Στις 25 Μαΐου 2011 η επίτροπος Μαρία Δαμανάκη αιφνιδίασε την Ελλάδα. Με γραπτή δήλωσή της επισήμαινε τα εξής: «Η μεγαλύτερη κατάκτηση της μεταπολεμικής Ελλάδας, το ευρώ και η ευρωπαϊκή πορεία της χώρας, είναι σε κίνδυνο. Το σενάριο της απομάκρυνσης της Ελλάδας από το ευρώ βρίσκεται πλέον στο τραπέζι, καθώς και η μεθόδευσή του. Είμαι υποχρεωμένη να μιλήσω ανοικτά. Εχουμε ιστορική ευθύνη να δούμε το δίλημμα καθαρά: Ή συμφωνούμε με τους δανειστές μας σε ένα πρόγραμμα σκληρών θυσιών με αποτελέσματα, αναλαμβάνοντας τις ευθύνες του παρελθόντος μας, είτε επιστρέφουμε πίσω στη δραχμή. Ολα τα υπόλοιπα είναι δευτερεύοντα στις σημερινές συνθήκες».
Παρότι επρόκειτο για την πιο επίσημη ως εκείνη τη στιγμή επιβεβαίωση των σεναρίων για έξοδο από το ευρώ, οι σειρήνες του συναγερμού ήχησαν για την ίδια και όχι για την κυβέρνηση. Η δήλωσή της προκάλεσε σάλο και η ίδια λοιδορήθηκε από πολιτικούς και δημοσιογράφους. Τα αιτήματα για απομάκρυνσή της από την Κομισιόν έπεφταν βροχή. Την ίδια ημέρα οι «Αγανακτισμένοι» έκαναν την πρώτη συγκέντρωσή τους στην πλατεία Συντάγματος.
Εκείνη την εποχή κανένας δεν γνώριζε τι προκάλεσε τη δήλωση της Δαμανάκη, ούτε η ίδια ήξερε το βάθος των διεργασιών. Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός πάντως δεν κινητοποιήθηκε μόνο εξαιτίας της εμμονής των Γερμανών. Τον ασκό του Αιόλου άνοιξε ελληνικό και όχι γερμανικό χέρι. Οι αντιμνημονιακές θέσεις του Αντ. Σαμαρά και το παιχνίδι του Αλ. Τσίπρα με το ευρώ και τη δραχμή έπαιξαν τον ρόλο τους. Υπάρχουν και άλλες εκδοχές για γεγονότα που συνέβησαν στις συνεχείς συνόδους κορυφής την άνοιξη του 2011, όταν ο Παπανδρέου συγκρούστηκε με συμβούλους του, στους οποίους περιλαμβάνεται και ο Λ. Παπαδήμος, σχετικά με τη γραμμή για το νόμισμα. Αλλες πηγές, που επίσης βρίσκονταν κοντά στον Παπανδρέου, λένε ότι η μόνη επίσημη αναφορά του στο θέμα αυτό ήταν σε μία από τις εαρινές συνόδους του 2011, όταν είπε εν είδει εκβιασμού στους άλλους ηγέτες: «Ας δούμε ποιες είναι οι επιλογές μας. Η μία είναι να φύγει η Ελλάδα από το ευρώ. Υπάρχει αυτό στο τραπέζι; Αν όχι, να συνεχίσουμε…».
Η αποφασιστική ζαριά όμως δεν παίχτηκε στις συνόδους κορυφής ούτε στο Eurogroup, αλλά τον Φεβρουάριο του 2012 από τους Γερμανούς με το «κούρεμα» του χρέους, ένα θρίλερ με αμφίβολη έκβαση ως το τελευταίο λεπτό.
Δαμανάκη καλεί, εις μάτην, Παπανδρέου


Στις Βρυξέλλες από τον Μάρτιο του 2011 το κλίμα γινόταν επικίνδυνα βαρύ για την Ελλάδα. Οι εταίροι που ως τότε είχαν επενδύσει στη διάθεση του Παπανδρέου να αντιμετωπίσει τα προβλήματα ήταν εμφανώς απογοητευμένοι από τη δυστοκία, τις αργοπορίες και την έλλειψη πολιτικής βούλησης της κυβέρνησης να προωθήσει τις μεταρρυθμίσεις και τα μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης.
