Το ΚΚΕ, ο Οκτώβρης και η «αντεπανάσταση» μετά τον Στάλιν

Εκατό χρόνια μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση των μπολσεβίκων του Λένιν (25 Οκτωβρίου – 7 Νοεμβρίου με το νέο ημερολόγιο, του 1917) και την εγκαθίδρυση του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους στον κόσμο και 26 χρόνια από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης –νίκη της αντεπανάστασης, για το ΚΚΕ –ο Περισσός κινείται σε ρυθμούς επαναστατικής αφύπνισης. Εορτάζοντας απ’ άκρου εις άκρον την επέτειο αυτή, το ΚΚΕ, το οποίο θα κλείσει το 2018 100 χρόνια ζωής και δράσης, επιδιώκει να αποκαταστήσει κριτικά την εικόνα των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού και να αναδείξει την αναγκαιότητα και επικαιρότητα των ιδεών ανατροπής του καπιταλιστικού συστήματος. «Ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας ένα προοδευτικό, ανώτερο κοινωνικό σύστημα δεν εδραιώθηκε μια κι έξω» δήλωνε προ ημερών ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Δ. Κουτσούμπας, εκφράζοντας την ελπίδα η τρίτη φορά εγκαθίδρυσης εργατικής εξουσίας –μετά την Κομμούνα του Παρισιού (1871) και την Οκτωβριανή Επανάσταση (1917) –να είναι νικηφόρα οριστικά και αμετάκλητα στον αιώνα μας, «γιατί μόνο έτσι θα μπορέσει να σωθεί η ανθρωπότητα από την πείνα, την καταστροφή του περιβάλλοντος, την εκμετάλλευση, την ανεργία, τους πολέμους».

Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1991 συνέπεσε με τη βαθιά κρίση στο εσωτερικό του ΚΚΕ και τη διάσπαση του κόμματος. Ο άνεμος της «περεστρόικα» του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ σάρωνε το παγκόσμιο τότε κομμουνιστικό κίνημα και άνοιγε τον ασκό του Αιόλου. Την ημέρα που κατέβαινε η κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο από το Κρεμλίνο, το ΚΚΕ μέσω του «Ριζοσπάστη» καλούσε τους κομμουνιστές: «Σύντροφοι, ψηλά τη σημαία»! Ούτε στις αναλύσεις και στις επεξεργασίες που ακολούθησαν για την εμπειρία της οικοδόμησης του σοσιαλισμού έκανε πίσω από την υπεράσπιση του συστήματος αυτού, παρά τα λάθη και τις αδυναμίες που εντόπισε. Μάλιστα η προσπάθεια μελέτης της εμπειρίας αυτής συνδυάστηκε και προσδιορίστηκε σταδιακά από μια βαθιά θεωρητική και ιστορική ενδοσκόπηση που επιχείρησε το ΚΚΕ στο εσωτερικό του, κόβοντας υπό μια έννοια τον «ομφάλιο λώρο» που το συνέδεε με προγενέστερες ιδεολογικές και πολιτικές προγραμματικές προσεγγίσεις οι οποίες υπαγορεύονταν στο πλαίσιο των διεθνιστικών δεσμεύσεων μεταξύ των «αδελφών» κομμάτων υπό την κυριαρχία του ΚΚΣΕ και καθόρισαν τη στάση του για κάποιες δεκαετίες.

Πού χάθηκε όμως το «στοίχημα» της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην ΕΣΣΔ για τον Περισσό; Οι επεξεργασίες που επί σειρά ετών έγιναν στον ΚΚΕ κατέληξαν (στο 18ο Συνέδριο) σε κάποια συμπεράσματα για την πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού κατά τον 20ό αιώνα. Το ΚΚΕ υπερασπίζεται δίχως κανέναν δισταγμό τα επιτεύγματα του σοσιαλισμού, ενώ τις αντιφάσεις, τα λάθη και τις παρεκκλίσεις που παρουσιάστηκαν τα απέδωσε επί της ουσίας στην πίεση και στον διεθνή συσχετισμό δυνάμεων, αλλά και στη σταδιακή απώλεια κυρίως μετά τον Στάλιν των επαναστατικών χαρακτηριστικών του ΚΚΣΕ, κάτι που επέτρεψε τη συνακόλουθη απομάκρυνση από τον στόχο της επέκτασης των κομμουνιστικών σχέσεων στην παραγωγή και στην οικονομία και την υιοθέτηση αντιλήψεων της αγοράς. Ετσι, για τον Περισσό, το «σημείο στροφής» από τη συνεπή «γραμμή» οικοδόμησης του σοσιαλισμού, παρά τις καθυστερήσεις και τις αδυναμίες που σημειώθηκαν, είναι το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ το 1956 επί Χρουστσόφ, στο οποίο, «με όχημα τη λεγόμενη «προσωπολατρία», υιοθετήθηκαν μια σειρά οπορτουνιστικές θέσεις για τα ζητήματα της στρατηγικής του κομμουνιστικού κινήματος, των διεθνών σχέσεων, εν μέρει και της οικονομίας». Το σημείο στο οποίο εστιάζει ο Περισσός είναι ότι «αδυνάτισε η κεντρική διεύθυνση του σχεδιασμού». Ακολούθως, λίγα χρόνια αργότερα και με αφετηρία τη «μεταρρύθμιση Κοσίγκιν» (1965), «υιοθετήθηκε η αστική κατηγορία του «επιχειρησιακού κέρδους» της κάθε μεμονωμένης παραγωγικής μονάδας και η σύνδεση με αυτό των αμοιβών των διευθυντών και των εργαζομένων», ενώ η εκτίμηση της παραγωγικότητας των σοσιαλιστικών παραγωγικών μονάδων με κριτήριο τον όγκο παραγωγής «αντικαταστάθηκε από την αξιακή εκτίμηση του προϊόντος τους».

