Η ευρωπαϊκή ιστορία έχει σε πολλές από τις κρισιμότερες καμπές της διαμορφωθεί από τις επιλογές της Βρετανίας.

Η πάλαι ποτέ θαλασσοκράτειρα είχε τον τρόπο να επηρεάζει τις ισορροπίες στην ηπειρωτική Ευρώπη –συνήθως προς όφελός της. Σήμερα, σε μια εποχή εντελώς διαφορετική, η επιλογή των Βρετανών να εγκαταλείψουν την Ευρωπαϊκή Ενωση επηρεάζει ξανά, αν και όχι αποκλειστικά, την ήπειρο.

Η άτυπη Σύνοδος των υπολοίπων «27» στο κάστρο της Μπρατισλάβας ήταν μια συνάντηση ενδοσκόπησης και προβληματισμού. Η ΕΕ αναζητεί απεγνωσμένα ένα νέο αφήγημα που θα την απελευθερώσει από την εσωστρέφεια. Οσοι όμως αναμένουν οραματικές επιλογές μάλλον θα διαψευστούν ή πρέπει να περιμένουν ως τον Μάρτιο του 2017. Τότε στη Ρώμη, εκεί όπου υπεγράφη η Συνθήκη Ιδρυσης της τότε ΕΟΚ, θα εορταστεί η 60ή επέτειος της ενοποίησης και θα παρουσιαστεί ένας «οδικός χάρτης» για το μέλλον της Ευρώπης.

Οι τρεις μεγάλες προκλήσεις
Το νέο ευρωπαϊκό αφήγημα, όμως, όπως διαμορφώνεται, θα μεταβάλει το μεταπολεμικό τρίπτυχο «ειρήνη, ευημερία, αξίες». Αυτό μοιάζει να έχει πλέον εκπνεύσει. Αντίθετα, το νέο αφήγημα θα καλείται να απαντήσει στις τρεις μεγάλες προκλήσεις που σύμφωνα με όλες τις έρευνες απασχολούν τους ευρωπαίους πολίτες: την παγκοσμιοποίηση, την ασφάλεια (κυρίως την εσωτερική), τη μετανάστευση. Κοινός παρονομαστής στην απάντηση που προετοιμάζεται είναι η «προστασία» των πολιτών της ΕΕ από τις συνέπειες των προκλήσεων αυτών. Οι μείζονες ενοποιητικές πρωτοβουλίες υποχωρούν έναντι των πρακτικών λύσεων. Και τα κράτη-μέλη επιζητούν να έχουν ακόμη περισσότερο ρόλο στη διαμόρφωση των αποφάσεων, με την Επιτροπή να περιορίζεται στον ρόλο του εκτελεστικού βραχίονα των αποφάσεων.
Επιπλέον είναι σαφές ότι έχουν δημιουργηθεί ομαδοποιήσεις, με βασικότερη αυτή των χωρών του Βίζεγκραντ, χωρίς να περνάει απαρατήρητη η κίνηση της Αθήνας να συγκαλέσει μια ευρωμεσογειακή Σύνοδο. Η εν λόγω πρωτοβουλία προκάλεσε ποικίλα (κυρίως αρνητικά) σχόλια, αλλά οι γνωρίζοντες έλεγαν ότι, παρά τα ωραία λόγια, η αδυναμία της Γαλλίας στην τρέχουσα συγκυρία περιορίζει σημαντικά το βεληνεκές του εγχειρήματος. Αλλωστε οι περισσότεροι από τους ηγέτες των χωρών αυτών, κυρίως Σοσιαλιστές, εμφανίζονται αποδυναμωμένοι. Αν προσθέσει κανείς τις εκλογικές αναμετρήσεις σε τρία από τα ιδρυτικά κράτη-μέλη της ΕΕ εντός του 2017 αντιλαμβάνεται τις δυσκολίες και τους περιορισμούς να σκιαγραφηθούν τα επόμενα βήματα.
Τουσκ και Γιούνκερ
Τις τελευταίες ημέρες διεξήχθη μεγάλη συζήτηση στην έδρα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου γύρω από το κείμενο που δημοσιοποίησε την περασμένη Τρίτη ο Ντόναλντ Τουσκ εν όψει της άτυπης συνάντησης στην πρωτεύουσα της Σλοβακίας. Στην «Επιστολή της Μπρατισλάβας» ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου επεχείρησε να συμπυκνώσει το περιεχόμενο των συζητήσεων που είχε προετοιμάζοντας τη συνάντηση. Η υπερβολικά πραγματιστική και μάλλον απαισιόδοξη εικόνα που περιέγραψε φάνηκε να έχει ενοχλήσει αρκετούς. Και αναμφίβολα ήλθε σε αντίθεση με την προσπάθεια του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ να παρουσιάσει, κατά τη διάρκεια της ομιλίας του για την «Κατάσταση της Ενωσης» στην Ολομέλεια της Ευρωβουλής, μια «θετική ατζέντα».
