ΥΠΑΡΧΕΙ καρτέλ εταιρειών δημοσκοπήσεων; Με ποια μέθοδο διεξάγονται οι έρευνες της κοινής γνώμης και πόσο αξιόπιστη είναι αυτή; Πόσο αθώο ήταν το αρχικό λάθος των exit polls στις ευρωεκλογές της περασμένης Κυριακής; Υπάρχουν «καθοδηγούμενες» δημοσκοπήσεις; Αληθεύουν οι πληροφορίες ότι στα διοικητικά συμβούλια ορισμένων εταιρειών συμμετέχουν ακόμη και κομματικά στελέχη; Συνεννοούνται μεταξύ τους και αν ναι, γιατί; Τα ερωτήματα αυτά ζητούν επιτακτικά απαντήσεις μετά το ισχυρότατο πλήγμα που δέχθηκε η εικόνα των εταιρειών δημοσκοπήσεων με τα exit polls των ευρωεκλογών. Το γεγονός αυτό πυροδότησε ήδη έντονες αντιδράσεις από διάφορες πλευρές.Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πρόεδρος του ΛΑΟΣ κ. Γ. Καρατζαφέρης εμφανίζεται ενοχλημένος με ορισμένες εταιρείες δημοσκοπήσεων-κυρίως με εκείνες που πριν από τις εκλογές παρουσίαζαν τον ΛΑΟΣ ως τελευταίο κόμμα. Η αναπληρώτρια εκπρόσωπος του ΠαΣοΚ κυρία Μαρία Καρακλιούμη, που έχει διατελέσει στο παρελθόν
στέλεχος εταιρείας δημοσκοπήσεων, επισημαίνει ότι οι εταιρείες αυτές χρησιμοποιούν τη μέθοδο της ενδοεπικοινωνίαςγια να συνεννοούνται μεταξύ τους, ενώ η Ρηγίλλης διά του Γραμματέα της ΝΔ κ.
Ελ. Ζαγορίτη κάνει λόγο για εναρμονισμένη πρακτική ορισμένων εταιρειών. Ο μόνος ο οποίος δείχνει κάποια κατανόηση στα αποτελέσματα των exit polls είναι ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ κ. Αλ. Τσίπρας, ο οποίος δικαιολογεί το φιάσκο της περασμένης Κυριακής λέγοντας ότι όλα τα συστήματα τα ακύρωσε η αποχή. Ωστόσο, το σενάριο της «συνωμοσίας» μεταξύ εταιρειών ώστε να παρουσιάζουν τα ίδια αποτελέσματα μοιάζει τραβηγμένο. Ανθρωποι που εργάζονται στον χώρο αυτόν εκτιμούν ότι μια τέτοια συμπεριφορά μάλλον προέρχεται από φόβο ή από ανασφάλεια να μην εκτεθούν έναντι των πελατών τους. Ισως δε να επικρατεί το σκεπτικό ότι είναι καλύτερα να εκτεθούν όλες μαζί παρά κάποια μόνη της. Και δεν πρέπει να λησμονείται ότι η αγορά είναι προσοδοφόρα. Μια έρευνα κοστολογείται περίπου 6.000- 8.000 ευρώ, ανάλογα με το ερωτηματολόγιο, το δείγμα και τον τρόπο διεξαγωγής.

O καβγάς για την αξιοπιστία των μετρήσεων της κοινής γνώμης έχει ανάψει για τα καλά, όχι μόνο ανάμεσα στα πολιτικά κόμματα αλλά και στους κόλπους ορισμένων εταιρειών δημοσκοπήσεων. Ορισμένοι αμφισβητούν ότι με τη μέθοδο που χρησιμοποιούν θέλουν να χειραγωγήσουν τη βούληση της κοινής γνώμης. «Κάνουν τον μάντη Κάλχα» λένε και είναι «σαν να ψηφίζουν εκείνες αντί για εμάς, καταργώντας ουσιαστικά τις εκλογές ένα μήνα προτού οι ψηφοφόροι πάνε στις κάλπες».

