Κάθε βήμα στην Αμφίπολη είναι μια πατημασιά πάνω σε γη-μνήμη

Η Μεσολακκιά υποδέχεται τον επισκέπτη με ένα πανό που γράφει «Ανισόπεδος κόμβος άμεσα». «Πονοκέφαλος» για την περιοχή έχει γίνει μετά την ολοκλήρωσή του το δευτερεύον εθνικό δίκτυο Μεσορράχης – Αμφίπολης. Αναγκάζονται να μπαίνουν οι αγρότες με τα τρακτέρ στην εθνική οδό για να περάσουν απέναντι στα χωράφια. Μάλιστα, όπως θύμισε ένας κάτοικος, τα μνήματα είναι από την κάτω μεριά· για να ανάψεις ένα καντήλι, πρέπει να διασχίσεις την Εθνική.

Τώρα πάντως όλοι οι δρόμοι οδηγούν εκεί. Και από ‘κεί, ούτε ένα χιλιόμετρο μακριά, στον λόφο Καστά. Σε οδηγούν τόξα-σημάνσεις, ανηφορίζεις χωματόδρομο προς τα κτήματα της περιοχής, με ελιές, αμυγδαλιές, καπνά (τα τελευταία λιγοστά πια, αν και κάποτε ήταν βασική καλλιέργεια στην περιοχή). Μια δεξαμενή νερού είναι το σημάδι για να στρίψεις δεξιά και ο δρόμος σε βγάζει εκεί όπου όλοι θέλουν να αγναντέψουν το παρελθόν και να φανταστούν το μέλλον. Αυστηρά τα μέτρα ασφαλείας, μέσα και έξω από την ανασκαφή.

Πολλοί ήλθαν με την εντύπωση ότι θα δουν τις Σφίγγες, τις Καρυάτιδες ή έστω την είσοδο του μνημείου, ακόμη και τον περίβολο με τις ορθομαρμαρώσεις! Από τα περίπου 50 μέτρα βλέπεις τον τύμβο να στέκει επιβλητικός στους αιώνες και γύρω του το εργοτάξιο της ανασκαφής να μην παίρνει ανάσα, θέλοντας να αποκαλύψει τι κρύβει στο εσωτερικό του. Από την πλευρά που σταματά η πρόσβαση των επισκεπτών φαίνεται ο περίβολος του τύμβου με τους δόμους από πωρόλιθο, χωρίς τις ορθομαρμαρώσεις. Η είσοδος του μνημείου προς τους θαλάμους αλλά και η εντυπωσιακή συνέχεια του περιβόλου με τα μάρμαρα είναι από την άλλη μεριά.

Εργάτες, η αρχαιολογική ομάδα, επιστήμονες όλων των ειδικοτήτων φεύγουν και έρχονται καθημερινά όσο πιο «αθόρυβα» γίνεται.

Γέροντες και ιστορίες

Επτά χιλιόμετρα πιο πάνω ήταν η παλιά Μεσολακκιά, που ακόμη πιο παλιά λεγόταν «τα Λακκοβήκια». Τη μολογάνε ακόμη οι γέροντες της περιοχής, μαζί με ιστορίες για νομίσματα, για σκαλώματα στα κτήματα που αποδεικνυόταν ότι ήταν αρχαία μάρμαρα, για νομίσματα που έβρισκαν στο τσάπισμα.

Στο δημοτικό αναψυκτήριο, με τα τραπεζάκια του κάτω από τον πανέμορφο πλάτανο, οι συνταξιούχοι κουβαλάνε μνήμες που τις δένουν με τον λόφο Καστά και το μνημείο. «Ηβραμε, θα ‘χει μια εικοσαετία, δυο θυμιατά κεραμικά, ένα παλιό και ένα καινούργιο. Το παλιό άξιζε πολλά. Με έδωσαν 3.000 δραχμές. Κάτω από την παλιά Μεσολακκιά ήταν, στο «Πάτημα» και την «Κατσίκα»» διηγείται ο 86χρονος Νίκος Π. Οταν ρωτώ τον φίλο του, τον κυρ-Παναγιώτη, τι θα ήθελε να βρουν στον τύμβο Καστά, είπε: «Κάποτε θα τελειώσουν. Δεν θέλω να έχει χρυσό. Να έχει βασιλιάδες, τα ονόματά τους. Να μείνει στην Ιστορία ο τύμβος…».

Η αγωνία για το τι κρύβει ο τύμβος έχει συνεπάρει νέους και μεγαλύτερους, περιμένοντας κάτι «μεγάλο». «Δεν μπορεί. Για να έχει έρθει ο Σαμαράς να δει τον τύμβο, είναι ένα σημαντικό μνημείο» λέει ένας. «Το ζήτημα είναι να έρθει η βελτίωση της ζωής των κατοίκων και η ανάπτυξη της περιοχής» λέει άλλος.