Στους διαδρόμους του Μπερλεμόν, όπου στεγάζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όλοι μιλούσαν ανοιχτά για το ενδεχόμενο ελληνικής χρεοκοπίας και εξόδου από το ευρώ. Η Δαμανάκη αντιλήφθηκε στις αρχές Μαΐου ότι ομάδα εμπειρογνωμόνων περί την ECFIN (υπηρεσία της οποίας προΐστατο ο επίτροπος Ολι Ρεν) είχε αρχίσει άτυπα την προετοιμασία σχεδίου για την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ. Παρότι της διαμηνύθηκε ότι απλώς ετοιμάζεται ένα plan B για κάθε ενδεχόμενο, η επίτροπος θορυβήθηκε. Γνώριζε πολύ καλά ότι, αν ένα τέτοιο σχέδιο έφτανε να γίνει επίσημο, η καταστροφή θα είχε ήδη συντελεστεί.
Χωρίς να χάσει καιρό ζήτησε επειγόντως συνάντηση με τον πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου προκειμένου να τον ενημερώσει για την κρισιμότητα της κατάστασης. Το ίδιο αίτημα έθεσε και στον τότε αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης Αντ. Σαμαρά. Επί έναν μήνα η συνάντηση παρέμενε ως εκκρεμότητα στην ατζέντα του Πρωθυπουργού. Ο Σαμαράς, αντιθέτως, έστειλε στην επίτροπο τον τότε διευθυντή του Πολιτικού Γραφείου του Κ. Αρβανιτόπουλο προκειμένου να ενημερωθεί.
Πώς σχεδίαζαν να μας πετάξουν έξω


Οι ημέρες περνούσαν και το κλίμα γινόταν ασήκωτο. Εμπειροι αναλυτές έλεγαν ότι η Ελλάδα κινδύνευε να βρεθεί εκτός ευρώ όχι από πολιτική απόφαση αλλά γιατί θα κατέρρεε το τραπεζικό σύστημα της χώρας. Οι καταθέσεις αποσύρονταν από τις τράπεζες με πρωτοφανείς ρυθμούς. Aπό το επίπεδο των 20 δισ. ευρώ που ήταν η αξία των χαρτονομισμάτων σε κυκλοφορία πριν από την κρίση, στην κορύφωσή της, λίγο πριν από τις εκλογές του Ιουνίου 2012, εκτινάχθηκε στα 48 δισ. ευρώ! Για να καλυφθούν οι ανάγκες η Τράπεζα της Ελλάδας έστησε μια τιτάνια επιχείρηση ώστε να έρχεται ρευστό με πτήσεις cargo, το οποίο παραδιδόταν ακόμη και νυχτερινές ώρες στα τραπεζικά καταστήματα. Στο απόγειο της ζήτησης έφτασαν να πραγματοποιούνταν ως και 200 (!) τέτοιες αποστολές ημερησίως σε όλη τη χώρα.
Η Μαρία Δαμανάκη, ζώντας την αγωνία του ανθρώπου που δεν θέλει να κλείσει τα μάτια μπροστά στην καταστροφή, έκανε στις 20 Μαΐου και δεύτερη προσπάθεια να συναντηθεί με τον Παπανδρέου. Και αυτή έπεσε στο κενό. Επειτα από μια πολύ δύσκολη συνεδρίαση του Κολεγίου των Επιτρόπων, στις 25 Μαΐου, η επίτροπος αποφάσισε να κάνει δημόσια δήλωση.
Οπως εξομολογήθηκε σε στενούς συνεργάτες της, η στιγμή ήταν ιστορική και δεν είχε το δικαίωμα να σιωπήσει ούτε να γίνει συνένοχη στη συνεχιζόμενη αμεριμνησία, έστω και αν χρειαζόταν να καταβάλει προσωπικό τίμημα.
Υπό το φως όσων αποκάλυψε η έρευνα των «Financial Times» ο κίνδυνος εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ ήταν μεγαλύτερος και πολύ πιο πραγματικός από όσο είχε υποθέσει η Δαμανάκη.
Η αποκάλυψη του Στρος-Καν


Ο μίτος των διεργασιών ξετυλίγεται στην Ουάσιγκτον. Σε πρόσφατη συνέντευξή του στη γαλλική τηλεόραση ο τότε επικεφαλής του ΔΝΤ Ντομινίκ Στρος-Καν αποκάλυψε ότι η πρώτη κρούση του Παπανδρέου έγινε τον Οκτώβριο του 2009, αμέσως μόλις ανέλαβε την πρωθυπουργία και αποκαλύφθηκε το τερατώδες έλλειμμα. «Μου είπε ο Γιώργος Παπανδρέου: «Ντομινίκ, από αυτά που βλέπω εδώ θα έχουμε ανάγκη από ένα σχέδιο του ΔΝΤ». Kαι εγώ του απάντησα: «Χωρίς αμφιβολία. Αλλά εδώ υπάρχει κι ένας επιπλέον παράγοντας που είναι η Ευρωπαϊκή Ενωση. Αρα θα πρέπει να κάνεις τον γύρο των ευρωπαίων εταίρων σου ώστε να είναι σίγουροι ότι το ΔΝΤ θα έρθει για να ασχοληθεί με τις υποθέσεις τις Ελλάδας»» διηγήθηκε ο Στρος-Καν. «Μου λέει: «A, ναι, το πιστεύεις;». «Ναι, το πιστεύω» ήταν η απάντησή μου»» συμπλήρωσε.
