Ο Τσίπρας, ο Βαρουφάκης, οι Ρώσοι και τα παιχνίδια με το Grexit

Πόσα ανεξερεύνητα κεφάλαια έχει ακόμα το πρώτο εξάμηνο του 2015; Οι αποκαλύψεις στο βιβλίο του Φρανσουά Ολάντ «Ενας πρόεδρος δεν έπρεπε να πει κάτι τέτοιο» για το τηλεφώνημα που δέχτηκε από τον ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν, ο οποίος του μετέφερε αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης να τυπώσει δραχμές στη Ρωσία, επαναφέρει μνήμες μιας σκοτεινής περιόδου. Το Μέγαρο Μαξίμου διέψευσε ότι κατέθεσε τέτοιο αίτημα στη ρωσική κυβέρνηση, όμως εκείνη την περίοδο η Ελλάδα πέρασε τόσο ξυστά από την ανεξέλεγκτη χρεοκοπία, μέσα στο σουρεαλιστικό κλίμα που δημιούργησε η διαπραγμάτευση Βαρουφάκη και στο αδιέξοδο των capital controls, ώστε όλα φαντάζουν πιθανά.

Ο Αλέξης Τσίπρας και το επιτελείο του πίστευαν στις αρχές του 2015 ότι αξιοποιώντας το αποτέλεσμα των εκλογών, θα έκαναν μια γρήγορη διαπραγμάτευση και θα πετύχαιναν να ενταφιάσουν το πρόγραμμα της προηγούμενης κυβέρνησης και να αλλάξουν το μείγμα των μέτρων προσθέτοντας προτάσεις από το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ, κυρίως αναπτυξιακά και κοινωνικά μέτρα για την αποκατάσταση των αδικιών που προκάλεσαν τα μνημόνια. Συν την ελάφρυνση χρέους.

Ηταν μάλιστα τόσο σίγουροι ότι θα πετύχουν τον σκοπό τους ώστε όταν επισκέφθηκε ο Γερούν Ντάισελμπλουμ την Αθήνα την Παρασκευή, 30 Ιανουαρίου, ο Γιάνης Βαρουφάκης του ξεκαθάρισε αμέσως ότι η κυβέρνηση δεν θα δεχθεί μνημόνια. «Και πώς θα πληρώσετε μισθούς και συντάξεις;» ρώτησε ο επικεφαλής του Eurogroup. «Δεν θα πληρώσουμε τα ομόλογα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας» απάντησε ο υπουργός Οικονομικών, αδιαφορώντας για το αν προανήγγειλε πιστωτικό γεγονός ανεξέλεγκτων διαστάσεων για την Ελλάδα. Η επικαιρότητα επισκιάστηκε από το «Ουάου!» του κ. Βαρουφάκη όταν ο κ. Ντάισελμπλουμ του ψιθύρισε στο αφτί ότι σκότωσε την τρόικα με όσα είπε στην κοινή συνέντευξή τους. Ο ολλανδός πολιτικός εγκατέλειψε βιαστικά το υπουργείο Οικονομικών, όχι επειδή εκνευρίστηκε με τον συνομιλητή του, αλλά για να προειδοποιήσει τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι για τις προθέσεις της νεοεκλεγμένης ελληνικής κυβέρνησης.

Τα σύννεφα της πτώχευσης

Ο κ. Ντράγκι τηλεφώνησε ανήσυχος στον Γιάννη Στουρνάρα. «Τη Δευτέρα θα θέσω το θέμα στο Διοικητικό Συμβούλιο» του είπε χωρίς περιστροφές. Ο πρόεδρος της Τράπεζας της Ελλάδας, βλέποντας τα μαύρα σύννεφα της πτώχευσης να απλώνονται πάνω από τη χώρα, ζήτησε θορυβημένος πίστωση χρόνου. «Δεν μπορεί να γίνει αυτό! Να μιλήσω πρώτα με τον Πρωθυπουργό» είπε. Αμ’ έπος αμ’ έργον. Ο Αλέξης Τσίπρας, όμως, τον άκουσε ατάραχος. «Είπε ο Βαρουφάκης τέτοιο πράγμα;» ήταν η μοναδική του αντίδραση, χωρίς να φανερώνει αν αντιλαμβάνεται πλήρως τη σοβαρότητα της κατάστασης. Ο κ. Στουρνάρας του επισήμανε ότι μόνο εκείνος μπορούσε να ανατρέψει όσα είπε ο υπουργός του. Αργότερα, εξεδόθη ανακοίνωση από το Μέγαρο Μαξίμου για τηλεφωνική επικοινωνία του Πρωθυπουργού με τον κ. Ντράγκι, χωρίς λεπτομέρειες της συζήτησης. Το πιστωτικό γεγονός, πάντως, απεφεύχθη.

