Οι Σύνοδοι Κορυφής στην Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) μοιάζουν πολύ με νοκ άουτ αγώνες ποδοσφαίρου. Αυτή που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες την Πέμπτη και την Παρασκευή δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση, πόσω μάλλον που οι ηγέτες παρακολούθησαν με αγωνία τον ημιτελικό Γερμανίας – Ιταλίας για το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα. Οι κινήσεις τακτικής κυριάρχησαν και οι ομάδες ήταν προσεκτικές στη «διπλωματική άμυνα». Η υπομονή απεδείχθη ύψιστο πλεονέκτημα, το ίδιο και οι πολιτικοί «εκβιασμοί» των αντιπάλων για να κερδίσουν όσο περισσότερα μπορούσαν. Από αυτή την άποψη, όσα συνέβησαν το βράδυ της Πέμπτης και τα ξημερώματα της Παρασκευής στις Βρυξέλλες δεν απετέλεσαν κεραυνό εν αιθρία. Αυτό που όμως εξέπληξε αρκετούς ήταν η θέληση όλων, ακόμη και της αποκαλούμενης «κακιάς μάγισσας» Ανγκελα Μέρκελ, να βρουν λύσεις και συμβιβασμούς για να απαντήσουν στους καταστροφολόγους που επιμένουν να βλέπουν (ή μήπως να επιθυμούν;) τη διάλυση της ευρωζώνης. «Η πολιτική βούληση πίσω από το ευρώ έχει υποτιμηθεί, ιδιαίτερα στον αγγλοσαξονικό κόσμο» τόνιζε στο «Βήμα» κοινοτική πηγή το μεσημέρι της Παρασκευής.

Η απευθείας ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών από τους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς σταθερότητας, η χρήση των μηχανισμών αυτών για την αγορά κρατικών ομολόγων ώστε να ελεγχθεί το κόστος δανεισμού, η συγκρότηση ενός ενιαίου εποπτικού μηχανισμού των ευρωπαϊκών τραπεζών, η υιοθέτηση ενός Συμφώνου Ανάπτυξης συνολικού ύψους 120 δισ. ευρώ και η εντολή προς την «Ομάδα των Τεσσάρων» να προχωρήσουν στην εξειδίκευση των προτάσεών τους για την ενδυνάμωση της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης (ΟΝΕ) αποτελούν τους βασικούς πυλώνες του πακέτου αποφάσεων που ελήφθησαν το διήμερο 28 και 29 Ιουνίου στις Βρυξέλλες.

Το μέτωπο της Ρώμης του Μάριο Μόντι και της Μαδρίτης του Μαριάνο Ραχόι, σε συνεργασία με το Παρίσι του Φρανσουά Ολάντ στοιχιζόμενο πίσω του, έδειξε ότι οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου ήταν αποφασισμένες να συνασπιστούν ώστε να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους. Εστησαν μπλόκο, απειλώντας με βέτο, στην υιοθέτηση του Συμφώνου Ανάπτυξης για να κερδίσουν στο μέτωπο της παρέμβασης των ευρωμηχανισμών στην αγορά ομολόγων και στον απευθείας δανεισμό των τραπεζών.
Η Ελλάδα όμως – και αυτό ήταν το συμπέρασμα όλων – ήταν απούσα. Το «μέτωπο των Νοτίων» δεν είχε χώρο γι’ αυτήν, από τη στιγμή μάλιστα που η πεποίθηση ότι η χώρα μας αποτελεί «ειδική περίπτωση» εξακολουθεί να ισχύει. Καμία από τις αποφάσεις που ελήφθησαν δεν αφορά άμεσα την Ελλάδα, τουλάχιστον στην παρούσα φάση, ενώ ουδεμία αναφορά υπάρχει για τη χώρα μας στο Κείμενο Συμπερασμάτων και στη Δήλωση των «17» της ευρωζώνης. Κοινοτικοί παράγοντες σημείωναν με έμφαση ότι η Αθήνα έχει ακόμη δρόμο να διανύσει ώστε να ενταχθεί και πάλι με αξιοπιστία στη νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική που οικοδομείται.