Ο Παπανδρέου ενημέρωνε το Υπουργικό Συμβούλιο για τις επαφές του με το ΔΝΤ, όχι όμως για χρηματοδότηση αλλά για παροχή τεχνογνωσίας και για την αναμόρφωση του φοροεισπρακτικού μηχανισμού. Στις συνεδριάσεις αυτές η μόνη που υποστήριζε ένθερμα την προσφυγή της Ελλάδας στο ΔΝΤ ήταν η Λούκα Κατσέλη, η οποία έλεγε ότι το ΔΝΤ δεν είναι πια ο μπαμπούλας των δεκαετιών του ’60 και του ’70. Η κυβέρνηση συζητούσε τότε με το ΔΝΤ για βοήθεια 9 δισ. ευρώ, η οποία υπό όρους θα μπορούσε να φτάσει τα 30 δισ. ευρώ. Η χώρα τελικώς χρειάστηκε και έλαβε δάνειο 240 δισ. ευρώ από τον EFSF.
Εκείνο το διάστημα ο Παπανδρέου αναζήτησε χρηματοδότηση από τη Ρωσία (ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ τον παρέπεμψε στο ΔΝΤ), από την Κίνα και το Αμπου Ντάμπι (όχι το Κατάρ, όπως γράφεται) που του απάντησαν ό,τι και ο Στρος-Καν. «Συνεννοηθείτε πρώτα με τους εταίρους σας στην ευρωζώνη».
Από το Νταβός στην Ουγγαρία


Τον Μάρτιο του 2010, μετά την ψυχρολουσία του Νταβός, ο Παπανδρέου επισκέφθηκε την Ουγγαρία προκαλώντας πολλές απορίες. Η Ουγγαρία ήταν η πρώτη χώρα-μέλος της ΕΕ που προσέφυγε στο ΔΝΤ και ο έλληνας πρωθυπουργός ήθελε να μάθει από πρώτο χέρι πώς είχε κινηθεί η τότε σοσιαλιστική κυβέρνηση της χώρας. Ωστόσο η Ουγγαρία δεν ανήκε στην ευρωζώνη. Η δανειοδότηση της Ελλάδας ήταν ένα εξαιρετικά περίπλοκο ζήτημα αν δεν εξασφάλιζε ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, αλλά και ο Γ. Παπακωνσταντίνου στο Εurogroup άφηνε ανοικτό το ενδεχόμενο προσφυγής της χώρας μας στο ΔΝΤ. Τελικώς μετά την επίμονη ελληνική πίεση και με μεγάλη καθυστέρηση δημιουργήθηκε ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Στήριξης με συμμετοχή του ΔΝΤ, στον οποίο προσέφυγε η Ελλάδα τον Απρίλιο του 2010. Η Lazard, η οποία είχε προσληφθεί με διαγωνισμό ως σύμβουλος για την υπόθεση των ναυπηγείων, επιχείρησε με δική της πρωτοβουλία να συμβουλεύσει την κυβέρνηση σχετικά με το Μνημόνιο. «Μην προχωρήσετε χωρίς συμφωνία για την αναδιάρθρωση του χρέους» ήταν η άποψή της, με την οποία συμφωνούσε και ο Στρος-Καν. Ωστόσο οι ευρωπαϊκές τράπεζες ήταν εκτεθειμένες έχοντας «μολυσματικά» ελληνικά ομόλογα στα χαρτοφυλάκιά τους και ο Σόιμπλε με τον Ζαν-Κλοντ Τρισέ είχαν τρομοκρατήσει τόσο τον Παπακωνσταντίνου ώστε δεν τολμούσε ούτε να αναφέρει μπροστά τους τη λέξη «αναδιάρθρωση».
Η Ελλάδα βρισκόταν στη «θέση του νεκρού» και οι άλλοι έπαιζαν στο χαρτί της. Ακολούθησε η Ντοβίλ τον Οκτώβριο του 2010, όπου Μέρκελ και Σαρκοζί έλαβαν καταστροφικές αποφάσεις για την ευρωζώνη και επέβαλαν μια ανυπόφορη πολιτική στη χώρα μας καθιστώντας την αναξιόπιστη στα μάτια των πιστωτών.
