Το Μεταναστευτικό στοιχειώνει την Ευρωπαϊκή Ενωση

Η μεταναστευτική πολιτική, σε όλες τις διαστάσεις της, προβληματίζει και ανησυχεί τους Ευρωπαίους. Δεν είναι μόνο ο έλεγχος της παράνομης μετανάστευσης και οι τραγικές συνέπειες αυτής, όπως απέδειξε το πολύνεκρο δυστύχημα της Λαμπεντούζα που έστειλε στον υγρό τάφο τους, στον βυθό της Μεσογείου, πάνω από 350 λαθρομετανάστες, υποχρεώνοντας τα κράτη-μέλη της ΕΕ να καθήσουν στο τραπέζι για να βρουν λύσεις. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Μάρτιν Σουλτς ζήτησε μάλιστα δικαιότερο καταμερισμό των παράνομων μεταναστών εντός ΕΕ, θέμα που προκαλεί έντονες αντιδράσεις. Είναι και η καχυποψία, ριζωμένη πλέον στις κοινωνίες μεγάλων χωρών όπως η Βρετανία, η Γαλλία, η Γερμανία, ακόμη και για την εσωτερική μετανάστευση ευρωπαίων πολιτών από τη μία χώρα στην άλλη. Το πρόσφατο άρθρο του βρετανού πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον στους «Financial Times», με το οποίο προαναγγέλλει την επιβολή περιορισμών στην πρόσβαση ευρωπαίων μεταναστών στο σύστημα πρόνοιας της χώρας του (ο Κάμερον ομιλεί για «επιδοματικό τουρισμό»), ελέω της απελευθέρωσης της μετακίνησης Βουλγάρων και Ρουμάνων από 1ης Ιανουαρίου 2014, προκάλεσε μεγάλο θόρυβο. Είναι όμως απλώς η κορυφή του παγόβουνου.

Τα νέα τείχη

Μπορεί η Ευρωπαϊκή Ενωση να διατυμπανίζει την ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά ο όρος «Ευρώπη-φρούριο» (Fortress Europe) αποδεικνύεται όλο και πιο αληθινός. Ο φράχτης που αποφάσισε να κατασκευάσει η Βουλγαρία, μήκους περίπου 30 χιλιομέτρων και κόστους περίπου 5 εκατ. ευρώ, στα σύνορα με την Τουρκία, με σκοπό να ανακόψει την είσοδο σύρων προσφύγων, είναι ο τρίτος στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Υπολογίζεται ότι από τις αρχές του 2013 έχουν εισέλθει χωρίς έγγραφα στη Βουλγαρία περίπου 7.000 ξένοι, εκ των οποίων το 70% είναι Σύροι. Είχαν προηγηθεί αυτοί που αποφάσισαν να ανεγείρουν οι Ισπανοί το 1998, στους ισπανικούς θυλάκους Θεούτα και Μελιλά, που βρίσκονται σε μαροκινό έδαφος, προοδευτικά από το 1998 ως το 2005 και, φυσικά, αυτός που αποφάσισε να κατασκευάσει η Ελλάδα στα σύνορα με την Τουρκία στον Εβρο, το 2012, μήκους 12,5 χιλιομέτρων.

Το μεγάλο πρόβλημα για την ΕΕ όμως εντοπίζεται στη θάλασσα. Η Μεσόγειος είναι το «μαλακό υπογάστριο» και ιδιαίτερα χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, είναι πολύ εκτεθειμένες –για μία σειρά λόγους. Κατ’ αρχήν, είναι τα κράτη που συνορεύουν άμεσα με όλη την περιοχή της Βόρειας Αφρικής, του Κέρατος της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής από όπου εκκινούν τα μεγάλα ρεύματα παράνομων μεταναστών. Σε τεράστια «μαύρη τρύπα» για το πέρασμα λαθρομεταναστών έχει αναδειχθεί εσχάτως η Λιβύη. Δεύτερον, λόγω των προβλέψεων της συμφωνίας «Δουβλίνο ΙΙ», οι αιτούντες άσυλο εγκλωβίζονται στα εδάφη τους. Τρίτον, οι επαναπροωθήσεις δεν είναι εύκολες, διότι ο κανόνας είναι να είναι εθελοντικές και όχι βίαιες.

Οι επόμενες πρωτοβουλίες

Οι παραπάνω λόγοι έχουν οδηγήσει την Ελλάδα να αναγορεύσει την πολιτική για τη μετανάστευση και το άσυλο ως μία εκ των βασικών προτεραιοτήτων της προεδρίας της ΕΕ, την οποία αναλαμβάνει από 1ης Ιανουαρίου 2014. Στο θέμα αυτό υπάρχει στενότατη συνεργασία με τη Ρώμη, η οποία μάλιστα αναλαμβάνει την ευρωπαϊκή προεδρία αμέσως μετά.