Μπρα ντε φερ για τους μηχανισμούς

Παρά τη σκληρή δημόσια στάση της πριν από την έναρξη της Συνόδου Κορυφής, η καγκελάριος Μέρκελ είχε στείλει το μήνυμα ότι ήταν διατεθειμένη να συζητήσει τη χρησιμοποίηση τόσο του Προσωρινού όσο και του Μόνιμου Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (EFSF/ESM) για την απευθείας χρηματοδότηση των τραπεζών και για την παρέμβαση στην αγορά ομολόγων (είτε στην πρωτογενή είτε στη δευτερογενή). Για τον λόγο αυτόν ήδη από το απόγευμα της Πέμπτης το Euro-Working Group υπό τον Αυστριακό Τόμας Βίζερ είχε ξεκινήσει έκτακτη συνεδρίαση επί του θέματος. «Είναι λάθος να λέμε ότι επρόκειτο για μια νίκη των Νοτίων επί των Βορείων. Οι ηγέτες δεν κινήθηκαν στη λογική του άσπρου – μαύρου» τονίζει πρόσωπο με γνώση των παρασκηνιακών διαδικασιών.
Η «κόκκινη γραμμή» της Μέρκελ είχε τοποθετηθεί αλλού: στην αποφυγή οποιασδήποτε αναφοράς σε έκδοση ευρωομολόγων. Από εκεί και πέρα, τονίζουν οι ίδιες πηγές, το Βερολίνο ήθελε να διασφαλίσει ότι η υποχώρησή του στο θέμα της λειτουργίας του EFSF και του ESM δεν θα γίνει εις βάρος της αυστηρής επίβλεψης και εποπτείας της συμπεριφοράς των κρατών που θα επωφελούνταν από την αναδίπλωση της γερμανικής κυβέρνησης. Αλλωστε η Μέρκελ έπρεπε το απόγευμα της Παρασκευής να επιστρέψει στη γερμανική πρωτεύουσα για να είναι παρούσα στην κρίσιμη ψηφοφορία στην Μπούντεσταγκ επί του Δημοσιονομικού Συμφώνου και της επικύρωσης της Συνθήκης για τον ESM. Δεν είχε περιθώρια για δυσάρεστες εκπλήξεις, αν και δεν έλειψε η κριτική εντός της Γερμανίας για την επιλογή της.
Ο ιστορικός συμβιβασμός που επετεύχθη αποτελεί κλασική απόδειξη του πώς προχωρεί μπροστά η ΕΕ. Οι ηγέτες των 17 κρατών-μελών της ευρωζώνης αποφάσισαν ότι η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών απευθείας μέσω του ESM θα μπορεί να γίνει μόλις συγκροτηθεί ένας ενιαίος εποπτικός μηχανισμός (στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας). Διασταυρωμένες πληροφορίες οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η Επιτροπή έχει ήδη προχωρήσει αρκετά στο πεδίο αυτό και πολύ σύντομα θα παρουσιάσει τις ιδέες της για να εγκριθούν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ως τα τέλη του 2012. Οπως αναφέρεται μάλιστα χαρακτηριστικά στην πρώτη φράση της Δήλωσης των «17», «είναι επιτακτική ανάγκη να σπάσει ο φαύλος κύκλος μεταξύ τραπεζών και κρατών».
Η περίπτωση της Μαδρίτης και της ανάγκης ανακεφαλαιοποίησης των ισπανικών τραπεζών με ένα ποσό ύψους 100 δισ. ευρώ καίει τους Ευρωπαίους και για τον λόγο αυτόν θα επιδιωχθεί να ολοκληρωθεί το συντομότερο δυνατόν το «μνημόνιο light» για τον πιστωτικό τομέα της χώρας. Η απευθείας ανακεφαλαιοποίηση μέσω ESM, μόλις καταστεί εφικτή, θα επιτρέψει να μην επιβαρυνθεί το ισπανικό χρέος. Επιπλέον, τα δάνεια των ευρωμηχανισμών προς τις ισπανικές τράπεζες δεν θα έχουν το καθεστώς προτεραιότητας αποπληρωμής (seniority status), που λειτουργεί αποτρεπτικά για τους ιδιώτες επενδυτές ανεβάζοντας το κόστος δανεισμού. Η παραχώρηση αυτή όμως αφορά μόνο την Ισπανία, όπως με έμφαση τόνισε η Ανγκελα Μέρκελ στη συνέντευξη Τύπου μετά το τέλος της Συνόδου.
Παρά το ότι η περίπτωση της Ισπανίας είναι, τουλάχιστον προς το παρόν, ad hoc, στη δήλωση υπάρχει αναφορά στην Ιρλανδία που επίσης αντιμετώπισε πρόβλημα με τον τραπεζικό τομέα της. Ηδη, από ορισμένες πλευρές, εκφράζεται η ελπίδα ότι ίσως θα μπορούσε να ισχύσει και για την Ελλάδα η πρόβλεψη να εξαιρεθεί από τον συνυπολογισμό στο ελληνικό χρέος η χρηματοδοτική βοήθεια για την ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών. Στέκονται μάλιστα στη φράση ότι «παρόμοιες περιπτώσεις θα τύχουν ισότιμης μεταχείρισης».
Οι… αποκωδικοποιητές των κοινοτικών κειμένων όμως στέκονται σε μια φράση που προηγείται: «Το Eurogroup θα εξετάσει την κατάσταση του ιρλανδικού χρηματοπιστωτικού τομέα υπό την οπτική τής περαιτέρω βελτίωσης της βιωσιμότητας του προγράμματος προσαρμογής που εκτελείται σωστά». Τι σημαίνει αυτό; Οτι τα «καλά παιδιά» θα ανταμειφθούν. Οι «κακοί μαθητές» μπορούν να περιμένουν…

