Η αποσπασματικότητα στη λήψη μέτρων, η αμφιθυμία, η έλλειψη πολιτικής βούλησης, η υπερίσχυση εθνικών πολιτικών έναντι μιας ευρωπαϊκής απάντησης στο πρόβλημα, καθώς επίσης οι διαφορετικές αντιλήψεις Βορείων και Νοτίων, συνθέτουν το παζλ της αναποτελεσματικής αντιμετώπισης του προβλήματος της παράνομης μετανάστευσης στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Χρειάστηκε η τραγωδία της Λαμπεντούζα τον περασμένο Οκτώβριο και ο θάνατος 360 μεταναστών ή εκείνη στο Φαρμακονήσι με τους 12 νεκρούς τον περασμένο Ιανουάριο για να επανέλθει δυναμικά το θέμα στο προσκήνιο, καθώς επιμελώς ορισμένοι προσπαθούσαν να το κρατήσουν κρυμμένο κάτω από το… χαλί του Δουβλίνου ΙΙ.
Την ίδια στιγμή, η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ισπανία, τα κράτη-μέλη που αποτελούν το «μαλακό υπογάστριο» της ΕΕ απέναντι στα κύματα των μεταναστευτικών ροών από τη Βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Ασία, προσπαθούσαν μάταια να ευαισθητοποιήσουν τους εταίρους τους. Δεν ήταν άλλωστε λίγοι οι ξένοι διπλωμάτες που μειδιούσαν όταν η ελληνική προεδρία του Συμβουλίου αποφάσιζε, πέρυσι το φθινόπωρο, να θέσει το μεταναστευτικό ως μία από τις προτεραιότητές της. Η Αραβική Ανοιξη και η συνακόλουθη πολιτική αποσταθεροποίηση, όμως, που μετέτρεψαν τη Συρία, την Τυνησία και τη Λιβύη σε χώρες προέλευσης ή και διέλευσης παρανόμων μεταναστών, όπλισαν με επιχειρήματα τον ευρωπαϊκό Νότο. Το φαινόμενο δε των «ξένων μαχητών» από και προς τη Μέση Ανατολή έχει ανησυχήσει πολλούς στη Δύση.

Οι «κατευθύνσεις» της ελληνικής προεδρίας
Μια πρώτη γεύση τού τι μπορεί να γίνει είναι το κείμενο των «Στρατηγικών κατευθύνσεων» που επεξεργάστηκε λεπτομερώς η ελληνική προεδρία για το μέλλον του «Προγράμματος της Στοκχόλμης» για την ελευθερία, την ασφάλεια και τη δικαιοσύνη στην ΕΕ. Οπως πληροφορείται «Το Βήμα», η εξειδίκευση της έννοιας της κοινοτικής αλληλεγγύης, ώστε να πάψει να αποτελεί κενό γράμμα, καθώς και η καθιέρωση της «πολιτικής ευθύνης», σε ζητήματα όπως η φύλαξη των ευρωπαϊκών συνόρων, αποτελούν σημεία-κλειδιά στο κείμενο που πέρασε από το πρόσφατο Συμβούλιο Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων και αναμένεται να υιοθετηθεί στην προσεχή Σύνοδο Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (26-27 Ιουνίου) στις Βρυξέλλες.
Ο συνδυασμός της κοινοτικής αλληλεγγύης και της πολιτικής ευθύνης αποτέλεσαν κομβικά σημεία που προώθησε δυναμικά η ελληνική προεδρία, στο πλαίσιο της μάχης που δίνει η Αθήνα να κατανεμηθεί πιο δίκαια το βαρύ φορτίο της παράνομης μετανάστευσης.
Τα θαλάσσια σύνορα της χώρας μας δέχονται ισχυρότατες πιέσεις από τις μεταναστευτικές ροές εξ Ανατολών, που αναμένεται να ενταθούν περαιτέρω, όπως σημειώνουν ενημερωμένες πηγές, το προσεχές διάστημα λόγω του εμφυλίου πολέμου στη Συρία. Οι ίδιες πηγές, μιλώντας ανωνύμως στο «Βήμα», λόγω της ευαισθησίας των πληροφοριών, τόνισαν ότι η Τουρκία έχει παράσχει το τελευταίο διάστημα κίνητρα σε σύρους πρόσφυγες να μετακινηθούν προς το σαντζάκι της Σμύρνης –γεγονός που θα μπορούσε να αυξήσει την έλευση μεταναστών στα ήδη επιβαρημένα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου.
Η ελληνική πλευρά δίνει, σύμφωνα με τις εκμυστηρεύσεις διπλωματικών κύκλων, μεγάλη έμφαση στην εξειδίκευση της κοινοτικής αλληλεγγύης. Στις «Στρατηγικές κατευθύνσεις» γίνεται αναφορά σε «αποτελεσματικές, ουσιαστικές μορφές» αλληλεγγύης, με την «εκτίμηση του κόστους» αντιμετώπισης των μεταναστευτικών ροών να αποτελεί ένα ουσιαστικό πρώτο βήμα. Την ίδια στιγμή, η Αθήνα επιδιώκει να ενισχυθεί και να αυστηροποιηθεί η συνεργασία με τρίτες χώρες, οι οποίες μάλιστα έχουν υπογράψει συμφωνίες επανεισδοχής με την ΕΕ, όπως η Τουρκία ή το Πακιστάν.

