Το επιστημονικό περιοδικό Nature, δημοσίευσε πρόσφατα μια μελέτη (http://www.natureindex.com) που απαριθμεί τα άρθρα υψηλής επιστημονικής απήχησης του τελευταίου χρόνου (τις εργασίες που έχουνε δημοσιευτεί σε μια συλλογή απο τα σημαντικότερα διεθνή επιστημονικά περιοδικά). Με βάση αυτούς τους πίνακες, που μετράνε παραγωγικότητα έρευνας υψηλού επιπέδου χωρίς καμμία άλλη στάθμιση (δείκτης WFC), η Ελλάδα, κατατάσεται στην 32η θέση στον κόσμο, ενώ βρίσκεται στην προτελευταία ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) πριν την διεύρυνση του 2004 (προσπερνάει το Λουξεμβούργο).
Βρίσκεται λοιπόν η Ελληνική επιστημονική έρευνα σε τόσο μεγάλη απαξίωση; Μια προσεχτικότερη ματιά στους πίνακες δείχνει κάτι απλό: η σειρά των χωρών στη λίστα, θυμίζει πάρα πολύ τη σειρά των χωρών με βάση το συνολικό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ), έναν δείκτη που αντικατοπτρίζει την οικονομική δραστηριότητα αλλά και το μέγεθος της κάθε χώρας (η Ελλάδα στη σχετική λίστα βρίσκεται, παρά την ύφεση, στην 43η θέση παγκοσμίως, http://data.worldbank.org/, στοιχεία 2012-2013). Κατά συνέπεια, ο συντελεστής συσχέτισης του δείκτη WFC με το ΑΕΠ των χωρών της ΕΕ, αλλά και με το συνολικό ποσό επένδυσης στην έρευνα για κάθε χώρα, είναι περίπου 95%. Όσο περισσότερα λεφτά έχεις, τόσο περισσότερη έρευνα υψηλής ποιότητας παράγεις. Καμμία έκπληξη. Αξίζει να σημειωθεί, ότι αν η ανάλυση επαναληφθεί στις πρώτες 33 χώρες στη λίστα του Nature (που περιλαμβάνει πάνω-κάτω τις περισσότερες χώρες του ΟΟΣΑ), τα αποτελέσματα είναι παρόμοια.
Ένας σταθμισμένος δείκτης που είναι ανεξάρτητος απο την ποσότητα της έρευνας και το μέγεθος της χώρας, βασίζεται στις αναφορές των δημοσιευμένων επιστημονικών εργασιών απο άλλες επιστημονικές εργασίες (http://www.scimagojr.com, στοιχεία 2011-2013). Εκφράζεται ως ο λόγος των αναφορών προς τον αριθμό των εργασιών, και κάνει μια εκτίμηση της απήχησης της έρευνας, χωρίς παραδοχές για την ποιότητα του περιοδικού δημοσίευσης. Επειδή είναι ήδη σταθμισμένος, δείχνει μια μάλλον αμελητέα συσχέτιση με το ΑΕΠ και το συνολικό ποσό επένδυσης στην έρευνα, αλλά μια αξιοπρόσεχτη συσχέτιση μόνο με το ποσοστό του ΑΕΠ που επενδύεται στην έρευνα, ~70%. Όσο περισσότερα λεφτά βάζεις στην έρευνα αναλογικά με το ΑΕΠ, τόσο πιό μεγάλη απήχηση έχει η έρευνα που παράγεις.
Με βάση τις υψηλές συσχετίσεις αυτών των τριών ζευγαριών αξιολόγησης, μπορέσαμε να φτιάξουμε ένα απλό μοντέλο που προβλέπει τον δείκτη WFC με βάση το ΑΕΠ και με βάση το συνολικό ποσό επένδυσης στην έρευνα, και τον δείκτη ετεροαναφορών ανά εργασία με βάση το ποσοστό του ΑΕΠ που επενδύει καθε χώρα στην έρευνα. Από αυτό το μοντέλο μπορούμε να υπολογίσουμε την απόκλιση, θετική ή αρνητική, κάθε χώρας απο το αναμενόμενο.
Η Ελλάδα τα πάει κατά 29% καλύτερα απο το αναμενόμενο με βάση το ποσοστό του ΑΕΠ που επενδύεται στην έρευνα (και βρίσκεται στην δεύτερη θέση) και κατά 48% καλύτερα απο το αναμενόμενο με βάση το συνολικό ποσό επένδυσης στην έρευνα, και βρίσκεται στην τρίτη θέση μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο (48%). Όταν όμως συγκρίνουμε την απόκλιση της Ελλάδας με βάση το συνολικό ΑΕΠ, αυτή βρίσκεται στο -15% απο το αναμενόμενο, στην 19η θέση ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ.
Η ανάλυση αυτή είναι φυσικά περιορισμένη, και η επιλεγμένη μεθοδολογία (εκθετικά μοντέλα, μέτρηση απόκλισης ως ποσοστό διαφοροποίησης της πραγματικής τιμής απο την αναμενόμενη), καθώς και τα πρωτογενή δεδομένα (επιλογή δεικτών) μπορούν να αμφισβητηθούν. Επίσης, θα πρέπει να σημειώσουμε οτι σε όλες αυτές τις αναλύσεις η συσχέτιση (correlation) δεν σημαίνει υποχρεωτικά αιτιώδη συνάφεια (causation), αν και ειδικά στην περίπτωση του ζεύγους ΑΕΠ και ερευνητική παραγωγή, υπάρχουν εμπειρικά και θεωρητικά δεδομένα που να υποστηρίζουν μια τέτοια σχέση. Σε κάθε περίπτωση, πιστεύουμε οτι η ανάλυση αυτή είναι χρήσιμη και μπορεί να βοηθήσει στην εξαγωγή κάποιων συμπερασμάτων.
Το μήνυμα απο αυτή την ανάλυση είναι κατά την γνώμη μας απλό: καμμία μα καμμία βελτίωση δεν είναι δυνατόν να γίνει στην ποιότητα της Ελληνικής έρευνας εάν δεν αυξηθεί το ποσοστό του ΑΕΠ που επενδύεται στην έρευνα. Η Ελλάδα με βάση το απόλυτο ποσό αλλά και το ποσοστό του ΑΕΠ που επενδύεται στην έρευνα, τα πάει εξαιρετικά σε σχέση με την συντριπτική πλειοψηφία άλλων Ευρωπαϊκών χωρών. Τα πάει όμως μάλλον άσχημα ή μέτρια σε σχεση με το (κουτσουρεμένο λόγω ύφεσης) ΑΕΠ της, για τον απλό λόγο οτι ελάχιστο ποσοστό του ΑΕΠ επενδύεται στην έρευνα. Απο τα μικρότερα στην Ευρώπη, και λιγότερο απο το 1/3 του Ευρωπαϊκού στόχου για 2.1% επί του ΑΕΠ (0.69%).
Ο Παντελής Μπάγκος ειναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας με ειδίκευση στην Βιοπληροφορική.
Ο Αναστάσης Περράκης ειναι διευθυντής ερευνών στο Ολλανδικό Ινστιτούτο για τον καρκίνο με ειδίκευση στην Βιοχημεία και την Βιοπληροφορική