Ετσι, «η διαδικασία συσσώρευσης της κάθε σοσιαλιστικής μονάδας αποσυνδέθηκε από τον κεντρικό σχεδιασμό με συνέπεια την αποδυνάμωση του κοινωνικού χαρακτήρα των μέσων παραγωγής και των αποθεμάτων προϊόντων». Επιπλέον, αυξήθηκαν οι διαφορές εισοδήματος μεταξύ εργαζομένων και διευθυντικών στελεχών σε κάθε επιχείρηση, αλλά και μεταξύ εργαζομένων σε διαφορετικές επιχειρήσεις, και ενισχύθηκε το ατομικό συμφέρον σε βάρος του κοινωνικού συμφέροντος, ενώ εμφανίστηκε το «σκιώδες κεφάλαιο» ως αποτέλεσμα όχι μόνο πλουτισμού από το επιχειρησιακό κέρδος, αλλά και της «μαύρης» αγοράς, «εγκληματικών πράξεων σφετερισμού του κοινωνικού προϊόντος, που επιδίωκε τη νόμιμη λειτουργία του ως κεφάλαιο στην παραγωγή, δηλαδή την ιδιωτικοποίηση των μέσων παραγωγής και μίσθωσης ξένης εργασίας, την παλινόρθωση του καπιταλισμού». Μάλιστα για το ΚΚΕ οι κάτοχοι του «σκιώδους κεφαλαίου» αποτέλεσαν την κινητήρια κοινωνική δύναμη της αντεπανάστασης στην ΕΣΣΔ.

Συγκεκριμένα, το 22ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ (1961) χαρακτήρισε το κράτος της ΕΣΣΔ «παλλαϊκό κράτος» και το ΚΚΣΕ «παλλαϊκό κόμμα». Ηταν τότε που ο Νικίτα Χρουστσόφ μετά την… ολοκλήρωση της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, που είχε διακηρύξει στο 21ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ (1959), προχωρούσε στην οικοδόμηση του κομμουνισμού! «Αυτές οι θέσεις επέφεραν ραγδαία άμβλυνση και στη συνέχεια μετάλλαξη των επαναστατικών χαρακτηριστικών και της κοινωνικής σύνθεσης του κόμματος» έχει συμπεράνει το ΚΚΕ, διαπιστώνοντας ότι «η μετατροπή του οπορτουνιστικού εκφυλισμού του ΚΚΣΕ σε ανοιχτή αντεπαναστατική δύναμη» εκδηλώθηκε το 1987 (επί Γκορμπατσόφ), με την ψήφιση νόμου που κατοχύρωνε θεσμικά τις καπιταλιστικές σχέσεις «με πρόσχημα την πολυμορφία των σχέσεων ιδιοκτησίας, την περίφημη πολιτική της «περεστρόικα» και της «γκλάσνοστ»», κάτι που σύμφωνα τα συμπεράσματα του Περισσού σηματοδότησε και την τυπική έναρξη της περιόδου της αντεπανάστασης.

Το ΚΚΕ έχει αποδώσει τεράστιες ευθύνες στο άλλοτε «αδελφό» κόμμα, το ΚΚΣΕ και την ηγεσία του, η οποία όσο «υιοθετούσε επιλογές που αποδυνάμωναν τον κοινωνικό χαρακτήρα της ιδιοκτησίας και ενδυνάμωναν το στενό ατομικό και ομαδικό συμφέρον, δημιουργούνταν αισθήματα αποξένωσης από την κοινωνική ιδιοκτησία και διαβρωνόταν η ταξική συνείδηση των εργαζομένων», ανοίγοντας τον δρόμο στην αδιαφορία και στον ατομισμό. Για τον Περισσό άλλωστε «αυτή η πορεία εξηγεί την παθητικότητα μεγάλου μέρους του λαού στην περίοδο των αντεπαναστατικών ανατροπών και ταυτόχρονα δείχνει τον εκφυλισμό στον οποίο είχε φτάσει ο ηγετικός πυρήνας του ΚΚΣΕ». Πάντως, παρά τα τεράστια αυτά λάθη, στο ΚΚΕ είναι κατηγορηματικοί ότι η προσφορά της ΕΣΣΔ ήταν μεγάλη και αποτελεί σημαντική εμπειρία μελέτης για το μέλλον που οραματίζονται.