Για πολλούς μήνες στην Ελλάδα η δημόσια συζήτηση είχε εγκλωβιστεί μεταξύ Μνημονίου και αντιμνημονίου. Σε συνθήκες οιονεί εμφυλίου πολέμου ο διάλογος ήταν αδύνατος και το αίτημα να ειπωθεί όλη η αλήθεια εξωπραγματικό. Οι διαδηλώσεις γίνονταν όλο και πιο βίαιες, τα δακρυγόνα έπνιγαν την Αθήνα. Οι προπηλακισμοί υπουργών και βουλευτών αποτελούσαν καθημερινή είδηση.
Η κυβέρνηση παραπαίει


Το πλαστικό μπουκάλι με νερό που πέταξε ένας διαδηλωτής στο πρωθυπουργικό αυτοκίνητο διέλυσε την πίστη του Παπανδρέου ότι το 44% με το οποίο εξελέγη τού εξασφάλιζε μεγάλα περιθώρια ελιγμών –αυτό ήταν το επιχείρημά του όταν κορυφαίοι υπουργοί εξέφραζαν τον προβληματισμό τους για την κατάσταση της κυβέρνησης. Από τον Ιούνιο του 2011, όταν απέτυχε η προσπάθεια σχηματισμού κυβέρνησης συνεργασίας με τη ΝΔ, η κυβέρνηση Παπανδρέου παρέπαιε. Η ταραγμένη φωνή του Προέδρου της Δημοκρατίας την 28η Οκτωβρίου στη διαδρομή προς το αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης, μετά τη ματαίωση της παρέλασης, επίσπευσε τα γεγονότα που οδήγησαν στις Κάννες. Με τρεμάμενη φωνή από τη σύγχυση και τον θυμό ο Κ. Παπούλιας έκανε έκκληση στον Πρωθυπουργό: «Γιώργο, κάνε κάτι!».
Το «κάτι» που σκέφτηκε να κάνει ο Παπανδρέου ήταν το δημοψήφισμα. Τους προηγούμενους μήνες στις Βρυξέλλες, στο Βερολίνο και στην Ουάσιγκτον οι εταίροι μας εκπονούσαν διάφορα σενάρια για την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ. Οι φήμες έφταναν στην Αθήνα, κυρίως μέσω των διεθνών ΜΜΕ, το Grexit όμως έγινε απτό στο Βρότσλαβ, όταν ο Σόιμπλε πρότεινε τη φιλική έξοδο της Ελλάδας από το κοινό νόμισμα.
Την επομένη των Καννών οι κ.κ. Παπανδρέου και Σαμαράς συμφωνούν για κυβέρνηση συνεργασίας μαζί με τον Γ. Καρατζαφέρη, με τρίτο πρόσωπο ως πρωθυπουργό. Ξεκινούν οι γνωστές διαβουλεύσεις που καταλήγουν στον Λ. Παπαδήμο.
Ο Παπαδήμος όλο αυτό το διάστημα βρισκόταν στην Αθήνα σε επαφή με κυβερνητικά στελέχη όπως ο Μ. Παπαϊωάννου αλλά και με πολιτικούς όπως οι Κ. Λαλιώτης, Π. Ευθυμίου και Αλ. Παπαδόπουλος. Δημόσια στήριξη είχε και από τον Ι. Ραγκούση και την Αννα Διαμαντοπούλου.
Ο Ευ. Βενιζέλος μετά την πρόταση που δέχθηκε από τον Παπανδρέου για να γίνει πρωθυπουργός επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον Παπαδήμο. Τον ρώτησε αν είναι πράγματι πρόθυμος να αναλάβει εκείνος την πρωθυπουργία επειδή είχε ταχθεί λίγες ημέρες πριν με άρθρο του στους «FT» (που αναδημοσιεύθηκε στο «Βήμα») κατά του «κουρέματος» του χρέους. Δηλαδή, κατά της βασικής αποστολής της νέας κυβέρνησης. Ο Παπαδήμος άφησε να εννοηθεί ότι θα δεχόταν. Επιπλέον, σημαίνοντες παράγοντες είχαν εκείνο το διάστημα επικοινωνία με την Κομισιόν για να μάθουν αν είναι συνολικά αρνητική η θέση της για τον Παπαδήμο έχοντας πληροφορηθεί τις αντιρρήσεις του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ και του Ολι Ρεν. Η απάντηση που έλαβαν ήταν ότι η Κομισιόν δεν είχε αρνητική θέση.
Το τηλεφώνημα Σαμαρά σε Παπαδήμο


Τίποτα όμως δεν ήταν τόσο καθοριστικό όσο το τηλεφώνημα του Σαμαρά στον Παπαδήμο. Ο πρόεδρος της ΝΔ ήθελε να μάθει τι όρους έθετε, όπως του είχε πει ο Παπανδρέου, για να αποδεχθεί την πρωθυπουργία στην κυβέρνηση συνεργασίας. Εκείνος, έκπληκτος, του απάντησε ότι δεν έθετε κανέναν όρο. Ο δρόμος για την πρώτη κυβέρνηση συνεργασίας στη μεταπολιτευτική Ελλάδα είχε ανοίξει.
