Aπό την πτώση της κυβέρνησης Μητσοτάκη ως τις Πρέσπες

Τα παιχνίδια της Ιστορίας. Ηταν Ιούνιος –όπως και τώρα που υπογράφεται στις Πρέσπες η συμφωνία Ελλάδας – πΓΔΜ –του 1991, όταν άρχιζε η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Η Κροατία και η Σλοβενία κηρύσσουν, με την παρότρυνση της Γερμανίας, την απόσχισή τους από τη Γιουγκοσλαβική Ομοσπονδία. Ακολουθεί, στις 7 Ιουνίου, η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της πΓΔΜ με το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Ακριβώς 27 χρόνια μετά, στις 12 Ιουνίου 2018, οι πρωθυπουργοί Ελλάδος και πΓΔΜ, Αλέξης Τσίπρας και Ζόραν Ζάεφ, συμφώνησαν, μετά από πολύμηνες διαπραγματεύσεις, ανάβοντας «πράσινο φως» για την υπογραφή της συμφωνίας σήμερα στις Πρέσπες.

Η ιστορία της ονομασίας ουσιαστικά «ξεπάγωσε» σε διπλωματικό επίπεδο, μετά από 10 χρόνια περίπου, από τη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι το καλοκαίρι του 2008 και το μπλοκάρισμα της εισόδου της πΓΔΜ στη βορειοατλαντική συμμαχία επί πρωθυπουργίας Κώστα Καραμανλή.

Ωσπου να φθάσουμε στη σημερινή συνάντηση των Πρεσπών, η συγκεκριμένη υπόθεση πέρασε από σαράντα κύματα και πολλές ήταν οι διπλωματικές κινήσεις, τόσο στο παρασκήνιο όσο και στο προσκήνιο.

Μετά την ανακήρυξη των Σκοπίων ως «Δημοκρατίας της Μακεδονίας», στην ελληνική πολιτική σκηνή προκαλείται μεγάλη ένταση, με αποκορύφωμα την πτώση της κυβέρνησης Μητσοτάκη 1993 που είχε κατηγορήσει τον Αντώνη Σαμαρά ότι ανέτρεψε και πρόδωσε την κυβέρνηση για οικονομικούς λόγους.

Το 1992 ήταν μια ιδιαίτερα φορτισμένη πολιτική χρονιά με τη διεξαγωγή μεγάλου συλλαλητηρίου στη Θεσσαλονίκη, ενώ το Συμβούλιο Υπουργών Εξωτερικών της ΕΟΚ αναθέτει στον πορτογάλο υπουργό Εξωτερικών Ζοάο Πινέιρο την εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης στο θέμα του ονόματος.

Στην Αθήνα, στο Συμβούλιο Πολιτικών Αρχηγών, υπό τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Καραμανλή, αποφασίζεται από τους πολιτικούς αρχηγούς Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, Ανδρέα Παπανδρέου, Αλέκα Παπαρήγα και Μαρία Δαμανάκη ως εθνική γραμμή η απόρριψη οποιασδήποτε ονομασίας περιέχει τον όρο «Μακεδονία» ή παράγωγά του.

Ακολουθεί το «Πακέτο Πινέιρο» ως συμβιβαστική φόρμουλα που έχει ως βασικό στοιχείο τη σύνθετη ονομασία «Νοβοματσεντόνια», με ένα μεγάλο πρόγραμμα οικονομικής βοήθειας προς τα Σκόπια. Σε δεύτερη συνεδρίασή του το Συμβούλιο Πολιτικών Αρχηγών, χωρίς τη γενική γραμματέα του ΚΚΕ, που διαφωνεί συνολικά με τους χειρισμούς, ο Σαμαράς τάσσεται κατά του «Πακέτου Πινέιρο». Ο Καραμανλής και ο Μητσοτάκης διαφωνούν και ο τότε πρωθυπουργός αποπέμπει τον Σαμαρά από υπουργό Εξωτερικών.

