Το μέλλον του χρήματος είναι ψηφιακό και ιδιωτικό;

Δύο είναι τα βασικά ερωτήματα που συζητήθηκαν σε πρόσφατη ημερίδα της 24ης Μαΐου την οποία συνδιοργάνωσαν τα Οικονομικά Τμήματα δυο πανεπιστημίων, του Εθνικού και Καποδιστριακού και του Θεσσαλίας, η Νομική Βιβλιοθήκη και η Alpha Trust, με συμμετοχή πολλών διακεκριμένων, ξένων και Ελλήνων, ανάμεσά τους και ο διοικητής της ΤτΕ κ. Γιάννης Στουρνάρας και ο πρώην υπουργός, καθηγητής Γκίκας Χαρδούβελης. Αφορμή για τα δύο ερωτήματα αποτέλεσε η ραγδαία ανάπτυξη (και αύξηση της τιμής) των ιδιωτικών ψηφιακών νομισμάτων, όπως τα bitcoin, ethereum και άλλα πάνω από 1.200%!

Η μία άποψη είναι, δεδομένου ότι τα νομίσματα αυτά δεν ελέγχονται από καμία κεντρική τράπεζα, πως είναι επικίνδυνα γιατί μπορεί να δημιουργήσουν φούσκες και να χρησιμοποιηθούν για παράνομες συναλλαγές. Η άλλη άποψη βασίζεται, τελείως αναπάντεχα ίσως, στην εμπειρία της αρχαίας Αθήνας, όπου βέβαια δεν υπήρχε κεντρική τράπεζα, αλλά επιτρεπόταν η παράλληλη κυκλοφορία όλων των καλών (μη κίβδηλων) νομισμάτων σύμφωνα με το ψήφισμα του Νικοφώντος του 376/375 π.Χ., αλλά και η δημιουργία από ιδιώτες νομισμάτων μικρής αξίας για καθημερινή χρήση από μπρούντζο (οβολοί κ.λπ.).

Η νομισματική κυκλοφορία επηρεαζόταν από αποφάσεις των ιδιωτών, εκείνων που εκμεταλλεύονταν (έπειτα από πλειοδοτικό διαγωνισμό) τα ορυχεία αργύρου του Λαυρίου. Το ασήμι τούς ανήκε και μπορούσαν είτε να το κρατήσουν ως τεμάχια (μπάρες) και να το πουλήσουν όπου ήθελαν ή να το φέρουν στο νομισματοκοπείο της Αθήνας και να το μετατρέψουν σε νόμισμα (τις περίφημες αθηναϊκές γλαύκες) πληρώνοντας ένα μικρό τίμημα που κάλυπτε το κόστος συν ένα μικρό κέρδος, το γνωστό ως seigniorage (κυριαρχικό δικαίωμα).

Με βάση και την αθηναϊκή εμπειρία, η άποψη υπέρ των ιδιωτικών ψηφιακών νομισμάτων υποστηρίζει: Γιατί να υφίσταται κρατικό μονοπώλιο που να επιβάλλει seigniorage που επιλέγουν οι κεντρικές τράπεζες και να μην υφίσταται ελεύθερη παράλληλη κυκλοφορία ιδιωτικών νομισμάτων, όπου δεν υφίσταται seigniorage, αλλά η αξία εξαρτάται μόνο από το κόστος εξόρυξης (για τα ψηφιακά νομίσματα, το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας) και την προσφορά – ζήτηση στην αγορά;

Ως προς την ανησυχία δημιουργίας φούσκας, αντιλέγουν πως οι κεντρικές τράπεζες δεν απέτρεψαν ούτε την κρίση του 2008 ούτε τις δημοσιονομικές φούσκες Ιταλίας, Ελλάδας κ.λπ., αντίθετα, σε ορισμένες περιπτώσεις, με τη χαλαρή τους νομισματική πολιτική των πολύ χαμηλών επιτοκίων την υποβοήθησαν. Αυτή άλλωστε είναι και η κριτική πολλών οικονομολόγων όπως του νομπελίστα Τζ. Στίγκλιτς εναντίον των διοικητών της Fed Γκρίνσπαν και Μπερνάκε.