Η βασική διαφωνία ανάμεσα στο ΠαΣοΚ και στη ΝΔ αφορούσε τον χαρακτήρα και τη διάρκειά της. Το ΠαΣοΚ επέμενε ότι η κυβέρνηση έχει όλες τις συνταγματικές αρμοδιότητές της και άρα πρέπει να έχει άνετο χρονικό ορίζοντα. Η ΝΔ αντέτασσε ότι η κυβέρνηση είναι ειδικού σκοπού με τη μικρότερη δυνατή διάρκεια. Τελικά ο Σαμαράς αποδέχθηκε την πρόταση να διαλυθεί η Βουλή έπειτα από την ολοκλήρωση του PSI.
Η θεμελιώδης αποστολή της κυβέρνησης Παπαδήμου ήταν να οριστικοποιήσει τη συμφωνία με την τρόικα για το δεύτερο πρόγραμμα και το δάνειο και να οργανώσει το PSI σε συμφωνία με τους πιστωτές του διεθνούς ιδιωτικού τομέα και τους εταίρους, καθώς ένα μέρος του δανείου θα χρησιμοποιούνταν για τη στήριξη του PSI (επρόκειτο για τα λεγόμενα «γλυκαντικά»).
Οι διαπραγματεύσεις με τους δανειστές


Οι διαπραγματεύσεις διεξάγονταν νυχθημερόν, κατά βάση στην Αθήνα. Παπαδήμος και Βενιζέλος συναντώνται πολλές φορές την ημέρα με τους εκπροσώπους των διεθνών τραπεζών Τσαρλς Νταλάρα και Ζαν Λεμιέρ είτε με τους επικεφαλής της τρόικας.
Παράλληλα είχαν «ανάψει» και οι τηλεφωνικές γραμμές μεταξύ Αθηνών, Βρυξελλών, Βερολίνου, Παρισιού, Φρανκφούρτης και Ουάσιγκτον. Συνομιλητές ο πρωθυπουργός και ο υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας με την Ανγκελα Μέρκελ και τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, τον Νικολά Σαρκοζί και τον Φρανσουά Μπαρουέν, τον Μάριο Ντράγκι, τον Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, τον Ολι Ρεν και την Κριστίν Λαγκάρντ.
Οι διαπραγματεύσεις, εξαιτίας και της διαφοράς ώρας στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, πραγματοποιούνταν πολύ συχνά αργά το βράδυ –οι πίτσες είχαν γίνει το επίσημο δείπνο στη Ζαλοκώστα και στο Μέγαρο Μαξίμου.
Ο Βενιζέλος χρησιμοποιούσε το γραφείο του στο κτίριο της οδού Νίκης αλλά κυρίως τη Ζαλοκώστα, όπου βρισκόταν το γραφείο του αντιπροέδρου της κυβέρνησης. Εκεί έγιναν όλες οι κρίσιμες συναντήσεις για το σχήμα ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών. Ο αντιπρόεδρος και υπουργός Οικονομικών διαπραγματευόταν παρουσία του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Γ. Προβόπουλου καθώς οι Τροϊκανοί δεν ήθελαν να αποκτήσει το Ελληνικό Δημόσιο καθόλου κοινές μετοχές στις τράπεζες. Οι θέσεις της τρόικας όμως διέρρευσαν στις εφημερίδες και ο Βενιζέλος αξιοποίησε το γεγονός επισημαίνοντας ότι τα δημοσιεύματα αυτά επηρέασαν το Χρηματιστήριο και έπρεπε να αναζητηθούν ευθύνες. Το παιχνίδι της γάτας με τον ποντικό κατέληξε σε ένα σχήμα ικανοποιητικό για τα συμφέροντα του Ελληνικού Δημοσίου.
Η σύγκρουση Σαμαρά – Βενιζέλου


Μόλις έκλεισε το ένα μέτωπο άνοιξε δεύτερο. Η νέα εμπλοκή αφορούσε τις διαπραγματεύσεις για την οριστικοποίηση του δεύτερου προγράμματος. Η ΝΔ διαφώνησε με την περικοπή των επικουρικών συντάξεων κατά 320 εκατ. ευρώ, παρότι ήταν γνωστή η αδυναμία των επικουρικών ταμείων να καταβάλουν μεγαλύτερες συντάξεις. Η σύσκεψη των τριών αρχηγών (στις 8 Φεβρουαρίου 2012) Παπανδρέου, Σαμαρά και Καρατζαφέρη με τον κ. Παπαδήμο, στην οποία μετείχαν και οι Βενιζέλος και Κουτρουμάνης, οδηγείται σε αδιέξοδο. Σαμαράς και Βενιζέλος συγκρούονται πολύ έντονα και οι φωνές τους ακούγονται έξω από την αίθουσα της σύσκεψης.