Το μοντέλο του «μάντη Κάλχα»
Οι αιτίες της διαμάχης είναι δύο: Πρώτον, ότι κάποιες εταιρείες που ακολουθούν το μοντέλο του «μάντη Κάλχα», όπως ειπώθηκε, χρησιμοποιούν την εκτίμηση ψήφου αντί της πρόθεσης ψήφου, διαμορφώνοντας κλίμα. Δεύτερον, οι πληροφορίες ότι στα διοικητικά συμβούλια κάποιων εταιρειών βρίσκονται στελέχη κομμάτων. Ο κ. Χρ. Βερναρδάκης της VΡRC (πρώην μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της «Αυγής») που χρησιμοποιεί κυρίως τη μέθοδο της εκτίμησης ψήφου, curve estimation (εκτίμηση καμπυλών), έδινε σε μία από τις τελευταίες μετρήσεις προ εκλογών ως και ποσοστό 7% στον ΣΥΡΙΖΑ, 7% στους Οικολόγους Πράσινους και 4,5% στον ΛΑΟΣ. Στο ΠαΣοΚ έδωσε 37% και στη ΝΔ 33%. Ο κ. Βερναρδάκης μπορεί να θεωρείται φιλοσυνασπισμικός, αλλά αυτό δεν σημαίνει τίποτε, σχολιάζει μεταξύ άλλων ο κ. Τσίπρας για τις σχέσεις της συγκεκριμένης εταιρείας με το κόμμα του.

Το κρισιμότερο πρόβλημα όμως είναι αν η μεθοδολογία που ακολουθούν ορισμένες εταιρείες, τις πιο πολλές φορές η VΡRC και η Ρublic Ιssue του κ. Ι. Μαυρή, είναι ορθή: αν δηλαδή μπορούν επιστημονικά να σταθμίσουν το εκλογικό αποτέλεσμα και εν συνεχεία αν μπορούν να σταθμίσουν τα exit polls. Εδώ σηκώνει πολλή κουβέντα. Ορισμένοι δημοσκόποι ισχυρίζονται ότι υπάρχουν εταιρείες που επιμένουν σε εκτίμηση ψήφου και που εμπιστεύονται τις απλές δημοσκοπήσεις χωρίς στάθμιση δείγματος. Με αυτόν τον τρόπο πιστεύουν ότι θα έχουν ασφαλή αποτελέσματα. Και βεβαίως για να εμφανίσουν ότι έχουν κάνει ορθή πρόβλεψη, δίδουν το αποτέλεσμα κατά προσέγγιση: το ποσοστό, λένε, θα κυμανθεί από 33%-35%, για παράδειγμα. Πόσο ασφαλή αποτελέσματα είχαν τα είδαμε την περασμένη εβδομάδα τόσο στην πρόθεση ψήφου όσο και στα exit polls.

Μαθηματικοί σελέμπριτις
«Ορισμένοι δημοσκόποι νιώθουν σαν σελέμπριτις, χρίζονται πολιτικοί αναλυτές, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι παρά μόνον απλοί μαθηματικοί» λέει η κυρία Καρακλιούμη, η οποία έζησε εκ των έσω όλη τη μεθοδολογία των δημοσκόπων από την εποχή που εργαζόταν στη Rass: «Λειτουργούν πολλές φορές όπως οι συντεχνίες και η εντυπωσιακή ταύτιση των αποτελεσμάτων τις πιο πολλές φορές δημιουργεί ερωτηματικά » λέει. Και προαναγγέλλει ότι το ΠαΣοΚ προτίθεται όχι μόνον να ζητήσει συζήτηση του νόμου που διέπει τις δημοσκοπήσεις, αλλά αυτή η συζήτηση να διεξαχθεί με τη συμμετοχή και της ακαδημαϊκής κοινότητας.

Σύμφωνα με τον νόμο 3637/07 (με την τροποποίηση για τον χρόνο δημοσίευσης του νόμου 3688/08), γνωστό ως «νόμο Ρουσόπουλου», η Γενική Γραμματεία Ερευνας και Επι κοινωνίας είναι υποχρεωμένη να δημοσιεύει στην ιστοσελίδα της τις αναθέσεις έργου που έχουν πάρει από τον στενό και ευρύτερο δημόσιο τομέα οι εταιρείες δημοσκοπήσεων. Αν κανείς εισέλθει στη συγκεκριμένη ιστοσελίδα, θα διαπιστώσει ότι από τις περίπου 30 εταιρείες που λειτουργούν ως εταιρείες δημοσκοπήσεων στην Ελλάδα, μόνον δύο εμφανίζονται ότι πήραν έργα από το Δημόσιο: η εταιρεία Globalink για ένα έργο αστικών συγκοινωνιών Αττικής, αξίας 18.019 ευρώ και η VΡRC για ένα έργο αξίας 10.000 ευρώ, για έρευνα αναγνωρισιμότητας της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Είναι δυνατόν από όλες τις εταιρείες δημοσκοπήσεων το αρμόδιο υπουργείο να είχε δημοσιεύσει (ως και τις 15 Μαΐου 2009) τις αναθέσεις που πήραν από το Δημόσιο μόνο δύο εξ αυτών;