Στη Σύνοδο Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 19-20 Δεκεμβρίου οι «27» θα συζητήσουν εκτενώς επί της έκθεσης της Ομάδας Εργασίας για τη Μεσόγειο, που συστάθηκε μετά την τραγωδία της Λαμπεντούζα. Εγιναν δύο συναντήσεις της ομάδας, στις 24 Οκτωβρίου και στις 20 Νοεμβρίου, με τη συμμετοχή και της Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (EEAS) της Κάθριν Αστον.

Στο κείμενο προτείνονται διάφορες πρωτοβουλίες. Πρώτον, θα ενισχυθεί η εναέρια και θαλάσσια επιτήρηση των συνόρων στη Μεσόγειο. Στο πλαίσιο αυτό θα ενισχυθούν οι δραστηριότητες του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για τον Ελεγχο των Συνόρων (FRONTEX) με 14 εκατ. ευρώ, ενώ κρίσιμος θα είναι ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Συστήματος Επιτήρησης Συνόρων (EUROSUR). Μέσω αυτού, τα 18 κράτη-μέλη της ζώνης Σένγκεν θα μπορούν να ανταλλάσσουν πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο για θέσεις και κινήσεις των συνοριακών περιπολιών. Πάντως, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, υπάρχουν διαφορετικές απόψεις για το πόσο ήπιες ή σκληρές πρέπει να είναι οι τακτικές ανάσχεσης των κυμάτων λαθρομεταναστών. Η Ιταλία φέρεται να υποστηρίζει ακόμη και ευρωπαϊκές στρατιωτικές επιχειρήσεις που όμως, εφόσον υιοθετούνταν, θα ήγειραν πολύπλοκα νομικά και πολιτικά προβλήματα (π.χ. δικαιοδοσία στη θάλασσα κτλ.). Η πιθανότερη λύση θα είναι κάποιες υβριδικές επιχειρήσεις.

Μέτρα αλληλεγγύης

Επιπλέον, προτείνονται μέτρα αλληλεγγύης, με την Κομισιόν να προβλέπει επιπλέον χρηματοδότηση 50 εκατ. ευρώ και σοβαρή ενίσχυση της Europol με επιπλέον 400.000 ευρώ για την καταπολέμηση των δικτύων παράνομης διακίνησης. Παράλληλα, σε μια καινοτόμο ιδέα, η Επιτροπή προτείνει να μπορούν άνθρωποι να καταθέτουν αίτηση ασύλου στην ΕΕ από τις χώρες τους –προφανώς για να τους αποτρέψει να στραφούν στους λαθρεμπόρους.

Ο Κάμερον δεν είναι μόνος

Οι προτάσεις Κάμερον, εκπορευόμενες και από την ισχυρή εσωτερική πολιτική πίεση που δέχεται, για αυστηροποίηση των όρων χορήγησης επιδομάτων σε μετανάστες φτωχότερων ευρωπαϊκών χωρών (κυρίως η άμεση σύνδεσή τους με το αν οι μετανάστες αυτοί εργάζονται), αλλά και η γενικότερη άποψη του Λονδίνου ότι πρέπει να αναθεωρηθούν πτυχές της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων εντός της ΕΕ, προκάλεσαν ισχυρές αντιδράσεις κυρίως εκ μέρους της Επιτροπής και διά στόματος της Βίβιαν Ρέντινγκ. «Αν η Βρετανία θέλει να αποχωρήσει από την Ενιαία Αγορά, να το πει» τόνισε.

Ωστόσο, καθώς από 1ης Ιανουαρίου αίρονται οι περιορισμοί στην ελεύθερη διακίνηση Ρουμάνων και Βουλγάρων, παράλληλα με τη φιλελευθεροποίηση των θεωρήσεων από βαλκανικές χώρες και μελλοντικά την Τουρκία, ενισχύονται οι ανησυχίες. Ο Κάμερον δεν είναι μόνος. Το Βερολίνο υποστηρίζει την αυστηροποίηση παροχής κοινωνικών επιδομάτων για να αποθαρρύνει τη μετανάστευση, ενώ η Γαλλία απαιτεί αυστηρότερους ελέγχους στις μετακινήσεις εποχικών εργατών. Υπενθυμίζεται ότι κατά τη διάρκεια της ιρλανδικής προεδρίας οι υπουργοί Εσωτερικών Αυστρίας, Γερμανίας, Ολλανδίας και Βρετανίας είχαν απευθύνει επιστολή ζητώντας να περιορισμούς στην ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων.