Η συνάντηση του Βερολίνου, καθώς και αυτή της Φλωρεντίας που προηγήθηκε, αποτελεί μια προσπάθεια συγκρότησης ενός νέου προοδευτικού, κεντροαριστερού λόγου, ικανού να δώσει ανθρώπινες λύσεις στα προβλήματα διακυβέρνησης που η παρούσα μορφή παγκοσμιοποίησης έχει δημιουργήσει.
Ενας είναι ο κεντρικός προβληματισμός στον οποίο οι ηγέτες των 15 χωρών που θα λάβουν μέρος καλούνται να πάρουν θέση: η σχετικά πρόσφατη και ραγδαία απελευθέρωση των αγορών που χαρακτηρίζει το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα έχει από τη μια μεριά αυξήσει κατά πρωτοφανή τρόπο την παραγωγικότητα και τον πλούτο σε παγκόσμια κλίμακα· ενώ από την άλλη αυτός ο πλούτος κατανέμεται κατά εξαιρετικά άνισο τρόπο και σε εθνικό και σε παγκόσμιο επίπεδο. Με άλλα λόγια, ο παγκόσμιος εκσυγχρονισμός, που κυρίως βασίζεται στην ψηφιακή τεχνολογία και στο άνοιγμα των αγορών, λύνει μεν το πρόβλημα της παραγωγής πλούτου αλλά οξύνει το πρόβλημα της δίκαιης κατανομής του. Γιατί, αντίθετα με αυτό που πιστεύουν οι νεοφιλελεύθεροι οπαδοί του Hayek και του Friedman, το περίφημο «trickle down effect» (η διάχυση, δηλαδή, του παγκόσμιου πλούτου προς τα οικονομικά ασθενή στρώματα) δεν πραγματοποιείται ιδίως σε φτωχές χώρες που δεν έχουν μια οικονομική υποδομή που θα τους επέτρεπε να επωφεληθούν από την ένταξή τους στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα.
Ετσι από τη μια μεριά βλέπουμε μια κυριολεκτικά τερατώδη συγκέντρωση πλούτου στην κορυφή της παγκόσμιας κοινωνικής πυραμίδας (ένας μικρός αριθμός ατόμων έχει εισοδήματα που ξεπερνούν το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν πολλών φτωχών χωρών)· ενώ από την άλλη το 1/5 περίπου της ανθρωπότητας ζει κάτω από συνθήκες απόλυτης φτώχειας. Και αυτό συμβαίνει σ’ ένα πλαίσιο όπου όχι μόνο οι εύποροι αλλά και οι φτωχοί του κόσμου τούτου έχουν ενταχθεί, μέσω της τεχνολογικής επανάστασης των ΜΜΕ, στην ραγδαίως εξαπλούμενη παγκόσμια καταναλωτική κουλτούρα. Με άλλα λόγια, η παγκοσμιοποίηση δημιουργεί ανάγκες ευρείας κατανάλωσης στους πάντες, ενώ συγχρόνως αποκλείει από τη δυνατότητα ικανοποίησης αυτών των αναγκών τη συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων του πλανήτη.
Με βάση τα παραπάνω, το ζητούμενο στη συνάντηση του Βερολίνου είναι μια ρύθμιση του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος που δεν θα εξασφαλίζει μόνο την καλή λειτουργία των αγορών αλλά και τη δίκαιη κατανομή του παραγόμενου πλούτου. Είναι ακριβώς η στάση πάνω σ’ αυτό το καίριο θέμα που θα κρίνει αν οι 15 «προοδευτικοί» αρχηγοί κρατών – κυβερνήσεων της συνάντησης του Βερολίνου αξίζουν ή όχι αυτόν τον χαρακτηρισμό.