Η μετά Brexit ΕΕ
Οι δύο άνδρες φαίνεται να έχουν διαφορετικές προσεγγίσεις για την ΕΕ στη μετά Brexit εποχή, χωρίς να σημαίνει ότι οι απόψεις τους για τα προσεχή βήματα απέχουν παρασάγγας. Ο κ. Τουσκ έχει εδώ και αρκετό καιρό εκφράσει την άποψη ότι η ΕΕ πρέπει να… ξαποστάσει και να μην αναλάβει νέες μείζονες ενοποιητικές πρωτοβουλίες. Η άποψη αυτή συμπυκνώνεται στην ανάγκη επιστροφής εξουσιών από το κοινοτικό επίπεδο στις εθνικές πρωτεύουσες. Οπως έγραψε ο κ. Τουσκ, «η απόδοση νέων εξουσιών στους κοινοτικούς θεσμούς δεν είναι η επιθυμητή συνταγή. Οι εθνικοί εκλογείς θέλουν περισσότερη επιρροή στις αποφάσεις της Ενωσης». Κατά τον κ. Τουσκ, η προσφυγική κρίση υπήρξε «σημείο καμπής» για την ΕΕ.
Ωστόσο ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου δεν έχει προς το παρόν υπεισέλθει σε εις βάθος ανάλυση για την τόνωση της ανάπτυξης και της απασχόλησης. Ακόμη και στο ζήτημα αυτό εμφανίζονται διαφορές προσέγγισης. Οι Σοσιαλιστές θεωρούν ότι πρέπει να τονωθούν οι δημόσιες δαπάνες, οι Κεντροδεξιοί επιμένουν στην ανάγκη καινοτομίας και ενίσχυσης της Ενιαίας Αγοράς. Κοινή είναι πάντως η πεποίθηση ότι απαιτείται συντονισμένη δράση για την αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων.
Σε μια ένδειξη του πόσο κοντά είναι η σκέψη Τουσκ σε αυτήν των χωρών του Βίζεγκραντ, οι τέσσερις χώρες που αποτελούν την ομάδα (Πολωνία, Ουγγαρία, Σλοβακία, Τσεχία) εξέδωσαν πριν από τη συνάντηση της Μπρατισλάβας μια Κοινή Δήλωση. Σε αυτήν δίνουν έμφαση στον ρόλο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, άρα των κρατών- μελών, ζητούν ενίσχυση της θέσης των εθνικών κοινοβουλίων, ενδυνάμωση της προστασίας των εξωτερικών συνόρων της Ζώνης Σένγκεν, έλεγχο της μετανάστευσης και διατήρηση της Ενιαίας Αγοράς.
Από την πλευρά του, ο πρόεδρος της Κομισιόν θεωρεί ότι η ΕΕ έχει τον τρόπο, εκμεταλλευόμενη τα περιθώρια ανάληψης νομοθετικών πρωτοβουλιών, να εμβαθύνει την ενότητά της σε μια στιγμή που το Brexit έχει αναδείξει τον κατακερματισμό σε όλα τα επίπεδα. Στην ομιλία του στο Στρασβούργο την περασμένη Τετάρτη ο πολύπειρος λουξεμβούργιος πολιτικός προσπάθησε να ανυψώσει το φρόνημα όσων πιστεύουν στην ενωμένη Ευρώπη και παράλληλα να αναδείξει συγκεκριμένους τομείς στους οποίους μπορούν να αναληφθούν πρωτοβουλίες που θα τονώσουν την ενότητα των «27». Ο κ. Γιούνκερ αναγνώρισε την «υπαρξιακή κρίση» της ΕΕ λέγοντας ότι ποτέ στο παρελθόν δεν έχει δει τόσο λίγο κοινό έδαφος για συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών. Υπήρξε όμως σαφής ότι η ΕΕ δεν τελειώνει επειδή οι Βρετανοί αποφάσισαν να φύγουν.