Αυτό το γεγονός και μόνο θα ήταν ικανό να ξεθεμελιώσει τη σχέση του Πρωθυπουργού με τον υπουργό Οικονομικών. Ομως η νέα κυβέρνηση υπέφερε από το σύνδρομο της καταδίωξης. Ο Πρωθυπουργός μαζί με όλα τα κυβερνητικά στελέχη πίστευαν ότι η προηγούμενη κυβέρνηση σε συνεργασία με τους δανειστές τούς είχαν στήσει παγίδες, ότι η δεξιά Ευρώπη ήθελε να εξαφανίσει την πρώτη αριστερή κυβέρνηση. Ο κ. Βαρουφάκης ύφαινε την τακτική του πάνω σε αυτόν τον φόβο και όσο τον χτυπούσαν οι έξω, ιδίως η Ανγκελα Μέρκελ και ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, τόσο δυνάμωνε στο εσωτερικό της κυβέρνησης.

Είναι χαρακτηριστική η σκηνή που διηγείται διπλωματική πηγή από τη Σύνοδο Κορυφής, τον Μάρτιο του 2015. Σε έναν διάδρομο του κτιρίου Justus Lipsious, όπου πραγματοποιούνται οι σύνοδοι, περπατούν δίπλα-δίπλα οι Αλέξης Τσίπρας, Νίκος Παππάς και Γιάνης Βαρουφάκης: «Μα δεν καταλαβαίνουν τίποτα; Θα καταστραφεί η Ευρώπη έτσι!» σχολίαζαν για τη στάση των υπόλοιπων πρωθυπουργών. Αυτά τα λόγια μπορεί τώρα να προκαλούν θυμηδία, τότε όμως ήταν συστατικό κομμάτι της αυταπάτης ότι η εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ θα άλλαζε την Ευρώπη.

Εναν χρόνιο μετά το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου, ο Νίκος Παππάς και ο Νίκος Κοτζιάς, σε χωριστές συνεντεύξεις που έδωσαν στην ΕΡΤ, κατηγόρησαν τον πρώην υπουργό Οικονομικών ότι επιχείρησε να σύρει «τη φρέσκια κυβέρνηση» να υπογράψει τη συνέχιση του προγράμματος της κυβέρνησης Σαμαρά. «Με κατηγορούν και ως συνεχιστή του Σαμαρά και ως αντι-τροϊκανό» απάντησε ο κ. Βαρουφάκης, χωρίς να μπει στην ουσία του θέματος.

Διαπραγμάτευση «στο κουβεντιαστό»