Αν λίγο πολύ δεχθούν μοιρολατρικά την κυριαρχούσα νεοφιλελεύθερη μορφή της παγκοσμιοποίησης προτείνοντας απλώς διάφορους τρόπους προσαρμογής στο παγκόσμιο status quo (π.χ. παραπέρα εξάπλωση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, περισσότερη εξοικείωση των πληθυσμών με τις νέες τεχνολογίες, επανεκπαίδευση, διά βίου εκπαίδευση κτλ.), τότε ο όρος προοδευτικός δεν τους αξίζει. Και αυτό γιατί σ’ αυτή την περίπτωση οι διαφορές τους με τις συντηρητικές πολιτικές ελίτ, αν υπάρχουν, θα είναι ποσοτικές παρά ποιοτικές.
Αν από την άλλη μεριά οι 15 ηγέτες διαχωρίσουν σαφώς την ανάπτυξη της τεχνολογίας από τον τρόπο ελέγχου της και αν διακηρύξουν χωρίς περιστροφές πως το σημερινό καθεστώς ελέγχου είναι απαράδεκτο και χρήζει ριζικής αλλαγής, τότε μόνο θα μπορεί κανείς να μιλάει για προοδευτικότητα. Πιο συγκεκριμένα η κεντρική αρχή μιας προοδευτικής διακυβέρνησης του παγκόσμιου συστήματος πρέπει να είναι «όχι απελευθέρωση των αγορών χωρίς συγχρόνως κοινωνικά μέτρα προστασίας αυτών που αυτή η απελευθέρωση περιθωριοποιεί». Αν η παραπάνω αρχή υιοθετηθεί στα σοβαρά, οδηγεί σε μέτρα όπως:
* Φορολογία των χρηματιστηριακών συναλλαγών με σκοπό και την πάταξη του χρηματιστικού τζόγου και την εξεύρεση πόρων για τη σοβαρή στήριξη περιθωριοποιουμένων οικονομιών.
* Εξάλειψη του υπέρογκου χρέους των φτωχών χωρών προς τις πλούσιες.
* Κατάργηση των λεγομένων tax heavens (φορολογικοί παράδεισοι) και συντονισμός των κρατικών φορολογικών πολιτικών με σκοπό τον τερματισμό της συστηματικής φοροδιαφυγής του πολυεθνικού κεφαλαίου.
* Αποδοχή ενός σχεδιασμού που θα στοχεύει στην εξάλειψη της πείνας παντού στον πλανήτη τις δύο ερχόμενες δεκαετίες κτλ.
Σε πολλούς στοχαστές τα παραπάνω μέτρα φαίνονται τελείως ουτοπικά. Σε έναν κόσμο όπου, λόγω της παγκοσμιοποίησης, το κράτος-έθνος δεν είναι ικανό να ελέγξει τις κινήσεις των πανίσχυρων πολυεθνικών εταιρειών, μια παγκόσμια διακυβέρνηση που θα στοχεύει στον εξανθρωπισμό του καπιταλισμού σίγουρα θα αποτύχει.
Οπως εξήγησα σε ένα προηγούμενο άρθρο μου («Το Βήμα», 12.3.2000), η θεωρία περί της περιθωριοποίησης ή και έκλειψης του κράτους-έθνους είναι ένας μύθος. Νομίζω ότι οι ηγεσίες ενός μικρού αριθμού ισχυρών κρατών-εθνών όχι μόνο δημιούργησαν τη μονόπλευρη φιλελευθεροποίηση των αγορών που βλέπουμε σήμερα αλλά και έχουν τη δυνατότητα να την οδηγήσουν προς μια αληθινά προοδευτική κατεύθυνση. Γιατί αν υπάρξει πολιτική βούληση, η σημερινή τεχνολογία σε συνδυασμό με την υψηλή παραγωγικότητα δημιουργεί αντικειμενικές συνθήκες που κάνουν δυνατό τον εξανθρωπισμό του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος. Ηρθε η στιγμή οι 15 προοδευτικοί ηγέτες να μας δείξουν έμπρακτα την προοδευτικότητά τους.
Ο κ. Νίκος Μουζέλης είναι καθηγητής στη London School of Economics.