«Η πολιτική ηγεσία της χώρας συμφώνησε ότι η Ελλάδα θα αναγνωρίσει ανεξάρτητο κράτος των Σκοπίων μόνο εάν τηρηθούν οι τρεις όροι που έθεσε η ΕΟΚ στις 16 Δεκεμβρίου 1991, με την αυτονόητη διευκρίνιση ότι στο όνομα του κράτους αυτού δεν θα υπάρχει η λέξη Μακεδονία» είναι η απόφαση του Συμβουλίου Πολιτικών Αρχηγών.

Οι πιέσεις για λύση από τις μεγάλες δυνάμεις είναι έντονες και στην Αθήνα στα τέλη του 1992 διοργανώνεται ένα δεύτερο πολύ μεγάλο συλλαλητήριο. Παράλληλα, η γειτονική χώρα καταθέτει αίτημα ένταξης στον ΟΗΕ με το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Τον Οκτώβριο του 1992 ο Σαμαράς παραιτείται από βουλευτής και αποχωρεί από τη ΝΔ.

Η Ελλάδα αντιδρά έντονα και το θέμα συζητήθηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, το οποίο με δύο αποφάσεις του, την 817/1993 και την 845/1993 συνιστά την εξεύρεση ταχείας διευθέτησης για το καλό των ειρηνικών σχέσεων και της καλής γειτονίας στην περιοχή. Ακολουθεί, το 1993, η αποδοχή της γειτονικής χώρας στον ΟΗΕ, κατόπιν απόφασης της Γενικής Συνέλευσης, με την προσωρινή ονομασία Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίαςέως ότου εξευρεθεί μια συμφωνημένη λύση. Η Αθήνα αποδέχεται με κυβέρνηση Μητσοτάκη τα Σκόπια να γίνουν αποδεκτά στον ΟΗΕ με την κωδική ονομασία FYROM.

Επί κυβέρνησης Παπανδρέου τον Φεβρουάριο του 1994 η Ελλάδα κηρύσσει εμπάργκο στην πΓΔΜ, ανακοινώνοντας την άμεση διακοπή της λειτουργίας του προξενείου της στα Σκόπια και της διακίνησης εμπορευμάτων από και προς τη γειτονική χώρα μέσω του λιμανιού της Θεσσαλονίκης. Η Αθήνα πιέζεται αρκετά από την ΕΕ που προσφεύγει εναντίον της χώρα μας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και ζητεί τη λήψη προσωρινών μέτρων και την αναστολή του εμπάργκο, αλλά η αίτηση απορρίπτεται.

Οι δύο χώρες το 1995 συνομολόγησαν μια ενδιάμεση συμφωνία, η οποία επέβαλε έναν δεσμευτικό «κώδικα συμπεριφοράς» και αρχίζει απευθείας διάλογος των υπουργών Εξωτερικών της Ελλάδας και της πΓΔΜ, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Η Αθήνα ως κίνηση καλής θέλησης σταματά το εμπάργκο της Ελλάδας προς την πΓΔΜ.

Τον Ιούνιο του 1995 στη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ στις Κάννες ο Ανδρέας Παπανδρέου με αφορμή τη συζήτηση του Σκοπιανού είπε χαρακτηριστικά:«Είδα πράγματι το διευθυντήριο να λειτουργεί… Κανείς όμως δεν είχε τη δυνατότητα να υποστηρίξει τις θέσεις μου μέσα στην αίθουσα, όπου παίρνονταν οι αποφάσεις. Τι είναι η Ενωμένη Ευρώπη; Ποιος την κυβερνά; Τι ρόλο παίζουμε πλέον εμείς, οι κυβερνήσεις, οι εθνικές κυβερνήσεις;».

Εν τω μεταξύ η πΓΔΜ αναγνωρίζεται από όλο και περισσότερες χώρες (Κίνα, Ρωσία, Γερμανία, κ.ά.)με το συνταγματικό της όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας», όπως έκαναν και στα τέλη του 2004 οι ΗΠΑ.

