Ξηλώνουν το πουλόβερ για να ξεμπερδέψουν με το «Brexit»

Προς μια συμφωνία που θα ακροβατεί στα όρια των κοινοτικών συνθηκών και θα δημιουργεί επικίνδυνο προηγούμενο ώστε να αρχίσει να… ξηλώνεται το πουλόβερ της ευρωπαϊκής ενοποίησης οδεύουν οι «28» εν όψει των διαπραγματεύσεων για το «Βρετανικό Ζήτημα» στο πλαίσιο της Συνόδου Κορυφής στις 18-19 Φεβρουαρίου στις Βρυξέλλες. Πηγές με βαθιά γνώση της διαπραγμάτευσης αναφέρουν στο «Βήμα» ότι το Λονδίνο βγαίνει κερδισμένο σχεδόν σε όλα τα μέτωπα από τις προτάσεις που έχει καταθέσει ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ. Οι ίδιες πηγές σημειώνουν μάλιστα ότι το προηγούμενο που δημιουργείται ώστε να μπορέσει ο Ντέιβιντ Κάμερον να κερδίσει στο δημοψήφισμα και να αποφευχθεί το «Brexit» θα μπορούσε, υπό ακραίες συνθήκες, να δημιουργήσει ένα πλαίσιο ικανό να χρησιμοποιηθεί ακόμη και σε περίπτωση που μια χώρα βρεθεί στο σημείο που βρέθηκε η Ελλάδα τον περασμένο Ιούλιο, δηλαδή υπό την απειλή του Grexit.

Από αυτή την άποψη, η συμμετοχή της χώρας μας σε όλη αυτή τη συζήτηση και ιδιαίτερα σε όσα διεμείφθησαν τις τελευταίες δύο εβδομάδες στις Βρυξέλλες υπήρξε πολύ περιορισμένη. Κοινοτικοί κύκλοι εξέφραζαν μάλιστα την απορία τους για την πολύ χαλαρή στάση του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών, οι αρμόδιες διευθύνσεις του οποίου δεν έκριναν σκόπιμο να αφιερώσουν ιδιαίτερη προσοχή στο «Βρετανικό Ζήτημα». Η στάση αυτή προκαλεί έκπληξη, από τη στιγμή που υπάρχουν ανοιχτά μέτωπα για την Αθήνα (Προσφυγικό), η οποία θα μπορούσε, όπως έχουν κάνει άλλες πρωτεύουσες, να διεκδικήσει οφέλη.

Ευαισθησίες και προτεραιότητες

Ο κ. Τουσκ πάντως, που κινεί τα νήματα μέσω του Πιότρ Σεραφίν, επικεφαλής του γραφείου του, εξέφρασε πριν από λίγες ημέρες τον προβληματισμό του για την πορεία των διαπραγματεύσεων. Μίλησε για «εύθραυστες συνομιλίες» και προειδοποίησε για τον κίνδυνο άλλα κράτη-μέλη να επιδιώξουν να εκμεταλλευθούν τη ρύθμιση για τη Βρετανία ώστε να ικανοποιήσουν ιδιοτελείς σκοπούς εσωτερικής πολιτικής κατανάλωσης. Υπάρχει γενικότερα μια ανησυχία, την οποία εκφράζουν σε ιδιωτικές συνομιλίες τους ευρωπαίοι διπλωμάτες, ότι κράτη όπως η Γαλλία (σε περίπτωση εκλογικής επικράτησης της Μαρίν Λεπέν), η Ουγγαρία, η Πολωνία, ακόμη και η Ιταλία ίσως αξιοποιήσουν το βρετανικό προηγούμενο. Ο κ. Τουσκ θα πραγματοποιήσει περιοδεία αυτή την εβδομάδα ώστε να κλείσει τα ανοιχτά μέτωπα.

Είναι ξεκάθαρο πάντως ότι η συγκυρία έχει ευνοήσει το Λονδίνο. Με την προσφυγική κρίση να απασχολεί σφόδρα το Βερολίνο, η Ανγκελα Μέρκελ δεν έχει την παραμικρή όρεξη να υπάρξει εμπλοκή και στο «Βρετανικό Ζήτημα». Ούτως ή άλλως, η καγκελάριος επιθυμεί την παραμονή της Βρετανίας στην ΕΕ διότι τουλάχιστον σε θέματα όπως η ενίσχυση της ενιαίας αγοράς και της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας, το Βερολίνο και το Λονδίνο συμφωνούν.

Περίτεχνες νομικές ντρίμπλες

Επί της πρότασης Τουσκ έλαβαν χώρα δύο συνεδριάσεις των Μονίμων Αντιπροσώπων των κρατών-μελών μαζί με τους απεσταλμένους των κυβερνήσεων (σ.σ.: από ελληνικής πλευράς έλαβε μέρος ο Τάκης Παυλόπουλος, σύμβουλος του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα). Οι αλλαγές στο βασικό 16σέλιδο κείμενο του κ. Τουσκ υπήρξαν ελάχιστες, καθώς από το γραφείο του καταβάλλεται μεγάλη προσπάθεια να μη διαταχθούν οι δυσκολίες στις οποίες κατέληξε η ομάδα που χειρίστηκε τον φάκελο.

