Φύλακες, σύμβολα εξουσίας και ανδρείας

Απεικονίσεις λιονταριών είναι συχνές κατά την αρχαιότητα σε δημόσιους χώρους και σε νεκροταφεία και λειτουργούσαν ως φύλακες των χώρων και ως σύμβολα εξουσίας και πολεμικής ανδρείας. Κάποια από αυτά ήταν αναθήματα, όπως ο περίφημος λέων που ανέθεσε στους Δελφούς ο Κροίσος και είχε κατασκευαστεί από περίπου 250 κιλά χρυσού! Για τους έλληνες καλλιτέχνες τα λιοντάρια ήταν κυρίως μυθικά ζώα, αν και κατά τους ιστορικούς χρόνους μικρός αριθμός υπήρχε στον βορειοελλαδικό χώρο.

Πρωτοεμφανίζονται στην αγγειογραφία και μικροτεχνία των υστερογεωμετρικών χρόνων για να περάσουν προς τα τέλη του 7ου αι. και στη μνημειακή πλαστική. Στα παλιότερα σχετικά παραδείγματα απεικονίζονται συνήθως ξαπλωμένα αν και απαντώνται ενίοτε και με ορθωμένα τα μπροστινά τους πόδια. Τάφους ξεχωριστών νεκρών φαίνεται να σηματοδοτούν από πολύ νωρίς.

Στα τέλη του 7ου αι. π.Χ. ένα εντυπωσιακό λιοντάρι, κορινθιακού εργαστηρίου, φύλασσε τον τάφο ενός προφανώς επιφανούς Κερκυραίου, ενώ σύμφωνα με την παράδοση ένα λιοντάρι κοσμούσε και τον τάφο του Λεωνίδα, του ήρωα των Θερμοπυλών –σαφής υπαινιγμός στην ανδρεία του. Το 424 π.Χ., και κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, μετά τη συντριβή των Αθηναίων –ανάμεσά τους ήταν και ο Σωκράτης –από τους Βοιωτούς στο βοιωτικό Δήλιο, οι Θεσπιείς αποθέτουν τους νεκρούς τους σε έναν κτιστό ορθογώνιο περίβολο (32 Χ 23 μ.). Τα ονόματα των πεσόντων αναγράφονταν σε λίθινες στήλες, ενώ ένα μεγάλο μαρμάρινο λιοντάρι –σώθηκε ο κορμός του –στημένο μέσα στο πολυάνδριο, επιβεβαίωνε την πολεμική αρετή τους. Το 338 π.Χ., μετά τη συντριβή στη Χαιρώνεια των Ελλήνων του Νότου από τον Φίλιππο της Μακεδονίας, οι Θηβαίοι θάβουν τους νεκρούς τους, κυρίως ιερολοχίτες, επίσης σε ένα πολυάνδριο. Επρόκειτο για ορθογώνιο και πάλι περίβολο (24 Χ 15 μ.), εντός του οποίου εντοπίστηκαν 254 σκελετοί. Και εδώ ένα μαρμάρινο λιοντάρι, ύψους 5,5 μ., στημένο σήμερα σε βάθρο ύψους 3 μ., παρέπεμπε ευθέως στην ανδρεία των νεκρών. Τα κομμάτια του λιονταριού, γνωστά από το 1818, συναρμολογήθηκαν το 1904 και αφού στο μεταξύ είχαν κακοπάθει από διάφορους θησαυροθήρες, με πιο γνωστό ανάμεσά τους τον Οδυσσέα Ανδρούτσο.

Μαρμάρινα ταφικά μνημεία που διακοσμούνται με ολόγλυφα ή ανάγλυφα λιοντάρια δεν λείπουν και από τάφους ανωνύμων θνητών. Οι εικόνες των επιβλητικών και υπερήφανων αυτών θηρίων εξυπηρετούν και εδώ τους ίδιους σκοπούς και εκπέμπουν τους ίδιους συμβολισμούς με τις εικόνες των λιονταριών που σηματοδοτούσαν τους τάφους επιφανών νεκρών. Ορισμένες ωστόσο φορές όταν οι θανόντες ονομάζονταν Λέων (ή Λέαινα) παρέπεμπαν ευθέως και στα ονόματα αυτά.