Νάταλι Τότσι: «Επιστημονική φαντασία η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας»

Η Ευρώπη πρέπει να είναι έτοιμη για μια δύσκολη συμβίωση με την Τουρκία, στην οποία η αποκοπή της ενταξιακής διαδικασίας από το στρατηγικό κομμάτι των σχέσεων με την Αγκυρα θα μπορούσε να δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα από αυτά τα οποία θα λύσει. Αυτό εκτιμά, μιλώντας στο «Βήμα», η Νάταλι Τότσι, κορυφαία αναλύτρια του ιταλικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (IAI) και μία από τις στενότερες συμβούλους της Φεντερίκα Μογκερίνι, της ύπατης εκπροσώπου της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική η οποία έχει κερδίσει τις εντυπώσεις για τις πρωτοβουλίες και τη μεθοδικότητά της. Η κυρία Τότσι, κατά πολλούς «το μυαλό» πίσω από τη συγγραφή της Παγκόσμιας Στρατηγικής της ΕΕ που παρουσιάστηκε πριν από μερικούς μήνες, μας μίλησε για όλα τα καυτά θέματα: για το τι πρέπει να κάνει η ΕΕ στην εξωτερική πολιτική και στην άμυνα, για το Brexit και τις επιπτώσεις του, για τις σχέσεις με τη Ρωσία και φυσικά για το θέμα των ημερών που δεν είναι άλλο από τις εκλογές στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η εβδομάδα που πέρασε είχε πολλές εξελίξεις στο πεδίο των ευρωτουρκικών σχέσεων. Ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μίλησε με σκληρά λόγια κατά των Ευρωπαίων, η Κομισιόν εξέδωσε μια ιδιαίτερα επικριτική Εκθεση Προόδου για την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας σε σχέση με τις παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων και το πλήγμα στο κράτος δικαίου μετά την απόπειρα πραξικοπήματος. Η σχέση ΕΕ – Τουρκίας όμως είναι ιδιαίτερα περίπλοκη. Πώς τη βλέπει ένας άνθρωπος που έχει παρακολουθήσει για χρόνια την Τουρκία;

Οι δύσκολες ευρωτουρκικές σχέσεις

«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί μια στρατηγική σχέση μεταξύ των δύο πλευρών ενώ η ενταξιακή διαδικασία είναι πλέον επιστημονική φαντασία» παραδέχεται η κυρία Τότσι. «Ωστόσο, η αποκοπή της μιας διαδικασίας από την άλλη θα αποτελούσε πρόβλημα» προσθέτει. Οπως εξηγεί, πρέπει να βρεθεί τρόπος να επανασυνδεθούν οι διαδικασίες. Και ο απλούστερος λόγος για τον οποίο πρέπει να συμβεί αυτό είναι ότι «μόνο μέσω της ενταξιακής διαδικασίας η ΕΕ διατηρεί μοχλούς πίεσης έναντι της Τουρκίας. Αυτή τη στιγμή η ΕΕ ζητά πράγματα από την Αγκυρα και εκείνη έχει διαπραγματευτικά όπλα στη διάθεσή της».

Την ίδια ώρα, η κυρία Τότσι επισημαίνει ότι η Συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας για το Προσφυγικό «λειτουργεί μεν, αλλά όχι όπως θα θέλαμε. Ο αριθμός των ανθρώπων που περνούν στην Ελλάδα έχει μειωθεί, η Επιτροπή δίνει χρήματα στην Τουρκία, αλλά υπάρχουν ορισμένα δυσεπίλυτα ζητήματα: το καθεστώς της Τουρκίας ως ασφαλούς τρίτης χώρας, ο γεωγραφικός περιορισμός που θέτει η Αγκυρα σε σχέση με τη Σύμβαση της Γενεύης, η επανεγκατάσταση από την Τουρκία στην ΕΕ και φυσικά το ζήτημα της απελευθέρωσης θεωρήσεων για τούρκους πολίτες που ταξιδεύουν στην ΕΕ».

Το ζήτημα αυτό θα μπορούσε να τραυματίσει καίρια τις ευρωτουρκικές σχέσεις. «Κάποια στιγμή, η Τουρκία θα αναρωτηθεί τι έχει να κερδίσει από τη συμφωνία και μοιάζει λογικό να μας γυρίσει την πλάτη» παρατηρεί. Σε αυτό το σημείο τη ρωτάμε για το πώς εντάσσεται η επίλυση του Κυπριακού στην εξίσωση. «Για πολλούς στην ΕΕ, το Κυπριακό εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ως άλλοθι» λέει η κυρία Τότσι. Η λύση του θα μπορούσε όμως να άρει τα εμπόδια που υπάρχουν σήμερα στο άνοιγμα κρίσιμων ενταξιακών κεφαλαίων, όπως το 23 και το 24 που αφορούν στην προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, στη δικαιοσύνη και στο κράτος δικαίου. «Σήμερα οι Τούρκοι μάς λένε να μην τους κάνουμε κήρυγμα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αν όμως άνοιγαν αυτά τα κεφάλαια, δεν θα αντιμετωπίζαμε τα ίδια εμπόδια» υπογραμμίζει.