Τον Απρίλιο του 2008, στη Διάσκεψη Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι, αποφασίστηκε να αποσταλεί πρόσκληση στην πΔΓΜ για ένταξή της εφόσον λυθεί το ζήτημα του ονόματος, κατά τρόπο αμοιβαίως αποδεκτό, κάτι το οποίο και επιβεβαιώθηκε και στις επόμενες Συνόδους Κορυφής της Συμμαχίας: Στρασβούργο (2009), Λισσαβόνα(2010) και Σικάγο (2012).

Ακολούθησε η ομόφωνη απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Ιούνιο του 2008, βάσει της οποίας η λύση του ζητήματος του ονόματος πρέπει να γίνει κατά τρόπο αμοιβαίως αποδεκτό με την επισήμανση ότι αυτό αποτελεί θεμελιώδη αναγκαιότητα προκειμένου να γίνουν περαιτέρω βήματα στην ενταξιακή πορεία της πΓΔΜ προς την ΕΕ.
Ομως η πΓΔΜ τον Νοέμβριο του 2008 προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης κατά της Ελλάδας, ισχυριζόμενη ότι η χώρα μας πρόβαλε αντίρρηση στην ένταξή της στο ΝΑΤΟ τον Απρίλιο του 2008.

Το χάσμα αντί να γεφυρώνεται μεγαλώνει και το 2011 το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης κάνει δεκτή, με ψήφους 15 προς 1, την προσφυγή της πΓΔΜ κατά της Ελλάδας που είχε γίνει το 2008. Ο τότε πρωθυπουργός Λουκάς Παπαδήμος υποστηρίζει, έχοντας και τη στήριξη των κομμάτων που απαρτίζουν την κυβέρνησή του (ΝΔ, ΠαΣοΚ και ΛΑΟΣ), την εθνική θέση της Ελλάδας για επίλυση του ονοματολογικού «έναντι όλων» (erga omnes), υπό την αιγίδα του ΟΗΕ.

Επί πρωθυπουργίας Σαμαρά και τρικομματικής κυβέρνησης (ΝΔ, ΠαΣοΚ και ΔΗΜΑΡ) και υπουργό Εξωτερικών τον Δημήτρη Αβραμόπουλο, η Ελλάδα τον Οκτώβριο του 2012 αναλαμβάνει πρωτοβουλία και προτείνει την υπογραφή μεταξύ των δύο χωρών Μνημονίου Κατανόησης, που θα θέσει το πλαίσιο και τις βασικές παραμέτρους για την οριστική επίλυση του ζητήματος της ονομασίας.Για την Ελλάδα οποιαδήποτε πρόταση οφείλει να εμπεριέχει σαφή και οριστικό προσδιορισμό του ονόματος που δεν θα αφήνει περιθώρια αμφιβολιών σχετικά με τη διάκριση μεταξύ του εδάφους της πΓΔΜ και περιοχών σε γειτονικές χώρες, ειδικότερα της περιοχής της Μακεδονίας στη Βόρεια Ελλάδα. Επίσης να ορίζεται ότι το συμφωνημένο όνομα θα χρησιμοποιείται έναντι όλων(erga omnes) και για όλους τους σκοπούς. Αν και η ανταπόκριση διεθνώς υπήρξε θετική, εν τούτοις η πΓΔΜ παρέμεινε αδιάλλακτη.

Μετά την πολιτική κρίση στην πΓΔΜ το 2015, που διήρκεσε περίπου δύο χρόνια, όλα αλλάζουν πριν από περίπου ένα χρόνο με την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον μετριοπαθή Ζάεφ. Η διαπραγμάτευση τίθεται σε άλλη βάση στις αρχές του 2018, γίνεται επίσημη έναρξη του νέου γύρου διαπραγματεύσεων υπό τον ειδικό διαμεσολαβητή του ΟΗΕ Μάθιου Νίμιτς, μεσολαβούν αμέτρητες επαφές μέχρι να φθάσουμε στη σημερινή συνάντηση των Πρεσπών.