Η απροθυμία του Πακιστάν και του Μπανγκλαντές
Το εγχείρημα αυτό βέβαια κάθε άλλο παρά εύκολο θα είναι στην πράξη. Η Αθήνα επιθυμεί να προωθηθεί η αρχή της «θετικής αιρεσιμότητας» που συμπυκνώνεται στην παροχή περισσότερης οικονομικής βοήθειας σε τρίτες χώρες, είτε προέλευσης είτε διέλευσης παρανόμων μεταναστών, εφόσον όμως εφαρμόζουν τις συμφωνίες που έχουν υπογράψει. Αυτό όμως μένει να αποδειχθεί. Πόσο εύκολο είναι π.χ. να ελέγξει και να συλλάβει η Τουρκία παράνομους μετανάστες που αποπειρώνται να περάσουν στην Ελλάδα, όταν έχει καταργήσει το καθεστώς θεωρήσεων με όλες σχεδόν τις γειτονικές της χώρες;
Από την άλλη πλευρά, η ΕΕ προχώρησε σε άρση επιβολής δασμών στα πακιστανικά προϊόντα, αλλά το Ισλαμαμπάντ δεν δείχνει μεγάλη προθυμία στην εφαρμογή της συμφωνίας επανεισδοχής. Διπλωματικοί κύκλοι σημειώνουν ότι το Πακιστάν αλλά και το Μπανγκλαντές έχουν καταστήσει ουσιαστικά επίσημη πολιτική τη μετανάστευση υπηκόων τους. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί Πακιστανοί που φθάνουν στην Ελλάδα δηλώνουν ότι είναι Παλαιστίνιοι, με σκοπό να ζητήσουν άσυλο. Και αν για ένα διάστημα το Πακιστάν άρχισε να δέχεται πίσω υπηκόους του που παρανόμως εισήλθαν στην Ελλάδα, αυτό σταδιακά ελαττώθηκε, με αποτέλεσμα ο πρέσβης της χώρας αυτής να κληθεί για διάβημα στο υπουργείο Εξωτερικών.
Στο πρόσφατο, μάλιστα, Συμβούλιο Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων, στα συμπεράσματα που αφορούν στην πολιτική επιστροφής μεταναστών, καταγράφεται η απροθυμία τρίτων χωρών να παράσχουν τα απαραίτητα έγγραφα ταυτοποίησης των υπηκόων τους που παρανόμως επιχειρούν να εισέλθουν στην ΕΕ. Για τον λόγο αυτόν, η μετανάστευση και η πολιτική επιστροφής θα πρέπει να ενσωματωθούν ως «στρατηγική προτεραιότητα» στην εξωτερική πολιτική της ΕΕ.

ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ
Διαχείριση των συνόρων, όχι της μετανάστευσης

Κυβερνητικές και διπλωματικές πηγές σημειώνουν προς «Το Βήμα» ότι η κατάσταση για την ΕΕ και κατ’ επέκταση για την Ελλάδα δεν πρόκειται να βελτιωθεί «αν δεν περάσουμε από τη διαχείριση της μετανάστευσης στη διαχείριση των συνόρων». Το πρόβλημα όμως εντοπίζεται, μεταξύ άλλων, στο ότι τα κράτη της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης προσεγγίζουν την παράνομη μετανάστευση από… απόσταση. Μπορεί ο Frontex να καθιστά το πρόβλημα πιο αναγνωρίσιμο, αλλά από εκεί και πέρα αρχίζουν οι περιπλοκές. Αλλωστε, «τα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης έχουν πλέον μετατοπιστεί στον Νότο μετά τον Κανονισμό 562/2006. Οι χώρες της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης αποτελούν πλέον εσωτερικά σύνορα της ΕΕ» σημειώνει πηγή που παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις.