Επιστροφή στην απαγόρευση
Την αλλαγή του νόμου προαναγγέλλει και η ΝΔ, η οποία επιθυμεί να επαναφέρει το παλαιό καθεστώς, δηλαδή να απαγορεύεται η δημοσιοποίηση δημοσκοπήσεων τις τελευταίες 15 ημέρες πριν από την εκλογική αναμέτρηση καταργώντας τη ρύθμιση που για πρώτη φορά εφαρμόστηκε στις ευρωεκλογές, η οποία δίνει τη δυνατότητα να δημοσιοποιούνται δημοσκοπήσεις ως και 48 ώρες πριν από τις εκλογές. Αλλά δεν θα είναι αυτή και η μοναδική αλλαγή, αφού στελέχη του κυβερνώντος κόμματος κάνουν λόγο για αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας και διαφάνειας στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των εταιρειών.

Μια άλλη παράμετρος, ίσως άγνωστη στο ευρύ κοινό, είναι η οικονομική σχέση που πιθανόν να έχουν εταιρείες δημοσκοπήσεων με πολιτικά κόμματα. Η ΝΔ, για παράδειγμα, συνεργάστηκε με τη Spot Τhomson για τα προεκλογικά της σποτάκια, αυτά με τα πράσινα παπαγαλάκια. Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι η συγκεκριμένη διαφημιστική εταιρεία και η εταιρεία δημοσκοπήσεων ΜRΒ με διευθύνοντα σύμβουλο τον κ. Δ. Μαύρο ανήκουν στον ίδιο όμιλο. Αυτό μπορεί, λένε ορισμένοι, να μη σημαίνει τίποτε. Οι προεκλογικές προβλέψεις της ΜRΒ ωστόσο αποτέλεσαν πολλές φορές αντικείμενο κριτικής από το ΠαΣοΚ, ακόμη και όταν το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης προηγείτο στις δημοσκοπήσεις. Οπως αποτέλεσαν προϊόν αμφισβήτησης και από τον κ. Καρατζαφέρη, λόγω των χαμηλών ποσοστών που έδινε στον ΛΑΟΣ, ποσοστών που καμία σχέση δεν είχαν με το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών που έλαβε το κόμμα του.

Υπάρχει συνεπώς κάποια υπόγεια διαδρομή ανάμεσα σε ορισμένες εταιρείες δημοσκοπήσεων και σε κόμματα; Τα κομματικά στελέχη δεν παραδέχονται κάτι τέτοιο, όπως βεβαίως δεν το παραδέχονται με τη σειρά τους και οι εταιρείες δημοσκοπήσεων, πέρα βεβαίως από κάποιες αναθέσεις έργων που τους δίδονται, τις οποίες όμως είναι υποχρεωμένες εκ του νόμου να δημοσιεύουν. Το γεγονός και μόνο ότι οι εταιρείες δημοσκοπήσεων είναι πιθανόν να έχουν παράλληλα και οικονομική σχέση με τα πολιτικά κόμματα τις καθιστά πιο ευάλωτες ως προς την αξιοπιστία, παραδέχονται ευθαρσώς τα στελέχη όλων των κομμάτων, πλην όμως ουδείς προτείνει λύσεις για την πάταξη του φαινομένου της οικονομικής εξάρτησης. Ισως επειδή βολεύει τα κόμματα για να έχουν εγκαίρως και εκ των έσω πληροφόρηση. Θέλετε μερικά παραδείγματα;