Υπάρχουν και γκρίνιες. Γιατί άργησαν να βρουν τον τύμβο, ενώ αυτός τους «φώναζε». Η κουβέντα συχνά-πυκνά στο καφενείο έρχεται στον αείμνηστο Δημήτρη Λαζαρίδη, τον αρχαιολόγο-σύμβολο της Αμφίπολης. Τον σέβονται άπαντες, όμως κάποιοι θυμούνται ότι έριξε χώματα στο χωράφι τους ή ότι δεν βρήκε τον τύμβο από τότε ή ότι φόρτωσε τον τύμβο με «μπάζα» στις ανασκαφές του. Υμνούν την κυρία Περιστέρη. Αλλοι υπερασπίζονται τον Λαζαρίδη, θεωρώντας ότι ούτε χρηματοδότηση είχε ούτε την τύχη με το μέρος του όταν έκανε τις τομές στον λόφο Καστά.

Πάντως ο 54χρονος κ. Δημήτρης Νένος, βενζινοπώλης στη Μεσολακκιά και πρώην κοινοτάρχης της, τονίζει ότι η δημιουργία «στρατοπέδων» μεταξύ αρχαιολόγων και κατοίκων «μόνο κακό κάνει στην υπόθεση. Πιο ταπεινά και πιο σεμνά. Αυτό πρέπει να έχουμε όλοι κατά νου». Το 1990 πρωτοεκλέχθηκε πρόεδρος και ήταν ο νεαρότερος στον Νομό Σερρών. Ηταν φοιτητής της Ανωτάτης Βιομηχανικής στη Θεσσαλονίκη το 1976-77, όταν δούλεψε σε ανασκαφές με τον Λαζαρίδη, όπως και άλλοι. «Τα βράδια όλη η ανασκαφή γινόταν μια παρέα. Μας έμαθε στους νέους τι θα πει καλή συζήτηση, τι θα πει «αρχές ζωής». Μπορώ να γίνω κι εγώ «πιλότος» για άλλους; Αυτό είναι η ουσία. Αν βγάλω έναν τάφο παραπάνω ή αν λύσω μια εξίσωση περισσότερη, τι αλλάζει;» λέει χαρακτηριστικά.

Το Μουσείο και ο Λαζαρίδης

Το Μουσείο δεσπόζει στα ψηλά της ανηφοριάς που οδηγεί στην Αμφίπολη. Εγκαινιάστηκε το 1995. Σήμερα έχει πέντε μόνιμους υπαλλήλους και τέσσερις εποχικούς. Οι περισσότεροι εξυπηρετούν τις ανάγκες φύλαξης στην ανασκαφή. Δεν επαρκεί το προσωπικό. Το αρχαίο Γυμνάσιο και η περίφημη ξύλινη γέφυρα δεν είναι επισκέψιμα αυτή την περίοδο επειδή δεν υπάρχει διαθέσιμος φύλακας για ξενάγηση. Στην είσοδό του υπάρχει η προτομή του Δ. Λαζαρίδη, ο οποίος από το 1956 ως τον θάνατό του το 1985 έφερε στο φως πλήθος ευρημάτων και αρχαιολογικών μνημείων της Αμφίπολης. Μιλάει με πάθος ο 71χρονος πρώην αρχιφύλακας του Μουσείου το 1965-2004 κ. Αλέξανδρος Φ. Κοχλιαρίδης.

Δείχνει το ανάτυπο εκ των πρακτικών της Αρχαιολογικής Εταιρείας 1971 που υπογράφει ο Λαζαρίδης με τίτλο «Ανασκαφαί και έρευναι εις Αμφίπολιν». Στη σελίδα 57 αναφέρεται στην έρευνα του «υπερμεγέθους τύμβου εις την θέσιν «Καστάς»», σημειώνοντας ότι από την τοπογράφηση που έγινε «προκύπτει ότι η διάμετρος είναι 165 μέτρα, το δε ύψος του 21 μ. περίπου. Πρόκειται λοιπόν περί ενός εκ των μεγαλυτέρων τύμβων της αρχαιότητος».

Τονίζει ότι ο Λαζαρίδης σε μια από τις τομές που έκανε «βρήκε τμήμα της περιβόλου του λόφου Καστά, 41 μέτρα μήκος και 80 πόντους βάθος· οι δόμοι ήταν πωρόλιθος χωρίς ορθομαρμαρώσεις».

Πώς και δεν συνέχισε; «Τα χρήματα που έδιναν Αρχαιολογική Εταιρεία και ΥΠΠΟ ήταν λίγα. Επίσης, τότε δεν υπήρχε η δυνατότητα μηχανημάτων. Εσκαβε τη μια μέρα και η άμμος έπεφτε από πάνω. Την άλλη μέρα βρίσκαμε την τομή σκεπασμένη. Με φτυάρι και κασμά τότε γινόταν η ανασκαφή. Παράλληλα, τις δύο χρονιές είχε κάνει δύο τομές στη βόρεια και στη νοτιοδυτική πλευρά, πιο ψηλά, αλλά και εκεί υπήρχε η αδυναμία των χωμάτων που έπεφταν ξανά» εξηγεί.

