Ηευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία από το 1957 (Συνθήκη της Ρώμης) μέχρι σήμερα εξασφάλισε στην Ευρώπη ειρήνη, ευημερία και συνείδηση κοινότητας προκειμένου να ξεπεραστούν οι αντιθέσεις. Με την ευρωπαϊκή ενοποίηση αντλήσαμε τα διδάγματα από τις αιματηρές αντιπαραθέσεις του παρελθόντος. Αυτό ήταν περίπου και το μήνυμα της πρόσφατης Συνόδου Κορυφής της ΕΕ και της Διακήρυξης του Βερολίνου της 25ης Μαρτίου.
Πέρα από την ειρήνη, τη σταθερότητα και την ευημερία, στις επιτυχίες της ευρωπαϊκής ενοποίησης συμπεριλαμβάνονται οι αρχές, αλλά και η μορφή συνεργασίας στην Ευρώπη: δημοκρατία, ισότητα δικαιωμάτων, διαφάνεια, επικουρικότητα, αξιοπρέπεια του ανθρώπου, ελευθερία, αλληλεγγύη και ανεκτικότητα είναι μερικές από τις βασικές αξίες της ΕΕ, καθώς η ΕΕ δεν είναι απλώς ένας οικονομικός χώρος αλλά και μια κοινωνία αξιών.
Σήμερα είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τη ζωή στην Ευρώπη χωρίς την Ευρωπαϊκή Ενωση. Αν δεν είχε γίνει η ενοποίηση, η οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης θα είχε προχωρήσει με πολύ πιο αργούς ρυθμούς. Δεν θα υπήρχε ενιαία πολιτική ανταγωνισμού, ενιαία αγορά ή ενιαίο νόμισμα. Οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των χωρών της Ευρώπης θα ήταν μικρότερες και θα υπήρχε μεγαλύτερη μακροοικονομική αστάθεια. Το μεγάλο επίτευγμα της ΕΕ είναι η εδραίωση του «κράτους προνοίας» και του «κράτους των υπηρεσιών». Αυτό το κράτος έχει σκοπό να υπηρετεί τους πολίτες, όχι να τους εξουσιάζει. Οπως σημείωνε ο Μartin Wolf στους «Financial Τimes», πρόκειται για φιλελεύθερη ιδέα (κατά την παραδοσιακή ευρωπαϊκή έννοια), οι οποία βασίστηκε στη σκέψη των μεταπολεμικών γερμανών στοχαστών και νομοθετών, όπως ο Λούντβιχ Ερχαρντ.
Τι εξυπηρετεί όμως σήμερα η Ευρωπαϊκή Ενωση και ποιο είναι το μέλλον της; Τι έχει ήδη επιτευχθεί προς όφελος των πολιτών της και ποιες νέες προκλήσεις αντιμετωπίζει σήμερα; Οσο διευρύνεται και θα έχει 27 ή περισσότερα κράτη-μέλη, ποιες αλλαγές πρέπει να επιφέρει η Ευρωπαϊκή Ενωση; Σε μια περίοδο παγκοσμιοποίησης, μπορεί η Ενωση να ανταγωνιστεί με επιτυχία άλλες μεγάλες οικονομίες; Μπορεί να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην παγκόσμια σκηνή;
Θα βαδίσει τελικά η Ευρωπαϊκή Ενωση προς το σχήμα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης, όπως έχει περιγράψει ο βέλγος πρωθυπουργός Γκυ Βερχόφσταντ ή στο τέλος θα παραμείνει ένα πλαίσιο συνεργασίας και ανταγωνισμού ανάμεσα σε διαφορετικά κράτη, τα οποία απλώς θα συμμετέχουν στο ίδιο οικοδόμημα;
Και ποιες είναι οι προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ενωσης και των κρατώνμελών της για τα επόμενα πενήντα χρόνια; Προφανώς, μεταξύ άλλων, είναι και η δημιουργία θέσεων εργασίας μέσω της απελευθέρωσης της αγοράς εργασίας, ο εκσυγχρονισμός του κράτους προνοίας, που είναι ζήτημα κυρίως κρατικό, και η επένδυση στην παραγωγή νέων ιδεών.
Η ΟΝΕ δεν μπορεί πλέον να προχωρεί στηριζόμενη στο ένα πόδι, το νομισματικό- αυτό θα ήταν αντίθετο και προς το πνεύμα των Συνθηκών. Από την απουσία στενού συντονισμού των εθνικών οικονομικών πολιτικών προέρχεται το έλλειμμα στην ανάπτυξη αλλά και η έλλειψη θέσεων απασχόλησης, τονίζει ο Ζακ Ντελόρ, και μας θυμίζει ότι ο κοινωνικός διάλογος που είχε εγκαινιάσει ο ίδιος το 1985 σήμερα έχει καταντήσει μια ρουτίνα. Δεν γεννά νέες εγγυήσεις, δεν ασκεί πιέσεις σε εκείνους που παίρνουν τις αποφάσεις ώστε να προχωρήσουν σε μια αειφόρο και αλληλέγγυα ανάπτυξη.
Τα τελευταία χρόνια οι ευρωπαίοι ηγέτες δεν άκουσαν προσεκτικά όσα οι πολίτες προσπάθησαν να πουν. Επιπλέον, όπως υπογράμμιζε εύστοχα ο βρετανός ιστορικός Τίμοθι Γκάρτον Ας, οι ευρωπαίοι πολιτικοί ηγέτες απέτυχαν να αφηγηθούν την ιστορία της Ευρωπαϊκής Ενωσης ως μια ιστορία διάδοσης της ελευθερίας.
Η πρόκληση που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι να προσαρμοστεί στον κόσμο του 21ου αιώνα.
Εξάλλου, όπως φάνηκε στα πενήντα χρόνια της ευρωπαϊκής ενοποίησης, η Ευρώπη επιβεβαιώνει την αξία της μόνον όταν επιδεικνύει την ικανότητά της να απαντά στις προκλήσεις της Ιστορίας. Η πρόσφατη Διακήρυξη του Βερολίνου της 25ης Μαρτίου είναι ένα κείμενο συνοπτικό που μπορεί να γίνει κατανοητό από όλους τους ευρωπαίους πολίτες. Δεν γνωρίζουμε αν θα ανοίξει τον δρόμο για ένα πραγματικό aggiornamento της συζήτησης για το μέλλον της Ευρώπης. Είναι όμως προφανές ότι επιχειρεί να περάσει ένα μήνυμα εμπιστοσύνης και αισιοδοξίας. Ο κ. Σ. Ντάλης είναι πολιτικός επιστήμωνδιεθνολόγος, δρ Πανεπιστημίου Αθηνών.