Στην Ιπποκράτους γνώριζαν για τη διαφορά
Η κυρία Καρακλιούμη βεβαιώνει με δηλώσεις της προς «Το Βήμα» ότι οι προεκλογικές έρευνες είναι ικανές να προβλέψουν το εκλογικό αποτέλεσμα χωρίς να είναι αναγκαία η διεξαγωγή των exit polls. Το μόνο που έκανε ήταν να ετοιμάσει από τις 3 Μαΐου ένα σημείωμα στον πρόεδρο του ΠαΣοΚ κ. Γ. Παπανδρέου στο οποίο έκανε εκτίμηση του εκλογικού αποτελέσματος προσδιορίζοντας τη διαφορά ανάμεσα στα δύο κόμματα στο 4%. Και επέμενε σε αυτό ακόμη και όταν άρχισαν να βγαίνουν τα exit polls. Το μεσημέρι της περασμένης Κυριακής και ενώ η ψηφοφορία βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη ο κ. Καρατζαφέρης τηλεφωνούσε σε συνεργάτες του και σε δημοσιογράφους και τους προανήγγελλε ότι η διαφορά ανάμεσα στα δύο μεγάλα κόμματα θα ήταν γύρω στις 4,5 μονάδες, ότι το κόμμα του θα καταλάβει την τέταρτη θέση και ότι το ποσοστό που θα ελάμβανε θα ήταν περίπου 7%. Καλά, θα πείτε, η κυρία Καρακλιούμη υπολόγισε σωστά, αφού γνώριζε πώς γίνεται η δουλειά. Ο κ. Καρατζαφέρης όμως πώς το γνώριζε; Απλώς επεξεργάστηκε καλύτερα, με σταθμίσεις δείγματος, όσα αποτελέσματα των exit polls είχε εκείνη τη στιγμή αλλά και τις προεκλογικές προβλέψεις που είχε στη διάθεσή του από διάφορες εταιρείες δημοσκοπήσεων.

Ποιος ήταν ο «καταλληλότερος» το 1967
ΤΑ ΕΧΙΤ ΡΟLLS έκαναν την εμφάνισή τους στην Ελλάδα στις ευρωεκλογές του 1994. Ως την εμφάνισή τους υπήρχαν οι κλασικές δημοσκοπήσεις, όχι όμως για εκτίμηση αποτελέσματος που είδαμε πρόσφατα (με χρήση διαφόρων μεθόδων, όπως η αφαίρεση από το δείγμα των αναποφάσιστων ή αυτών που δεν πρόκειται να ψηφίσουν), αλλά για πρόθεση ψήφου. Η πρώτη δημοσκόπηση που έγινε στην Ελλάδα ήταν το 1946, όταν ένα κλιμάκιο των συμμαχικών δυνάμεων υπολόγισε το ποσοστό της αποχής στις επικείμενες εκλογές στο 9%. Το 1957 το Στέιτ Ντιπάρτμεντ συμπεριέλαβε και την Ελλάδα στις δημοσκοπήσεις που παρήγγειλε για να μετρήσει τον αντιαμερικανισμό στις ευρωπαϊκές χώρες.

Από το 1963 τις μετρήσεις στην Ελλάδα εμφανίστηκε να πραγματοποιεί η αμερικανική πρεσβεία. Το 1967, μάλιστα, λίγο πριν από την επιβολή της δικτατορίας, η αμερικανική κυβέρνηση λέγεται ότι πραγματοποίησε μια δημοσκόπηση με την ερώτηση «Ποιον θα επιθυμούσατε για πρωθυπουργό της Ελλάδας» (περίπου σαν το σημερινό ερώτημα «Ποιον θεωρείτε καταλληλότερο για πρωθυπουργό»). Κέρδισε ο ΚωνσταντίνοςΚαραμανλής με 21% (που δεν μετείχε στις εκλογές, βρισκόταν ήδη στο Παρίσι). Ακολουθούσαν ο Ανδρέας Παπανδρέου με 16%, ο Γεώργιος Παπανδρέου με 13% και εν συνεχεία οι Π. Κανελλόπουλος, Ι. Πασαλίδης και Σπ. Μαρκεζίνης. Το 1974 η εταιρεία ΙCΑΡ άρχισε μετρήσεις κυρίως για εμπορικές επιχειρήσεις και για έρευνες αγοράς. Τη δεκαετία του 1980 οι εταιρείες δημοσκοπήσεων μόλις ξεπερνούσαν τις 10 ενώ σήμερα υπολογίζονται σε 30!