Προτού διαρραγούν οι σχέσεις των δύο πλευρών, στις 20 Φεβρουαρίου 2015, η κυβέρνηση πίστεψε ότι πέτυχε τον στόχο της, με τη συμφωνία για την τετράμηνη παράταση της δανειακής σύμβασης. Η κυβέρνηση θα υπέβαλλε κατάλογο με μεταρρυθμιστικά μέτρα, ο οποίος θα εξειδικευόταν ως το τέλος Απριλίου. Η κυβέρνηση κατέθεσε τις προτάσεις της αλλά η συμφωνία δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Η κυβέρνηση υφίστατο μεγάλη οικονομική πίεση, τηρώντας την υποχρέωση να καταβάλει τις δόσεις του ΔΝΤ για να μην προκαλέσει πιστωτικό γεγονός. Είχε επίσης να αντιμετωπίσει ανυπέρβλητα εσωτερικά προβλήματα. «Η κυβέρνηση μέχρι τον Απρίλιο ήταν «στο κουβεντιαστό». Δεν είχε οργανωμένο μηχανισμό διαπραγμάτευσης» διηγείται πηγή που γνωρίζει τα ντεσού εκείνης της περιόδου. «Επιπλέον, ο Βαρουφάκης παρουσίαζε πάντα μια εικόνα που έδειχνε τι πρέπει να κάνουν οι άλλοι και όχι η ελληνική πλευρά» προσθέτει. Διαπραγματευτική ομάδα απέκτησε η κυβέρνηση τον Μάιο, μετά τη Σύνοδο στη Ρίγα, όπου κατά ομολογία του ο Αλέξης Τσίπρας κατάλαβε ότι ο υπουργός των Οικονομικών του δεν έχαιρε εκτίμησης από τους ομολόγους του.

Διπλωματικό μπούλινγκ

Μέχρι τότε ο κ. Βαρουφάκης είχε καταφέρει να στρέψει εναντίον του και τους έξω και τους μέσα. Μεταδίδεται ότι στο περιθώριο μιας άτυπης συνάντηση των υπουργών Οικονομικών της ΕΕ, κάποιος από τους παριστάμενους διερωτήθηκε, «δεν καταλαβαίνει αυτός ο άνθρωπος ότι με το διπλωματικό μπούλινγκ δεν ωφελεί την πατρίδα του;». Αλλά, σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, στελέχη του οικονομικού επιτελείου που καταλάβαιναν ότι τα πράγματα πάνε πολύ στραβά, άνοιξαν δίαυλο επικοινωνίας με στελέχη του επιτελείου Σαμαρά προκειμένου να αποφεύγουν τις κακοτοπιές με την τρόικα, η οποία επέμενε να βάζει ξανά στο τραπέζι θέματα που είχε απορρίψει η προηγούμενη κυβέρνηση. Γαλάζια στελέχη λένε ότι είχαν αντιληφθεί από τον τρόπο που οι δανειστές απέφευγαν να κλείσουν την πέμπτη αξιολόγηση ότι θα οδηγούσαν τη χώρα σε ασφυξία, ακόμη και σε Grexit, αν η πιθανολογούμενη, τότε, κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ «δεν συμπεριφερόταν όπως έπρεπε». Αυτές οι επικοινωνίες, όμως, ήταν διαπροσωπικές και τελικά αποδείχτηκε ότι δεν μπορούσαν να επηρεάσουν τον ρου της ιστορίας. Στο τέλος Ιουνίου η Ελλάδα βρέθηκε στο χείλος της αβύσσου, εκτός προγράμματος.

Τα κατοπινά γεγονότα έσβησαν από τη μνήμη ένα αποκαλυπτικό άρθρο του Ambrose Evans-Pritchard, εκ των συνομιλητών του κ. Βαρουφάκη εκείνη την περίοδο, το οποίο δημοσιεύτηκε στην «Telegraph» στις 7 Ιουλίου, δύο ημέρες μετά το δημοψήφισμα. Ο βρετανός δημοσιογράφος γράφει ότι ο κ. Τσίπρας εξήγγειλε το δημοψήφισμα «ελπίζοντας να το χάσει», φιλοξενεί δηλώσεις του υπουργού Οικονομικών ότι οι δανειστές «δεν ήθελαν συμφωνία. Είχαν ήδη αποφασίσει να μας σπρώξουν προς την έξοδο», και περιγράφει αυτό που έγινε γνωστό αργότερα ως plan Χ, το οποίο, όπως σημειώνει, συζητήθηκε σε κλειστή κυβερνητική σύσκεψη, όταν η ΕΚΤ αρνήθηκε να αυξήσει τη ρευστότητα μέσω ELA. Εθνικοποίηση της Τράπεζας της Ελλάδας, σύλληψη του κεντρικού τραπεζίτη, δέσμευση των αποθεματικών της, ύψους 17 δισ. ευρώ, έκδοση IOU στο μοντέλο της Καλιφόρνιας, «κούρεμα» των ελληνικών ομολόγων που είχε η ΕΚΤ κατά 27 δισ. ευρώ. «Ο κ. Τσίπρας απέρριψε το σχέδιο. Το θεώρησε πολύ επικίνδυνο» γράφει το δημοσίευμα. Αυτό που περιγράφεται, δεν είναι το αμυντικό σχέδιο της κυβέρνησης κατά των δανειστών, αλλά το plan Α.