Ποια είναι η Παγκόσμια Στρατηγική

Η κυρία Τότσι υπήρξε, κατά πολλούς, ο ιθύνων νους της νέας Παγκόσμιας Στρατηγικής της ΕΕ που παρουσιάστηκε τον περασμένο Ιούνιο. Χρειάστηκαν 13 χρόνια για να παρουσιάσει η ΕΕ ένα «δόγμα» για την εξωτερική πολιτική και την ασφάλεια μετά το έγγραφο Σολάνα το 2003. Γιατί τώρα όμως; «Πριν από όλα χρειαζόμασταν ένα αφήγημα ενότητας. Είμαστε ενωμένοι αλλά την ίδια στιγμή υπάρχει κατακερματισμός. Το αφήγημα είναι απαραίτητο ώστε κατόπιν να περάσουμε στην πράξη. Παλαιότερα», λέει, «υπήρχε ο διχασμός Γαλλίας – Γερμανίας έναντι της Βρετανίας στα θέματα εξωτερικής πολιτικής. Τώρα, οι διαφορές αντιλήψεων είναι πολυεπίπεδες».

Αρα το Brexit θα επηρεάσει πολύ ή λίγο τις ευρωπαϊκές εξελίξεις; «Είναι νωρίς να πούμε» παραδέχεται. «Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι η ΕΕ θα χάσει με τη φυγή της Βρετανίας σε τομείς όπως η άμυνα, η αναπτυξιακή βοήθεια κ.ά. Ας μη λησμονούμε όμως ότι το Λονδίνο ήγειρε εμπόδια στην αμυντική συνεργασία. Δεν σημαίνει όμως ότι δεν θα μπορούμε να δούμε συνέργειες ΕΕ – Βρετανίας μετά το Brexit, ενώ δεν ξέρουμε και πώς θα εξελιχθούν οι διαπραγματεύσεις» προσθέτει.

Το κλειδί όμως είναι ότι η ΕΕ πρέπει να κινηθεί προς κοινές δράσεις στην εξωτερική πολιτική και στην άμυνα. «Η εποχή που μπορούσαμε να λύσουμε ζητήματα με μαγικό τρόπο έχει τελειώσει» τονίζει. Αυτή την περίοδο γίνεται μεγάλη συζήτηση για εμβάθυνση της συνεργασίας στον τομέα της άμυνας. «Στην ΕΕ δαπανώνται περί τα 260 δισ. ευρώ ετησίως στην άμυνα αλλά το αποτέλεσμα δεν είναι αυτό που θέλουμε» παρατηρεί η κυρία Τότσι. Τι θα μπορούσε να γίνει; «Η Κομισιόν θα μπορούσε να αναλάβει πρωτοβουλίες στον τομέα της αμυντικής έρευνας. Θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε τα υπάρχοντα πολυεθνικά battlegroups, να βελτιώσουμε τις αποστολές μας, να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες που προσφέρει η μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασία, ώστε η συνεργασία ενός πυρήνα χωρών να αποτελέσει τον επιταχυντή ευρύτερων συνεργειών. Δεν θέλουμε ένα ευρωπαϊκό αρχηγείο, παράλληλο του νατοϊκού SHAPE και δεν έχουμε τα χρήματα για κάτι τέτοιο» προσθέτει.

Αυτή τη στιγμή, οι προκλήσεις για την ΕΕ έρχονται από δύο μέτωπα, από το ανατολικό και το νότιο. Σε σχέση με το πρώτο, που προφανώς συμπεριλαμβάνει το είδος των σχέσεων με τη Ρωσία, η κυρία Τότσι μιλά με ρεαλισμό. «Πρέπει να ξεφύγουμε από την ιδέα ότι θα κάνουμε την Ουκρανία σαν κι εμάς. Μπορούμε να βοηθήσουμε στον εκσυγχρονισμό της οικονομίας και στον ενεργειακό τομέα αλλά πρέπει να διαχειριστούμε τις σχέσεις μας με τη Ρωσία» εξηγεί. Η κατάσταση στη νότια γειτονιά όμως είναι πολύ πιο περίπλοκη. «Τα αραβικά κράτη καταρρέουν. Πρέπει να ενισχύσουμε την ανθεκτικότητα χωρών που εξακολουθούν να υπάρχουν, όπως η Ιορδανία, ο Λίβανος, η Τυνησία. Η ΕΕ έδειξε κατά τις διαπραγματεύσεις με το Ιράν ότι μπορεί να διαχειριστεί τέτοιες καταστάσεις» εκτιμά η κυρία Τότσι.

Τι σημαίνει η εκλογή Τραμπ
Η συζήτησή μας με τη Νάταλι Τότσι πραγματοποιήθηκε πριν από τις εκλογές της περασμένης Τρίτης στις Ηνωμένες Πολιτείες στις οποίες επικράτησε ο Ντόναλντ Τραμπ. Πόσο θα επηρεάσει το αποτέλεσμα τις σχέσεις ΕΕ – ΗΠΑ; «Η πραγματικότητα είναι», σημειώνει, «ότι ο Μπαράκ Ομπάμα έβλεπε μπροστά, αναγνωρίζοντας τις μεταβολές στη δομή του διεθνούς συστήματος. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να είναι πλέον ο “παγκόσμιος αστυνόμος”. Κατανόησε την αλλαγή αυτή και επιχείρησε να ασκήσει πολιτική με ιδιαίτερα εκλεπτυσμένο τρόπο, προχωρώντας σε επιλογές όπως η συμφωνία με το Ιράν, η συμφωνία για το κλίμα, η εμπορική συμφωνία με τις χώρες του Ειρηνικού (ΤΡΡ). Η εκλογή Τραμπ θα σημάνει ότι η Αμερική θα κάνει ένα βήμα πίσω από την εμπλοκή της με τα παγκόσμια πράγματα. Και το μήνυμα για εμάς τους Ευρωπαίους θα είναι ότι πρέπει να οργανωθούμε και να δράσουμε συλλογικά. Ηταν ένα μήνυμα που μας έστειλε και ο Ομπάμα, αλλά με διαφορετικό τρόπο».