Στο ερώτημα πώς θα μπορούσε ή θα έπρεπε να είναι το κράτος την «επόμενη ημέρα» οι πιθανές απαντήσεις είναι πολλές, λίγες όμως από αυτές είναι ικανές και αναγκαίες για την ουσιαστική αλλαγή του κράτους και της διοίκησής του.
Αποφεύγοντας τις πιο ακραίες και ανεδαφικές εκδοχές περί του «ελαχίστου» ή του «μεγίστου» κράτους (των νεοφιλελεύθερων και των σοσιαλιστών αντιστοίχως), το ζητούμενο είναι ένα πραγματικά σύγχρονο και αποτελεσματικό κράτος, ικανό να ρυμουλκήσει τη χώρα ανάμεσα στις συμπληγάδες της ευρωπαϊκής ενοποίησης και τις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης, κατά μήκος και πλάτος του πλανήτη.
Αν τα χρόνια που πέρασαν από τη θεμελίωση της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας και μετά το κράτος και η πολιτική γενικότερα επέτυχαν τη στοιχειώδη σταθεροποίηση και τον εκσυγχρονισμό, το ζητούμενο από ‘δώ και πέρα είναι ο «εκδημοκρατισμός της ίδιας της δημοκρατίας», που σε συνδυασμό με τη διεύρυνση της αποτελεσματικότητάς της σε όλα τα επίπεδα θα επιτρέψει ένα είδος διακυβέρνησης με υψηλούς δείκτες ποιότητας και νομιμοποίησης στην κοινωνία.
Υπό την έννοια αυτή, η προσεχής συνταγματική αναθεώρηση προσφέρεται για το ξεκαθάρισμα του ρόλου και της φυσιογνωμίας του κράτους για τον 21ο αιώνα· και αντί να περιοριστεί σε δευτερεύοντα σημεία, ως μνημείο συντηρητικής συναίνεσης, θα πρέπει αντίθετα να είναι ριζοσπαστική και καινοτόμος, θίγοντας ζητήματα όπως:
* Ο χωρισμός Εκκλησίας και Κράτους, με την αναθεώρηση του άρθρου 3 του Συντάγματος.
* Η κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου της ανώτατης εκπαίδευσης, όπως προβλέπεται στο άρθρο 16 του Συντάγματος.
* Η κατάργηση της συνταγματικής ρήτρας του κρατικού παρεμβατισμού, που εξακολουθεί να υπάρχει στο άρθρο 106 του Συντάγματος.
* Η διεύρυνση των εκλογικών περιφερειών σε επίπεδο διοικητικής περιφερείας ή, τουλάχιστον, στο επίπεδο 30 περίπου διευρυμένων νομαρχιών, παράλληλα με την καθιέρωση ενός πάγιου και αναλογικότερου εκλογικού συστήματος (με την αύξηση του αριθμού των βουλευτών επικρατείας και τον περιορισμό της σταυροδοσίας), ώστε να σπάσει οριστικά ο φαύλος κύκλος των πελατειακών σχέσεων, της διαφθοράς και του ρουσφετιού, που εξακολουθεί να δυναστεύει τον δημόσιο βίο της χώρας 170 χρόνια μετά την εθνική απελευθέρωση.
* Ο διαχωρισμός σε μεγαλύτερη έκταση μεταξύ κομματικών και κυβερνητικών αξιωμάτων και η διεύρυνση του «ασυμβιβάστου» των μελών της κυβέρνησης και των βουλευτών.
* Η αλλαγή του τρόπου εκλογής του ανωτάτου άρχοντος με την άμεση ανάδειξή του από τον λαό και τη μερική διεύρυνση των αρμοδιοτήτων του, ώστε να εξισορροπηθεί η πρωθυπουργοκεντρική δομή του πολιτικού συστήματος.
* Η συνταγματική κατοχύρωση της αξιοκρατίας στη διοίκηση και η επανεξέταση της «ιερής αγελάδας» της μονιμότητας στο Δημόσιο, με τον περιορισμό της έκτασης της εφαρμογής της στις θέσεις που συνδέονται με την άσκηση της δημόσιας εξουσίας ή τη διασφάλιση των γενικότερων συμφερόντων του κράτους.
* Η κατοχύρωση της λειτουργίας μιας σειράς ανεξάρτητων αρχών και οργάνων, όπως του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής, του Εθνικού Συμβουλίου Εξωτερικής Πολιτικής, του Συνηγόρου του Πολίτη, του Ανωτάτου Συμβουλίου Δημόσιας Διοίκησης.
* Στο επίπεδο, τέλος, της οργάνωσης του κρατικού μηχανισμού χρήσιμη και αναγκαία είναι η τολμηρή απόφαση για:
* Τη μείωση του αριθμού των υπουργείων και την ανάδειξη του επιτελικού, σχεδιαστικού και ελεγκτικού ρόλου της κυβέρνησης.
* Τη σύσταση Γραμματείας της Κυβέρνησης, στους κόλπους της οποίας πρέπει να λειτουργεί Γραφείο Στρατηγικού Σχεδιασμού και Ανάλυσης Πολιτικής, Επιτροπή Κωδικοποίησης και Απλούστευσης της Νομοθεσίας καθώς και Επιτροπή Καταπολέμησης της Γραφειοκρατίας.
* Τη μείωση του αριθμού των περιφερειών της χώρας από 13 σε 10 ώστε να αντιστοιχούν στις μείζονες ενότητες του ελλαδικού χώρου και τον εμπλουτισμό τους με αιρετά όργανα και ουσιαστικές αρμοδιότητες.
* Τη μείωση του αριθμού των νομαρχιών από 54 σε 30 περίπου με τη γενίκευση του θεσμού των διευρυμένων νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων, ενώ οι δήμοι και οι κοινότητες θα μπορούσαν επίσης να προωθήσουν με τρόπο ευέλικτο και συναινετικό, κατόπιν τοπικών δημοψηφισμάτων, τις μεταξύ τους λειτουργικές ή και οργανικές συνενώσεις.
Κοντολογίς, τα παραπάνω φαίνονται κρίσιμα και αναγκαία μέτρα για να μπορέσει η διακυβέρνηση του κράτους να γίνει πιο δημοκρατική και πιο αποτελεσματική. Γιατί η δημοκρατία δίχως ικανή και ποιοτική διακυβέρνηση χάνει πολύ από το νόημά της.
Ο κ. Αντώνης Μακρυδημήτρης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