Αφορμή ήταν η κάλυψη μιας τρύπας 625 εκατ. ευρώ με το μισό ποσό από περικοπές συντάξεων και το υπόλοιπο από άλλες πηγές, π.χ. μεγαλύτερη περικοπή αμυντικών δαπανών και δαπανών του ΠΔΕ. Ο πρόεδρος της ΝΔ προτείνει να πουν στην τρόικα ότι θα κόψουν ακόμη περισσότερα από την άμυνα και τις επενδύσεις «και βλέπουμε…». «Ετσι γίνονταν οι προϋπολογισμοί ως τώρα και καταστρέψαμε την Ελλάδα» του απάντησε ο Βενιζέλος. «Μου λες ότι καταστρέφω την Ελλάδα;» ρωτά οργισμένος ο Σαμαράς. «Λέω ότι πρέπει να λέμε σοβαρά, ειλικρινή και υπεύθυνα πράγματα για τις περικοπές δαπανών και τον προϋπολογισμό. Μίλησα σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο γιατί όλες οι προηγούμενες κυβερνήσεις έχουν ευθύνη» απαντά εξίσου εκνευρισμένος ο υπουργός Οικονομικών. Ο Σαμαράς ζητεί να συνεχίσουν μόνοι τους οι αρχηγοί και ο Παπαδήμος καλεί τον Βενιζέλο να αποχωρήσει από την αίθουσα «για να τελειώνουμε…».
Το κρίσιμο Εurogroup του Φεβρουαρίου


Στις 21 Φεβρουαρίου 2012 πραγματοποιείται το κρίσιμο Εurogroup, στο οποίο οριστικοποιείται το δεύτερο πρόγραμμα και το PSI. Σε αυτό μετέχει, εκτός από τον Βενιζέλο, και ο Παπαδήμος, έπειτα από παραίνεση της Ανγκελα Μέρκελ αλλά και του Μάριο Μόντι. Η παρουσία του Παπαδήμου στο Εurogroup ερμηνεύθηκε στην Ελλάδα ως «καπέλωμα» του Βενιζέλου και ως έλλειψη εμπιστοσύνης των ευρωπαίων ηγετών στο πρόσωπό του. Ο υπουργός Οικονομικών δεν έκρυβε την ενόχλησή του δίνοντας τροφή στα σχόλια.
Η αλήθεια όμως ήταν πολύ διαφορετική. Μέρκελ και Μόντι προσπαθούσαν να διαμορφώσουν ευνοϊκό κλίμα για την Ελλάδα επειδή δεν κατάφερναν να πείσουν τον Σόιμπλε να αλλάξει τη στάση του. Ο γερμανός υπουργός Οικονομικών είχε συμμαχήσει με τους σκληρούς του ΔΝΤ και με τους συντηρητικούς του Βορρά, οι οποίοι προωθούσαν ως την ύστατη ώρα λύσεις εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ.
Η ύλη που συγκεντρωνόταν στο Εurogroup ήταν εξαιρετικά εύφλεκτη αλλά εκτονώθηκε απροσδόκητα εξαιτίας της ατυχούς δήλωσης της Κριστίν Λαγκάρντ στον «Guardian» ότι έχει μεγαλύτερη συμπάθεια για τα παιδιά που στερούνται αξιοπρεπούς εκπαίδευσης στην Υποσαχάρια Αφρική από ό,τι για εκείνους που αντιμετωπίζουν τη φτώχεια στην Αθήνα.
Ο Παπαδήμος, ο οποίος είχε πλήρη συναίσθηση του κυκλώνα που απειλούσε την Ελλάδα, εμφανίστηκε στο Eurogroup με μια καθαρά πολιτική ομιλία. Μεταξύ άλλων επεσήμανε στους υπόλοιπους ηγέτες ότι υπάρχει θέμα δημοκρατίας στην Ευρώπη και ότι δεν μπορούν να ζητούν την υπογραφή και του Αλ. Τσίπρα προκειμένου να εγκριθεί το δεύτερο πρόγραμμα και να προχωρήσει το «κούρεμα» του χρέους. Μάλιστα ο πρωθυπουργός, για να καμφθούν οι αντιστάσεις των σκληρών του Βορρά, δεσμεύθηκε ότι το πρόγραμμα θα εφαρμοστεί ακόμη και αν έρθει στην εξουσία ο Τσίπρας. Είχε προηγηθεί αντίστοιχη συζήτηση σε τηλεδιάσκεψη του Eurogroup όπου τη σχετική παρέμβαση Βενιζέλου στήριξε δυνατά ο Μάριο Μόντι. Φυσικά ο Παπαδήμος δεν μπορούσε να εγγυηθεί για τις εξελίξεις, αλλά σε εκείνο το σημείο όλοι χρειάζονταν ένα άλλοθι για να ολοκληρώσουν τη συμφωνία και ο τεχνοκράτης Παπαδήμος τους αιφνιδίασε με την τοποθέτησή του. Ηδη ο Σαμαράς, ο Παπανδρέου αλλά και ο Καρατζαφέρης με τον δικό του τρόπο είχαν στείλει επιστολές δέσμευσης για την τήρηση του προγράμματος.
