Γιατί ασφυκτιούν τα νησιά από πρόσφυγες

Η Συμφωνία Ευρωπαϊκής Ενωσης – Τουρκίας αντέχει ακόμη παρά την εποχική αύξηση των ροών από τον Αύγουστο κι έπειτα. Ωστόσο, το κλειδί για να βελτιωθεί η κατάσταση στα πέντε hotspots στα ελληνικά νησιά είναι η διαμόρφωση προαναχωρησιακών κέντρων που θα επιτρέψουν την ομαλοποίηση των κοινωνικών συνθηκών και των επιστροφών στην Τουρκία. Αυτό επισημαίνει μιλώντας στο «Βήμα» ο ειδικός συντονιστής της ΕΕ για την εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ – Τουρκίας Μάρτιν Φερφέι. Αναμφίβολα, ο αργός ρυθμός των επιστροφών απασχολεί τις Βρυξέλλες, καθώς αυτός συνεχίζεται παρά την πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας με την οποία αναγνωρίζεται η Τουρκία ως ασφαλής τρίτη χώρα.

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία η αύξηση των ροών από την Τουρκία προς τα ελληνικά νησιά άρχισε να αυξάνεται τον Αύγουστο. Τον Ιούλιο ο μέσος όρος όσων έφθαναν καθημερινά ήταν 73 άτομα, με αποτέλεσμα όλον τον μήνα οι αφίξεις να ανέλθουν σε 2.249. Από τον Αύγουστο, ο μέσος όρος ανήλθε σε 116 άτομα, τον Σεπτέμβριο ανήλθε σε 153 άτομα και τον Οκτώβριο μειώθηκε σε 135 άτομα. Συνολικά, οι αφίξεις ήταν 3.589 άτομα τον Αύγουστο, 4.592 τον Σεπτέμβριο και 4.172 τον Οκτώβριο. Τον Νοέμβριο παρατηρείται και πάλι αύξηση, καθώς τις πρώτες εννέα ημέρες του μήνα ο μέσος όρος ανερχόταν σε 140 άτομα και είχαν αφιχθεί 1.120 άνθρωποι.

«Οι αφίξεις έχουν ελαφρώς αυξηθεί από τον περασμένο Αύγουστο. Δεν πρέπει να υπερβάλλουμε όμως. Υπάρχει 97% μείωση στις αφίξεις μεταναστών και προσφύγων στα νησιά σε σύγκριση με την περίοδο πριν από τη Δήλωση ΕΕ – Τουρκίας. Διακρίνεται μια εποχικότητα όπως συνέβη και το 2016, η οποία συνδέεται και με τον συνήθη καλό καιρό του Σεπτεμβρίου και του Οκτωβρίου» τονίζει ο κ. Φερφέι. Πληροφορίες προερχόμενες από κοινοτικές πηγές και από τον Frontex τονίζουν πάντως ότι δεν διακρίνουν λιγότερη προσπάθεια από τις τουρκικές αρχές για τον έλεγχο των ροών προς τα ελληνικά νησιά καθώς και της δράσης των διακινητών.

Οι επιστροφές προς την Τουρκία παραμένουν το μεγάλο αγκάθι. Η επιτάχυνσή τους είναι ο μόνος τρόπος να αποσυμφορηθούν τα νησιά, από τη στιγμή που σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από τη Δήλωση ΕΕ – Τουρκίας δεν μπορούν να υπάρξουν μετακινήσεις ατόμων προς την ενδοχώρα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της 14ης Νοεμβρίου, 15.501 άνθρωποι βρίσκονταν στα hotspots σε Λέσβο, Χίο, Σάμο, Κω και Λέρο, καθώς και στις υπόλοιπες δομές στα νησιά αυτά. Περισσότερα από 8.300 άνθρωποι βρίσκονται στη Λέσβο, ενώ δραματική είναι η κατάσταση σε Σάμο και Χίο όπου οι δομές είναι πολύ μικρότερες από τις ανάγκες.

«Η κατάσταση στη Λέσβο, όπου οι αφίξεις είναι πιο αυξημένες σε σχέση με τα υπόλοιπα νησιά, είναι η δυσκολότερη» παραδέχεται ο κ. Φερφέι, αλλά, όπως προσθέτει, «δεν είναι σαφές για ποιον λόγο αυτό συμβαίνει». Σύμφωνα με ελληνικές αλλά και ευρωπαϊκές πηγές, ίσως να ευθύνονται για αυτό τα δίκτυα των λαθρεμπόρων ή να είναι δυσκολότερο να φύγει κάποιος από το νησί. Είναι πλέον σαφές όμως ότι το κρίσιμο στοιχείο αφορά τη δημιουργία προαναχωρησιακών κέντρων στα νησιά, ώστε να μην εξαφανίζονται είτε όσοι μετανάστες είναι να επιστραφούν είτε όσοι πρόσφυγες έχουν ήδη δει τις αιτήσεις ασύλου τους να περνούν την εξέταση πρώτου βαθμού.