Ο Frontex έχει στη διάθεσή του περιορισμένα μέσα, τόσο οικονομικά όσο και υλικά. Είναι ενδεικτικό ότι το κόστος των επιχειρήσεων των ελληνικών Αρχών στο Ανατολικό Αιγαίο ανήλθε σε περίπου 63,5 εκατ. ευρώ το 2013 και η συνεισφορά του Frontex περιορίστηκε σε 2,6 εκατ. ευρώ! Παράλληλα ακόμη και χώρες της Βόρειας Ευρώπης που διαθέτουν δυνάμεις ακτοφυλακής δεν συνεισφέρουν με θαλάσσια μέσα παρά ελάχιστα. Προτιμούν να παρέχουν, π.χ., μεταφραστές και ειδικούς που έρχονται σε επαφή με παράνομους μετανάστες αφού αυτοί βρεθούν σε ελληνικό έδαφος ή εναέρια μέσα. Την ίδια στιγμή αυτές οι χώρες κινούνται δυναμικά ώστε να προσελκύσουν μέσω επιλεκτικών διαδικασιών ασύλου ορισμένους μετανάστες που κρίνουν σημαντικούς (π.χ., γιατρούς).
Η Ελλάδα έχει βρεθεί αρκετές φορές στο στόχαστρο οργανώσεων όπως η Διεθνής Αμνηστία. Αναμφίβολα ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει αναχθεί σε μείζον ζήτημα στον τρόπο διαχείρισης της παράνομης μετανάστευσης. Γενικότερα επί θητείας Μάλστρομ ως επιτρόπου για τις Εσωτερικές Υποθέσεις η κριτική για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (π.χ., για τις βίαιες επαναπροωθήσεις) έγινε πολύ αυστηρότερη σε σχέση με εκείνη του προκατόχου της, του Ιταλού Φράνκο Φρατίνι, ο οποίος, σε αντίθεση με τη Σουηδή Μάλστρομ, προερχόταν από τον βαλλόμενο ευρωπαϊκό Νότο.
Μήπως η ΕΕ έχει επιδοθεί στην προσπάθεια ενός φαινομένου που εκ των πραγμάτων δεν ελέγχεται; Αυτό εκτιμά η κυρία Αγγελική Δημητριάδη, αναλύτρια για θέματα μετανάστευσης στο ΕΛΙΑΜΕΠ. Οπως λέει στο «Βήμα», «η Ελλάδα εφαρμόζει το Σχέδιο Δράσης που εποπτεύεται από την ΕΕ, το οποίο όμως δεν λαμβάνει υπόψη τις πολλαπλές πλευρές της μετανάστευσης και τις συνακόλουθες επιπτώσεις από τη μη ρεαλιστική αντιμετώπισή της (π.χ., συζήτηση για νόμιμη είσοδο στην ΕΕ, κυκλικές μορφές εργασίας κτλ.). Παράλληλα η προσέγγιση της μετανάστευσης ως ζητήματος ασφαλείας πλήττει τους πιο ευάλωτους».
Η Αθήνα, πάντως, και η Ρώμη δεν μπορούν να περιμένουν την ευαισθητοποίηση των εταίρων τους, με το πρόβλημα να διογκώνεται. Οι Ιταλοί με την επιχείρηση «Mare Nostrum» εισήγαγαν στρατιωτικά μέσα για έρευνα και διάσωση (SAR) και θα ήθελαν να επεκταθεί η εφαρμογή τους σε κοινοτικό επίπεδο. Αναμένεται να το επιδιώξουν επί της προσεχούς προεδρίας τους, όπως το προσπάθησαν και με την Task Force for the Mediterranean πριν από λίγους μήνες, αλλά μια τέτοια κίνηση θα βρει αντίθετη και τη χώρα μας.
Η ελληνική πλευρά σχεδιάζει μια στρατηγική προσέγγιση με έμφαση την ανάπτυξη ενός συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης στα νησιά. Και τούτο διότι η απλή προμήθεια περιπολικών σκαφών δεν θα οδηγήσει πουθενά, από τη στιγμή που, όπως παραδέχεται ο ίδιος ο Frontex, τα σκάφη του Λιμενικού Σώματος έχουν προσδόκιμο ζωής οκτώ φορές λιγότερο από τον μέσο όρο, υποχρεωμένα να καλύπτουν τόσο μεγάλες θαλάσσιες περιοχές. Είναι ενδεικτικό ότι μέσα στο 2013 τα σκάφη του Λιμενικού Σώματος πραγματοποίησαν 35.000 ώρες περιπολίας!
Οι πιέσεις στο μέτωπο του Ανατολικού Αιγαίου