Η «ευρεσιτεχνία» της ελληνικής εγγύησης


Στο μεγαλύτερο μέρος της συνεδρίασης στο Eurogroup στη θέση του εκπροσώπου της Ελλάδας καθόταν ο Γ. Ζανιάς καθώς ο Παπαδήμος και ο Βενιζέλος μετείχαν σε διάφορες διαπραγματεύσεις που γίνονταν παράλληλα σε διάφορα επίπεδα. Στο μεταξύ είχε ήδη υπογραφεί ανάμεσα στον Βενιζέλο και στη φινλανδή ομόλογό του Γιούτα Ουρπιλάινεν η «ευρεσιτεχνία» της παροχής ελληνικής εγγύησης. Η Φινλανδία ζητούσε να μεταβιβαστούν περιουσιακά στοιχεία του Δημοσίου σε εταιρεία με έδρα το Λουξεμβούργο ως εγγύηση προς τις χώρες-μέλη της ΕΕ που συμμετέχουν στο δεύτερο πακέτο διάσωσης. Ικανοποιήθηκαν με έναν άυλο συμψηφισμό ποσών μέσω των τραπεζών.
Επειτα από σκληρές διαπραγματεύσεις συμφωνήθηκε το «κούρεμα» των ελληνικών ομολόγων που κατέχουν ιδιώτες κατά 53,5% ονομαστικά. Ο Βενιζέλος κάνει συνεχείς προσπάθειες να εξαιρεθούν οι μικροομολογιούχοι αλλά η άρνηση είναι απόλυτη. Το Εurogroup συμφωνεί να επιστραφούν στην Ελλάδα τα κέρδη των κεντρικών τραπεζών από τα ομόλογα που ανήκουν στο πρόγραμμα ANFA. Ως βάση λαμβάνεται μια μελέτη βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους (DSA) σύμφωνα με την οποία η Ελλάδα θα διαθέσει για την ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών 50 δισ. ευρώ και θα ανακτήσει 16 δισ. ευρώ. Σήμερα στο αποθεματικό του ΤΧΣ παραμένουν μόνο 11 δισ. ευρώ και η ανάκτηση εκτιμάται ότι θα υπερβεί τα 35 δισ. ευρώ. Επίσης συμφωνείται το σχήμα της ουσιαστικής αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους: μεγάλη διάρκεια, περίοδος χάριτος, μικρά επιτόκια, καλές λήξεις. Το «κούρεμα» μαζί με την επαναγορά ομολόγων, σε όρους καθαρά παρούσας αξίας, φτάνει πλέον τα 180 δισ. ευρώ (85% του ΑΕΠ).
Η «επέλαση των ατάκτων» στη Βουλή


Η ώρα των διαπραγματεύσεων τελείωσε και ήρθε η ώρα της Βουλής. Οι βουλευτές έπρεπε να ψηφίσουν την αναδρομική εισαγωγή των ρητρών συλλογικής δράσης (CACs) στο Ελληνικό Δίκαιο ώστε το 75% των κομιστών να δεσμεύει τη μειοψηφία. Επρεπε να ψηφίσουν το σχήμα του PSI, της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών και το δεύτερο πρόγραμμα. Το ΠαΣοΚ και η ΝΔ ακρωτηριάζονται στην ψηφοφορία. Το ΠαΣοΚ έμεινε με 130 βουλευτές και η ΝΔ με 62. Αλλά και ο ΛΑΟΣ, που είχε αποχωρήσει δύο ημέρες πριν από την κυβέρνηση, έχασε δύο βουλευτές. Ο αριθμός των ανεξάρτητων βουλευτών ανήλθε σε 52! Εξω από το Κοινοβούλιο γίνονται οι πιο βίαιες διαδηλώσεις, με φωτιές και καταστροφές ιστορικών κτιρίων στην Αθήνα.