Τότε γιατί δεν έσκαβε από πιο χαμηλά; «Κάποιοι έλεγαν να ανοίξουμε την τούμπα στη μέση και απαντούσε «δεν θέλω να δω την τούμπα πληγωμένη». Ετσι σκάβοντας και κατεβαίνοντας στα 13 μέτρα βρήκε το προϊστορικό νεκροταφείο και το νεκροταφείο της αρχαϊκής εποχής (περίπου 80 τάφοι)».

Θέλει να μιλάει για τον Λαζαρίδη ο κ. Κοχλιαρίδης. «Από την ημέρα που ήρθε το 1956, η Αμφίπολη, που ήταν ένα συνηθισμένο χωριό της εποχής, χωρίς ενδιαφέροντα, εμπλουτίστηκε με τον πολιτισμό και τις αρχαιότητες. Ο άνθρωπος δεν τα κρατούσε μέσα, τα έβγαζε. Εξηγούσε, έκανε μάθημα, ένα λαϊκό ανοιχτό πανεπιστήμιο. Μαζί με τους εργάτες και εκείνον καθόμασταν στις πλαγιές να φάμε από τον μποκτσά και έκανε μάθημα, μιλούσε για τις αρχαιότητες. Πολλές φορές ενώ ζούσαμε το σήμερα, νομίζαμε ότι ζούσαμε στην αρχαιότητα. Χωρικοί, εργάτες, τον περίμεναν το βράδυ να τους πει για τα ευρήματα».

Στο καφενείο-ταβέρνα απέναντι από το Μουσείο τις συζητήσεις μονοπωλούν οι Καρυάτιδες του μνημείου που μέρα με τη μέρα «αποκαλύπτει τα μυστικά του». «Τόσα χρόνια ταξιτζής, έχω κάνει χιλιόμετρα στους δρόμους της Θεσσαλονίκης, όπου όλα τα αρχαία τα καταπλάκωσαν –αν είναι δυνατόν! Αυτοί που τα σκέπασαν για να περάσουν δρόμοι και να γίνουν οικόπεδα είναι τυμβωρύχοι από την ανάποδη» λέει ο συνταξιούχος πια κ. Βασίλης Π. Γιαννούλης που επέστρεψε στην Αμφίπολη όπου μεγάλωσε, η οποία, όπως λέει, δεν έχει ως τώρα τη φροντίδα που της αξίζει. Τη χαρακτηρίζει ζωντανή Ιστορία, «οι πατεράδες μας δεν ξέρανε την αξία των αρχαιοτήτων. Βρίσκανε νομίσματα στα χωράφια και τα πέταγαν στο ποτάμι να κάνουν σβιν-σβιν πάνω στο νερό».

Ανάπτυξη με… θέα τον λόφο Καστά

Μεροκάματα δύσκολα, όπως παντού. Η λέξη «ανάπτυξη» κλίνεται σε όλες τις πτώσεις. Είκοσι ημερών η νέα δημοτική αρχή ξεκίνησε τον βίο της με τα φώτα της δημοσιότητας πάνω της. Ο κ. Κώστας Μελίτος, δήμαρχος Αμφίπολης, βρέθηκε στα τηλεπαράθυρα αναλύοντας τη νέα κατάσταση στην πόλη, με επίκεντρο τον τύμβο. «Τι να λέω πια; Ενας απλός μηχανικός είμαι που έγινε δήμαρχος. Δεν είμαι αρχαιολόγος. Οι ειδικοί πρέπει να μιλάνε» τονίζει, ενώ το τηλέφωνο στο γραφείο του, στο Ροδολίβος, χτυπά συνεχώς. Εξω υπάρχει αναρτημένος ο «Ορκος του Μ. Αλεξάνδρου».

Η έννοια του, όπως λέει, είναι όταν υπάρξουν τα δεδομένα της ανασκαφής, να προτείνει ένα master plan για την προβολή του χώρου και την ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Ο κ. Μελίτος εστιάζει στην προοπτική να δοθεί έμφαση και σε χρηματοδοτικά προγράμματα για να αναβαθμιστούν υποδομές για νέα καταλύματα, ιδιαίτερα στην παραλιακή ζώνη, με ενίσχυση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. «Για παράδειγμα, το αλιευτικό καταφύγιο θα μπορούσε να μετατραπεί σε μαρίνα σκαφών. Παράλληλα, έχει σημασία να επαναλειτουργήσει η παλιά σιδηροδρομική γραμμή στον κόμβο Στρυμόνα που ένωνε με το Λιμάνι των Σερρών» αναφέρει χαρακτηριστικά.