Στις αρχές Απριλίου, ο κ. Τσίπρας συνειδητοποίησε ότι η διαπραγμάτευση με την Ευρώπη δεν κατέληγε εκεί όπου φανταζόταν και έδωσε εντολή στον κ. Βαρουφάκη να μελετήσει όλα τα ζητήματα που θα προέκυπταν αν η Ελλάδα αναγκαζόταν να εγκαταλείψει το ευρώ. Εκείνος ανέθεσε στον Τζέιμς Γκαλμπρέιθ να αναλύσει τα σενάρια για τη μετάβαση στη νέα δραχμή. Λίγο πριν από το Πάσχα ο Πρωθυπουργός με μια στενή ομάδα υπουργών και συνεργατών του είχε αποφασίσει να προχωρήσει σε δημοψήφισμα, εφόσον η διαπραγμάτευση έφτανε σε αδιέξοδο και έδωσε εντολή να γίνει όλη η απαραίτητη προεργασία, έκδοση ΠΝΠ, τήρηση προθεσμιών, προμήθεια φακέλων και ψηφοδελτίων.

Το «σχέδιο Χ»

Ο κ. Γκαλμπρέιθ με πενταμελή ομάδα συνεργατών εκπόνησε, όπως περιγράφει στο βιβλίο του «Καλώς όρισες στη μαρτυρική αρένα», το «σχέδιο Χ», το οποίο προέβλεπε την κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης, την εθνικοποίηση της Τράπεζας της Ελλάδας και το κλείσιμο των υπόλοιπων τραπεζών, τον έλεγχο στα καύσιμα, στα τρόφιμα και στα φάρμακα, την εκτύπωση υποσχετικών (IOU) για την πληρωμή μισθών και συντάξεων και ΤΑΝ (tax – anticipation notes) για την είσπραξη φόρων, την κινητοποίηση του στρατού και της αστυνομίας, την επιστράτευση των δημοσίων υπαλλήλων, ώστε να γίνει ομαλά η μετάβαση στη νέα δραχμή. Το σχέδιο διέρρευσε γιατί μέλη της κλειστής ομάδας αναζητούσαν τεχνικές πληροφορίες και κίνησαν τις υποψίες, οι οποίες μεταφέρθηκαν στον Χάρη Θεοχάρη και εκείνος κατήγγειλε στη Βουλή στις 30 Ιουνίου ότι κυβέρνηση και Γενικό Λογιστήριο ετοιμάζουν τη μετάβαση στη δραχμή. Τις ίδιες ημέρες πληροφορήθηκε το επικίνδυνο σχέδιο και ο κ. Στουρνάρας και αμέσως επικοινώνησε με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο, προκειμένου να χαραχθεί γραμμή άμυνας για την παραμονή της χώρας στο ευρώ. Η «αιματοχυσία» αποφεύχθηκε με τη συμφωνία της 12ης Ιουλίου 2015.

ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ
Ο Αλέξης Τσίπρας και το επιτελείο του πίστευαν στις αρχές του 2015 ότι αξιοποιώντας το αποτέλεσμα των εκλογών, θα έκαναν μια γρήγορη διαπραγμάτευση και θα πετύχαιναν να ενταφιάσουν το πρόγραμμα της προηγούμενης κυβέρνησης και να αλλάξουν το μείγμα των μέτρων προσθέτοντας προτάσεις από το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ, κυρίως αναπτυξιακά και κοινωνικά μέτρα για την αποκατάσταση των αδικιών που προκάλεσαν τα μνημόνια. Συν την ελάφρυνση χρέους.