Το δεύτερο πρόγραμμα και το «κούρεμα» του χρέους καταψηφίστηκε από κορυφαίους υπουργούς του ΠαΣοΚ και ο Παπανδρέου διέγραψε από την ΚΟ τους Χ. Καστανίδη, Λούκα Κατσέλη, Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου, Σπ. Κουβέλη κ.ά. Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Θ. Πάγκαλος χαρακτήρισε τη στάση τους «αισχρή συμπεριφορά, ηθικώς απαράδεκτη». Στη ΝΔ ανέμεναν περί τα 10 «όχι» και τελικώς 21 βουλευτές ψήφισαν εκτός γραμμής και διεγράφησαν από την ΚΟ του κόμματος.
Η μάχη του PSI δεν ξεκίνησε με τα καλύτερα προγνωστικά για την Ελλάδα. Επρεπε να πειστούν να συμμετάσχουν όλα τα κράτη και η διαδικασία να μην καταλήξει σε ναυάγιο. Η κυβέρνηση συνεργάζεται με τον δικηγόρο Λι Μπουκχάιτ της φημισμένης δικηγορικής φίρμας Cleary Gottlieb Steen & Hamilton LLP, ο οποίος είχε γραφείο και στο Μπουένος Αϊρες και γνώριζε πολύ καλά τις κακοτοπιές της αναδιάρθρωσης ενός κρατικού χρέους και τις παγίδες των funds. Η αποστολή κάθε άλλο παρά απλή ήταν. Οι Ελληνες είχαν στα χέρια τους μόνο το 1/3 των ομολόγων και έπρεπε να βρεθεί άλλο 1/3 προκειμένου να ενεργοποιηθούν οι ρήτρες συλλογικής δράσης και να ολοκληρωθεί η συμφωνία με πτώση των επιτοκίων από 5% σε 2% και επιμήκυνση αποπληρωμής στα 30 έτη. Τελικά η πλειονότητα των 2/3 των συμμετεχόντων πιστωτών δέχθηκε το εθελοντικό «κούρεμα».
Το plan B των 100 ευρώ!


Οι εταίροι, κυρίως οι Γερμανοί, έθεσαν όριο συμμετοχής στο PSI το 95%, δηλαδή σχεδόν καθολική συμμετοχή, μέσω της μελέτης βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους που είχε εκπονήσει το ΔΝΤ. Αν δεν πετύχαινε ο στόχος αυτός, το ελληνικό χρέος δεν θα εθεωρείτο βιώσιμο και το δάνειο-μαμούθ του δεύτερου προγράμματος θα ακυρωνόταν. Παράλληλα οι εταίροι ζήτησαν σχέδιο έκτακτης ανάγκης το οποίο επεξεργάστηκε κυρίως η Τράπεζα της Ελλάδος και περιελάμβανε κλείσιμο τραπεζών, πάγωμα καταθέσεων και ανάληψη ως 100 ευρώ την εβδομάδα από τα ΑΤΜ.
Η 9η Μαρτίου 2012 είναι η μεγάλη ημέρα. Η συμμετοχή πλησιάζει τον στόχο και ο Γ. Ζανιάς ενημερώνει αμέσως το EuroWorking Group, παρότι δεν γνωρίζει ακόμη το τελικό ποσοστό. «Αποστολή εξετελέσθη» τους λέει. «Γιώργο, θυμάσαι ότι ο στόχος είναι 95%!» του υπενθυμίζουν δύσπιστα. «Το γνωρίζω» τους απαντά εκείνος. Ο Τόμας Βίζερ συγκαλεί αμέσως EuroWorking Group.
Στο iPad του Π. Χριστοδούλου αλλά και του Ευ. Βενιζέλου «τρέχει» ειδικό πρόγραμμα που καταγράφει σε πραγματικό χρόνο τη συμμετοχή στο PSI, η οποία τα ξημερώματα φθάνει στο 97,5%! Ο Βενιζέλος καλεί σε ειδική τηλεδιάσκεψη τους ομολόγους του στην ευρωζώνη και τους ανακοινώνει το ποσοστό συμμετοχής. Πέφτει σιωπή, η έκπληξη είναι μεγάλη. Περισσότερο ζορίζονται να μιλήσουν οι Γερμανοί, οι οποίοι είχαν παίξει το τελευταίο τους χαρτί για να οδηγήσουν την Ελλάδα εκτός ευρώ.
Μετά από αυτό η χώρα πήρε τη δόση των 90 δισ. ευρώ. Οδευε όμως σε εκλογές, παρότι κάποιοι παράγοντες με μοχλό πίεσης τον Κάρολο Παπούλια πρότειναν λύση με πρωθυπουργό Παπαδήμο, ο οποίος αρνήθηκε να παραβιάσει τη συμφωνία των αρχηγών.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