Σαν εκκρεμές

Μείζον βιβλίο, που πρέπει όλοι να χαιρετίσουμε. Είναι «Η κίνηση του εκκρεμούς. Ατομο και Κοινωνία στη Νεότερη Ελληνική Πεζογραφία: 1974-2017» του κριτικού λογοτεχνίας (και στο «Βήμα») Βαγγέλη Χατζηβασιλείου (εκδόσεις Πόλις). Πρόκειται για επίτευγμα, μια μεγάλη σύνθεση 910 σελίδων, όπου καταγράφεται, αξιολογείται, συγκρίνεται, συνομαδοποιείται, κατατάσσεται (σε ρεύματα, τάσεις, είδη κ.λπ.) η ελληνική λογοτεχνική παραγωγή από τη Μεταπολίτευση και μετά, με αναγκαστική συμπερίληψη των μεταπολεμικών πεζογράφων, αφού οι περισσότεροι από αυτούς εξακολουθούν να παράγουν μετά το 1974. Τολμηρή και πρωτότυπη σύνθεση που η πρώτη ύλη της στηρίζεται στην «επικαιρική κριτική», μια σύνθεση που δεν θέλει να είναι φιλολογία αλλά μια «γραμματολογία εν τω γεννάσθαι» και όπου η αναγνώριση του αισθήματος του καιρού μας είναι από τα όπλα της. Ο συγγραφέας δεν διστάζει να επικαλεστεί την κριτική του διαίσθηση όταν γράφει για τους απολύτως συγκαιρινούς πεζογράφους.

Το βασικό ερευνητικό ερώτημα του Χατζηβασιλείου είναι πώς αναπαρίσταται η σχέση ατομικού και συλλογικού στην πεζογραφία της Μεταπολίτευσης. Το ερώτημα αυτό τού δίνει τα εργαλεία για μια ολική προσέγγιση του αντικειμένου: ιστορία, πολιτική θεωρία, φιλοσοφία, αισθητική, τέχνη. Ολα αυτά τεκμηριώνονται πολύ καλά στην εξαιρετική εισαγωγή του βιβλίου. Η κίνηση του εκκρεμούς από το ατομικό στο συλλογικό και αντίστροφα είναι καθοριστική για την πεζογραφία, καθώς αφορά το αφηγηματικό σχέδιο του κάθε συγγραφέα, το βάρος στον ήρωα ή στην κοινότητα, τα αφηγηματικά εργαλεία του, τη γλώσσα του. Η προοδευτική αποκοπή του ατόμου από τον δημόσιο χώρο, που βρίσκεται στο κέντρο της προβληματικής του Χατζηβασιλείου, κάνει το βιβλίο πολύ μοντέρνο, καθώς συμπλέει με όλους τους σύγχρονους προβληματισμούς. Τι άλλο δείχνουν η έκρηξη των κοινωνικών δικτύων και ο λόγος για ένα νέο είδος επικοινωνίας που χαρακτηρίζεται self-communication;

Ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου γράφει κριτική λογοτεχνίας από το 1979. Εχει παρακολουθήσει επομένως ως συγκαιρινός το μεγαλύτερο μέρος της πεζογραφικής παραγωγής που παρουσιάζεται εδώ. Δοκιμάζεται λοιπόν και ο ίδιος ως κριτικός και το βιβλίο του είναι ταυτόχρονα και ένα είδος αυτοβιογραφίας. Βρίσκω πολύ ενδιαφέρον ότι ο Χατζηβασιλείου συνομιλεί με όλη την κριτικογραφία, δίνοντάς μας έτσι όχι μόνο την πεζογραφική παραγωγή αλλά και τον κριτικό λόγο που έχει παραχθεί για αυτήν.

Φυσικά, σε αυτό το βιβλίο θα επανέλθουμε.