«Η δημιουργία προαναχωρησιακών κέντρων είναι κλειδί για την ομαλή εφαρμογή της συμφωνίας και για την κατάσταση στα νησιά. Το παράδειγμα της Κω είναι χαρακτηριστικό, διότι από τότε που δημιουργήθηκε υπήρξε δραματική μείωση των αφίξεων και βελτίωση της τουριστικής κίνησης» υπογραμμίζει ο ειδικός συντονιστής της ΕΕ. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν μόλις δύο τέτοια κέντρα στα πέντε hotspots, ένα στην Κω και ένα στη Μόρια της Λέσβου. Tο πρώτο είναι δυναμικότητας 500 ατόμων και το δεύτερο 210 ατόμων, αν και στη Λέσβο το πρόβλημα υπερβαίνει την ύπαρξη ή μη προαναχωρησιακού κέντρου. Το μικρό κέντρο που υπήρχε στη Χίο έκλεισε, ενώ στη Σάμο οι τοπικές αντιδράσεις παραμένουν σφοδρές.

Οι επιστροφές πάντως σημειώνουν δραματικές καθυστερήσεις και αυτό έχει ως αποτέλεσμα την επιβάρυνση των δομών στα νησιά. Τούτο δε συμβαίνει ενώ στη γειτονική Τουρκία έχει, με βάση τα επίσημα κοινοτικά στοιχεία, σημειωθεί σημαντικότατη πρόοδος στην απορρόφηση των 3 δισ. ευρώ με σκοπό την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, την εκπαίδευση των προσφύγων και την ένταξή τους στην κοινωνία. Με βάση τα στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα, έχουν υπογραφεί συμβόλαια ύψους 1,78 δισ. ευρώ για 55 έργα και έχουν διανεμηθεί τα 2,9 από τα 3 δισ. ευρώ που έχουν εγκριθεί.

Ο Γιάννης Μουζάλας έχει προσπαθήσει να επιταχύνει το έργο των δευτεροβάθμιων επιτροπών εξέτασης αιτημάτων ασύλου. Ωστόσο, από την έναρξη της Συμφωνίας, τον Μάρτιο του 2016, έχουν γίνει 1.993 επιστροφές, εκ των οποίων 801 εντός του 2016 και 604 εντός του 2017. Σε νομικό επίπεδο, κοινοτικοί αξιωματούχοι θεωρούν ότι ίσως απαιτείται απλοποίηση του πλαισίου διότι τα πολλά επίπεδα προσφυγής δυσχεραίνουν την εφαρμογή της Συμφωνίας.

Λειτουργούν 13 δευτεροβάθμιες επιτροπές, ενώ υπάρχει και μία αναπληρωματική επιτροπή. Η ΕΕ θεωρεί ότι πρέπει να αναζητηθούν λύσεις για να επιταχυνθεί η διαδικασία, π.χ. μέσω της μόνιμης απασχόλησης των μελών των επιτροπών ή και της λειτουργίας τους στα νησιά. Συνολικά, με βάση στοιχεία της Κομισιόν, έχουν προχωρήσει σε δεύτερο βαθμό 4.765 αιτήματα, εκ των οποίων έχει ληφθεί απόφαση για 2.777. Ο όγκος των αιτήσεων είναι μεγάλος για την Υπηρεσία Ασύλου και αν συνυπολογίσει κανείς τις αλλαγές που έπρεπε να γίνουν στη δομή της, αλλά και τη διεκπεραίωση του προγράμματος μετεγκατάστασης (όπου ως τις 22 Οκτωβρίου 2017 είχαν γίνει αποδεκτά 22.701 αιτήματα και είχαν υλοποιηθεί τα 21.027), η ανταπόκρισή της είναι παραπάνω από ικανοποιητική.

Περίπου το 50% όσων έχουν κάνει αίτηση ασύλου σε πρώτο βαθμό έχει μεταφερθεί στην ενδοχώρα με βάση τα δύο κριτήρια της οικογενειακής επανένωσης και της ευάλωτης κατάστασης. Σύμφωνα λοιπόν με στοιχεία της 7ης Νοεμβρίου, από 21.3.2016 ως και 5.11.2017, ο συνολικός αριθμός αποφάσεων σε πρώτο βαθμό ανέρχεται σε περίπου 30.000, αλλά άνω του 50% αυτών αφορά άτομα που λόγω των προαναφερθέντων κριτηρίων πρέπει να μεταφερθούν στην ηπειρωτική Ελλάδα. Ωστόσο οι Βρυξέλλες έχουν ζητήσει αυστηροποίηση αυτών των κριτηρίων ώστε να μην εξαιρούνται τόσα άτομα από την ταχεία διαδικασία στα νησιά.