Κομισιόν αντί για τρόικα

Το δεύτερο βραχυπρόθεσμο μέτρο, η δυνατότητα του EFSF/ESM να παρεμβαίνει στην αγορά ομολόγων ώστε να μπορεί να κατευνάζει την εκτίναξη του κόστους δανεισμού, ήταν η ύψιστη διεκδίκηση του Μάριο Μόντι. Ωστόσο ο ιταλός πρωθυπουργός ήθελε πάση θυσία να αποφύγει ότι μια τέτοια εξέλιξη θα συνοδευόταν από ένα «μνημόνιο α λα ελληνικά» υπό την επίβλεψη μιας τρόικας με τη συμμετοχή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ). Και φαίνεται ότι το πέτυχε.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι τα πράγματα θα είναι εύκολα για τη Ρώμη. Τον ρόλο της τρόικας θα έχει πλέον η Ευρωπαϊκή Επιτροπή που, όπως παραδέχονται κοινοτικές πηγές, είναι ο μεγάλος κερδισμένος μετά τις αποφάσεις της Συνόδου. Ο ρόλος της αναβαθμίζεται, καθώς πλέον οι συστάσεις της προς τις χώρες και η εποπτεία της εφαρμογής του νέου και αναθεωρημένου προς το αυστηρότερο Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης θα αποτελούν τα κριτήρια ώστε μια χώρα να μπορεί να ζητήσει την παρέμβαση του ευρωμηχανισμού στην αγορά ομολόγων. Πρόκειται για μια εξέλιξη την οποία αναγνώρισε και ο Μάριο Μόντι. «Κερδίσαμε έναν μηχανισμό σταθεροποίησης για τις χώρες που αποδίδουν καλά υπό το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης» δήλωσε χαρακτηριστικά.

Κέρδη και ισορροπίες
Η πολιτική σκακιέρα σε Ρώμη, Μαδρίτη και Παρίσι

Οπως πάντα στην Ευρώπη, οι εσωτερικοί πολιτικοί συσχετισμοί στα κράτη-μέλη έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις επιλογές των ηγετών. Ολοι ήθελαν κάτι να κερδίσουν και τελικά όλοι πήραν κάτι που μπορούν να εμφανίσουν ως νίκη στο εθνικό τους ακροατήριο.