Η σκληρή πραγματικότητα είναι ότι η χώρα μας δοκιμάζεται από την παράνομη μετανάστευση σε πολλά μέτωπα, τόσο από την άποψη της ασφάλειας όσο και από την άποψη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό που επίσης είναι βέβαιο όμως είναι ότι οι πόροι, υλικοί και ανθρώπινοι, τους οποίους έχει στη διάθεσή της η ελληνική κυβέρνηση εξωθούνται στα όριά τους, παρά τις προσπάθειες των υπουργείων Εμπορικής Ναυτιλίας καθώς και Δημοσίας Τάξεως.

Οι δυσκολίες αυτές, που κυριαρχούν σε όλη τη Μεσόγειο, αποτυπώνονται καθαρά στα στοιχεία που δημοσιοποίησε στην ετήσια έκθεσή του ο ευρωπαϊκός οργανισμός διαχείρισης εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, ο Frontex. Οι συλλήψεις παρανόμων μεταναστών στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ αυξήθηκαν από 72.500 το 2012 σε 107.000 το 2013 (αύξηση 48%). Το 25% εξ αυτών είναι Σύροι, που μέσω Τουρκίας κατευθύνονται προς Ελλάδα και Βουλγαρία. Οσον αφορά δε συγκεκριμένα την οδό της Ανατολικής Μεσογείου, αν και οι συλλήψεις ήταν οι λιγότερες από το 2009 και μετά, παρατηρείται σημαντική αύξησή τους στο Ανατολικό Αιγαίο.

Ωστόσο, ιδιαίτερα βαρύ είναι το φορτίο στην Κεντρική Μεσόγειο, όπου οι συλλήψεις τετραπλασιάστηκαν το 2013 σε σχέση με το 2012. Η επιβάρυνση του μετώπου στο Ανατολικό Αιγαίο έχει σχέση και με την ανέγερση του φράχτη, μήκους 12 χιλιομέτρων, στην ελληνοτουρκική μεθόριο στον Εβρο που ουσιαστικά ανάγκασε τα παράνομα κυκλώματα διακίνησης να στραφούν προς τη θάλασσα –με τους Σύρους (50%) και τους Αφγανούς (33%) να αποτελούν τις δύο βασικές εθνικότητες από τις οποίες προέρχονται όσοι συλλαμβάνονται.

Συνολικά, στο Ανατολικό Αιγαίο συνελήφθησαν το 2013 10.508 παράνομοι μετανάστες. Τρεις ήταν οι βασικές οδοί εισόδου, η Λέσβος, η Χίος και η Σάμος. Το 2012 οι συλλήψεις ήταν 3.345, μια αύξηση που αντιστοιχεί σε ποσοστό 214,1%. Οι προβλέψεις για το 2014, με βάση τον σημερινό ρυθμό, αναμένεται να ξεπεράσουν τις 14.500 σύμφωνα με τα όσα λέει στο «Βήμα» υψηλόβαθμη πηγή του υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας –αυξημένες κατά 38%.
Ωστόσο, η ίδια πηγή σημειώνει ότι τα νούμερα θα μπορούσαν πολύ εύκολα να διογκωθούν. Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις της Υπατης Αρμοστίας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNΗCR), περίπου 780.000 Σύροι βρίσκονται σε καταυλισμούς στην Τουρκία και περισσότεροι από 1.000.000 στον γειτονικό Λίβανο. «Πώς θα διαχειριστούμε αυτή την κατάσταση;» αναρωτιέται. Αλλωστε η τουρκική πλευρά δεν επιδεικνύει τη μεγαλύτερη δυνατή προθυμία να συνδράμει.

Μπορεί σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία να συνελήφθησαν περίπου 8.000 παράνομοι μετανάστες στα τουρκικά παράλια, το ερώτημα όμως είναι πώς έφθασαν ως εκεί διασχίζοντας όλη την τουρκική επικράτεια από τα σύνορα με χώρες όπως π.χ. η Συρία. Η συμφωνία επανεισδοχής ΕΕ – Τουρκίας που με στόμφο ανακοίνωσε η επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων Σεσίλια Μάλμστρομ έχει μάλλον μετατραπεί, στα χέρια της Αγκυρας, σε όπλο ώστε σταδιακά να επιτύχει τον μεγάλο στόχο της, που δεν είναι άλλος από την απελευθέρωση του καθεστώτος χορήγησης θεωρήσεων για τους υπηκόους της.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