Στην ομάδα αυτή πρωταγωνιστικό ρόλο έχουν, πέραν του κ. Σεραφίν, οι Τζόναθαν Φολ (ένα από τα αρτιότερα στελέχη της Κομισιόν και προερχόμενος από τη Βρετανία), ο Μάρτιν Σελμάιερ (προσωπάρχης του Ζαν Κλοντ Γιούνκερ), ο Γέπε Τράνχολμ-Μίκελσεν (ο δανός Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου), ο Ιμπέρ Λεγκάλ (ο επικεφαλής της Νομικής Υπηρεσίας του Συμβουλίου) και ο σερ Ιβάν Ρότζερς, ο στενότερος σύμβουλος του Ντέιβιντ Κάμερον.

Οι νομικές υπηρεσίες του Συμβουλίου επιμένουν ότι όλα όσα συμπεριλαμβάνονται στην πρόταση δεν παραβιάζουν το Κοινοτικό Δίκαιο. Νομικοί κύκλοι όμως σημειώνουν στο «Βήμα» ότι η διαπραγμάτευση θυμίζει λίγο την ακροβασία που έγινε κατά την περίοδο της κρίσης της ευρωζώνης, όταν οι δύσκολες αποφάσεις ελήφθησαν σε διακυβερνητικό επίπεδο και εκτός ενωσιακού πλαισίου.

Οι ειδικότερες ρυθμίσεις

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν ορισμένες ειδικότερες ρυθμίσεις. Ενα από τα βασικά αιτήματα του κ. Κάμερον ήταν να υπάρξει μια διαφορετική ερμηνεία της δέσμευσης που περιλαμβάνεται στις Συνθήκες για «ολοένα στενότερη ένωση» (πρόκειται για τη γνωστή φράση «ever closer union»). Στην πρόταση Τουσκ γίνεται, ίσως για πρώτη φορά, μια προσπάθεια να ερμηνευθεί η φράση αυτή και ουσιαστικά να αποκλείσει την πιθανότητα Πολιτικής Ενωσης. Οι νομικοί εμπειρογνώμονες της ΕΕ «σκάλισαν» προηγούμενα κείμενα και ανακάλυψαν προηγούμενες αναφορές σε διαφορετικούς δρόμους προς την ολοκλήρωση για να ενισχύσουν τα επιχειρήματά τους.

Ενα πολύ ευαίσθητο ζήτημα που θα μπορούσε να κρίνει την (με βάση τα σημερινά δεδομένα αβέβαιη) έκβαση του βρετανικού δημοψηφίσματος, που ο κ. Κάμερον φέρεται να επιθυμεί να πραγματοποιηθεί στις 23 Ιουνίου, αφορά την υιοθέτηση ενός «μηχανισμού ασφαλείας» που θα επιτρέπει στο Λονδίνο να αναστέλλει ως και για τέσσερα χρόνια την καταβολή επιδομάτων σε εργαζομένους από άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ στη Βρετανία.

Το αίτημα αυτό ακουμπά το πολύ ευαίσθητο ζήτημα της ελεύθερης κυκλοφορίας. Για τον λόγο αυτόν η σχετική αναφορά στην πρόταση Τουσκ δεν είναι ονομαστική και αφορά «προσωρινή αναστολή». Θα απαιτεί δε, προηγουμένως, αίτημα από μια χώρα προς την Κομισιόν. Τα κριτήρια για την ενεργοποίηση παραμένουν πάντως ασαφή, πέρα από μια γενική αναφορά στις επιπτώσεις στα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας.

Η συμβιβαστική λύση

Μια συμβιβαστική λύση στο θέμα αυτό φαίνεται ότι έχει βρεθεί ώστε ο μηχανισμός ασφαλείας να μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο από τη Βρετανία και πιθανόν τη Σουηδία, χώρες που μετά τη διεύρυνση του 2004 ζήτησαν εξαίρεση από τους προσωρινούς μεταβατικούς ελέγχους στην ελεύθερη κυκλοφορία από τα νέα μέλη της ΕΕ.

Ετερο «δύσπεπτο» ζήτημα, όπου κρίσιμη είναι η στάση της Γαλλίας, είναι η επίκληση ενός «έκτακτου φρένου» (emergency break) ώστε μια ομάδα κρατών να μπορεί, σε επίπεδο Συμβουλίου, να ζητήσει αναστολή απόφασης. Το ζήτημα αυτό μπορεί να επηρεάσει αποφάσεις που αφορούν τους εντός και εκτός ευρωζώνης, αν π.χ. επιδιωχθεί η δημιουργία θέσης υπουργού Οικονομικών της ευρωζώνης. Το περιστατικό που συνέβη το περασμένο καλοκαίρι, όταν το Λονδίνο ζήτησε εγγυήσεις για να συναινέσει στη χρήση του μηχανισμού EFSM ώστε να δοθεί δάνειο-γέφυρα στην Ελλάδα, αποτελεί κλασικό παράδειγμα πιθανών περιπλοκών. Το «έκτακτο φρένο» είναι πάντως μια βασική παραχώρηση που ζητεί η Βρετανία ώστε να προστατευθεί το City από μελλοντικές αλλαγές στο ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό τοπίο. Πλήρης εξαίρεση όμως δύσκολα θα περνούσε από το Παρίσι και το Βερολίνο.

Αγνωστο, τέλος, παραμένει αν μια Δήλωση των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων στην προσεχή Σύνοδο Κορυφής θα είναι επαρκώς νομικά δεσμευτική για το Λονδίνο ή αν ο κ. Κάμερον θα επιμείνει οι αλλαγές να εισαχθούν στις κοινοτικές Συνθήκες.