Ο Μάριο Μόντι, βλέποντας την εικόνα της τεχνοκρατικής κυβέρνησής του να φθείρεται λόγω και των αντιδημοφιλών μεταρρυθμίσεων στην αγορά εργασίας, κέρδισε την παρέμβαση του ESM στην αγορά ομολόγων. Αν γύριζε με άδεια χέρια, τότε τόσο ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι όσο και ο λαϊκιστής Πέπε Γκρίλο θα τον πίεζαν δραματικά από τον Σεπτέμβριο. Ο Μαριάνο Ραχόι στην Ισπανία πήρε βαθιά ανάσα σε μια περίοδο όπου η κοινωνική ένταση αυξάνεται, οι συγκρούσεις Αστυνομίας και διαδηλωτών εντείνονται μέρα με τη μέρα και η ανεργία καλπάζει.
Ακόμη πιο ενδιαφέρουσα είναι η ισορροπία που διαμορφώνεται στον γαλλογερμανικό άξονα. Παρά τα περί του αντιθέτου θρυλούμενα, ο Φρανσουά Ολάντ τήρησε πολύ πιο χαμηλό προφίλ στη Σύνοδο απ’ ό,τι αναμενόταν. Προτίμησε να αποφύγει μια κατά μέτωπον σύγκρουση με την Ανγκελα Μέρκελ. Το Σύμφωνο για την Ανάπτυξη και την Απασχόληση είναι το μεγάλο του κέρδος. Τα 120 δισ. ευρώ, με την προώθηση των project bonds (περίπου 5 δισ. ευρώ), την ενίσχυση του κεφαλαίου της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων με 10 δισ. ευρώ (ώστε να ενισχυθεί ως και κατά 60 δισ. ευρώ η ικανότητα παροχής δανείων), καθώς και την ανακατανομή των διαρθρωτικών κονδυλίων (55 δισ. ευρώ), μπορούν να αναζωογονήσουν την ευρωπαϊκή οικονομία και να ενισχύσουν τη θέση της Γαλλίας, αλλά δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι τα κονδύλια αυτά θα είναι εύκολο να διοχετευθούν γρήγορα στην αγορά.
Ωστόσο ο Ολάντ είναι εκτεθειμένος και γνωρίζει ότι η καγκελάριος Μέρκελ βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση έναντι αυτού. Ο πήχης των προσδοκιών είχε πέσει ήδη πριν από τη Σύνοδο και συγκεκριμένα στο δείπνο εργασίας που είχαν οι δύο ηγέτες στο Παρίσι, σημειώνουν στο «Βήμα» γαλλικές πηγές. Η κατάσταση της γαλλικής οικονομίας δεν επιτρέπει στον νεοεκλεγέντα σοσιαλιστή πρόεδρο απότομες μεταβολές στρατηγικής. Ο Ολάντ υποχώρησε πλήρως από το θέμα των ευρωομολόγων, που ούτε καν συζητήθηκε στις Βρυξέλλες.

Προς μια νέα ΟΝΕ

Το θέμα των ευρωομολόγων και η πρόοδος σε αυτό θα εξαρτηθεί από τις εξελίξεις στο ζήτημα της στενότερης δημοσιονομικής και πολιτικής ένωσης. Τα μάτια στρέφονται πλέον στα επόμενα βήματα του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Χέρμαν βαν Ρομπάι που ως τον προσεχή Δεκέμβριο θα πρέπει να ολοκληρώσει το έργο του μαζί με τους υπολοίπους της «Ομάδας των Τεσσάρων» (τον Ζοζέ Μπαρόζο της Επιτροπής, τον Μάριο Ντράγκι της ΕΚΤ και τον Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ που παραμένει επικεφαλής του Eurogroup). Στη διαδικασία θα συμμετάσχουν πιο ενεργά όμως και τα κράτη-μέλη, καθώς και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η γερμανική πλευρά θα επιμείνει μέχρι τέλους στην ανάγκη ενίσχυσης των δημοσιονομικών κανόνων στην ευρωζώνη με βάση το ομοσπονδιακό μοντέλο και απομένει να φανεί ποια θα είναι η αντίδραση του Παρισιού που παραδοσιακά είναι «αλλεργικό» στην παραχώρηση εθνικής κυριαρχίας στις Βρυξέλλες.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