Ανέδειξε τρεις τομείς συνεργασίας: πρώτον, την ανάγκη επενδύσεων μέσω του διπλασιασμού του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων με σκοπό την ενίσχυση της ανάπτυξης, δεύτερον, την ανάληψη πρωτοβουλιών για στενότερη συνεργασία στον αμυντικό τομέα (όλες οι ενδείξεις συντείνουν ότι υπάρχει μεγάλη υποστήριξη από το Βερολίνο για κάτι τέτοιο, ενώ έχει κατατεθεί κοινή γαλλογερμανική πρόταση αλλά και ιδέες από τη Φεντερίκα Μογκερίνι, χωρίς να υποκαθίσταται το ΝΑΤΟ) και, τρίτον, τη στενότερη συνεργασία στον τομέα της εσωτερικής ασφάλειας τόσο σε επίπεδο εξωτερικών συνόρων όσο και για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας.
Στη Σύνοδο της Μπρατισλάβας ο κ. Γιούνκερ προχώρησε ένα βήμα παραπέρα παρουσιάζοντας έναν οδικό χάρτη για τους επόμενους 12 μήνες. Οι άμεσες προτεραιότητες αφορούν στο να καταστεί επιχειρησιακή η νέα Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή – Ακτοφυλακή εντός του Οκτωβρίου και να τεθεί σε λειτουργία το Σύστημα Εισόδου – Εξόδου ώστε να καταγράφονται οι κινήσεις των υπηκόων τρίτων χωρών στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Τα περισσότερα από τα μέτρα έχουν ορίζοντα τον επόμενο Ιούνιο.

Κινητήρια δύναμη
Ο παράγοντας «Γερμανία»και οι σχεδιασμοί Μέρκελ
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η «σιδηρά κυρία» του Βερολίνου διαδραματίζει καίριο ρόλο στις εξελίξεις. Η Ανγκελα Μέρκελ ασπάζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό τον πραγματισμό του Ντόναλντ Τουσκ και αυτό προκύπτει από τα όσα έχουν δηλώσει και πράξει μετά τη συνάντηση στις 18 Αυγούστου στο κάστρο Μέζεμπεργκ.
Οι δυο τους συνάντησαν όλους τους ευρωπαίους ηγέτες πριν από την Μπρατισλάβα και φαίνεται ότι συμφωνούν στην αποφυγή μεγαλόπνοων πρωτοβουλιών. Αλλωστε, όπως έλεγε στο «Βήμα» ευρωπαίος διπλωμάτης στο Στρασβούργο, «προς το παρόν η Γερμανία δεν θα βιαστεί για τίποτα. Επομένως, θα υπάρξει σίγουρα μία περίοδος στασιμότητας. Ολοι θα προσπαθήσουν να κερδίσουν χρόνο και είναι άγνωστο αν αυτό είναι ό,τι καλύτερο υπό τις παρούσες συνθήκες».
Η γερμανίδα καγκελάριος, μιλώντας μετά το πέρας της άτυπης συνόδου, επανέλαβε την ανάγκη για συμβιβασμούς αλλά και για την υποχρέωση να επιδεικνύεται αλληλεγγύη και να προστατευθούν οι κοινές ευρωπαϊκές αξίες που διασφαλίζουν τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής. Απέκλεισε επίσης αλλαγή Συνθηκών και μεγαλόστομες διακηρύξεις. Η δε κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Φρανσουά Ολάντ έδειξε ότι ο γαλλογερμανικός άξονας θα συνεχίσει να αποτελεί κινητήρια δύναμη εντός της ΕΕ.
Παρασκήνιο για τις δηλώσεις
Οπως «Το Βήμα» πληροφορείται, στην Μπρατισλάβα εκτυλίχθηκε εντονότατο παρασκήνιο για το αν θα έπρεπε να υπάρξει Κοινή Δήλωση της άτυπης Συνόδου ή όχι. Στη συνάντηση των sherpas των ηγετών πριν από λίγες ημέρες είχε συμφωνηθεί να μην εκδοθεί κοινό κείμενο παρά μόνο κοινά σημεία δηλώσεων του κ. Τουσκ. Η σλοβακική προεδρία όμως «κατέβασε» κείμενο με εκτενείς και επιλεκτικές αναφορές σε συγκεκριμένα ζητήματα, όπως π.χ. στην προστασία των εξωτερικών συνόρων. Αυτό προκάλεσε την αντίδραση και της Αθήνας καθώς γινόταν π.χ. επιλεκτική αναφορά στην ανάπτυξη συνοριοφυλάκων στη Βουλγαρία. Η Ιταλία και βόρειες χώρες επίσης αντέδρασαν, με αποτέλεσμα οι ειδικές αναφορές να εκδοθούν ως συστάσεις recommendations) των προέδρων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, της Επιτροπής και της σλοβακικής προεδρίας που θα συζητηθούν σε προσεχείς συνόδους.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