Το βέβαιο πάντως είναι πως, αν και δεν το «ομολογούν» δημόσια, οι κεντρικές τράπεζες ανησυχούν για το «σπάσιμο» του μονοπωλίου τους και αναζητούν μέτρα. Οπως ανέφερε ο κύριος αναλυτής της Τράπεζας της Αγγλίας, καθηγητής Μ. Kumhof στο συνέδριο, η Bank of England σκέφτεται να εισαγάγει το δικό της, επίσημο ψηφιακό νόμισμα CBDC (Central Bank Digital Currency), ως ανταγωνιστικό των ιδιωτικών, που θα χρησιμοποιείται στην αγορά ελεύθερα μέσω ανταλλαγής από τους ιδιώτες κρατικών ομολόγων. Ενας ιδιώτης (φυσικά και εμπορικές τράπεζες) θα μπορεί δηλαδή να πουλήσει ομόλογα στην Τράπεζα της Αγγλίας λαμβάνοντας ως πληρωμή όχι λίρες, αλλά CBDC!

Οι δημοκράτες και προοδευτικοί Ελβετοί οργάνωσαν στις 10 Ιουνίου δημοψήφισμα για νέες αρμοδιότητες της Κεντρικής τους Τράπεζας, όπως πχ. το δικαίωμα ιδιωτών να ανοίγουν λογαριασμούς σε ιδιωτικά ψηφιακά νομίσματα.

Σημαίνουν αυτά το τέλος των παραδοσιακών χαρτονομισμάτων; Ισως ναι, ίσως όχι. Η απάντηση εξαρτάται από δύο παράγοντες: πρώτον, από το κόστος δημιουργίας ψηφιακών νομισμάτων που αυξάνεται. Σύμφωνα με τον κ. Kumhof, η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας παγκόσμια για την παραγωγή ψηφιακών νομισμάτων έφτασε το 2017 τη συνολική κατανάλωση της Ιρλανδίας και θα ανέλθει το 2020 στη συνολική των Κάτω Χωρών.

Δεύτερον, από τον βαθμό αποδοχής από τους πολίτες –και εδώ διακρίνονται δύο διαφορετικές τάσεις: Σε ορισμένες χώρες, όπως οι Σκανδιναβικές, η χρήση μη ηλεκτρονικού χρήματος ελαχιστοποιείται. Ακόμα και για να βγάλεις εισιτήριο του μετρό χρειάζεσαι κάρτα. Αντίθετα σε άλλες, όπως στη Γερμανία, η χρήση χαρτονομισμάτων υποστηρίζεται, υπάρχουν π.χ. εστιατόρια που ανακοινώνουν την προτίμησή τους για μετρητά. Στην Ελβετία μεγάλο μέρος των πολιτών τάσσεται υπέρ της διατήρησης χαρτονομισμάτων στην κυκλοφορία, ακόμη και του μεγάλης αξίας χαρτονομίσματος των 1.000 φράγκων.

Οπότε σε λίγα χρόνια θα γνωρίζουμε αν στο μέλλον, όπως παρατήρησε ο καθηγητής κ. Γιώργος Μπήτρος, το χρήμα θα είναι ψηφιακό ιδιωτικό, με παγκόσμια μέθοδο εξόρυξης και συναλλαγής το Διαδίκτυο, και κάποια από τα ψηφιακά νομίσματα θα διαδραματίζουν τον ρόλο των αρχαίων αθηναϊκών γλαυκών ως παγκόσμια νομίσματα.

Ο κ. Νίκος Κ. Κυριαζής είναι καθηγητής του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και ο κ. Εμμανουήλ-Μάριος Οικονόμου είναι διδάκτωρ και πανεπιστημιακός υπότροφος του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.