χειρουργείων είναι άνδρες. Διευθύντριες και επιμελήτριες σε χειρουργικές κλινικές είναι ελάχιστες και στον τομέα της γενικής χειρουργικής δεν υπάρχει καμία γυναίκα πανεπιστημιακός. Κι αν το μέλλον για τις γυναίκες χειρουργούς διαφαίνεται λαμπρό, σίγουρα δεν θα είναι εύκολο.