Το ζήτημα δεν βρήκε θέση στη δημόσια συζήτηση της εποχής. Στη Βουλή ποτέ δεν ετέθη. Ούτε χειροκροτήθηκε, ούτε αποδοκιμάστηκε. Δεν ακούστηκε σχετικός λόγος. Ούτε άγγιξε ποτέ τους αυτάρεσκους και υπερφίαλους εμπνευστές της «Κυβέρνησης Κοινωνικής Σωτηρίας».
Στις πρωινές ζώνες χάθηκε μεταξύ μισθού και συντάξεων, μεταξύ συντάξεων και μισθών. Οι συνταξιομάχοι δεν μίλησαν ποτέ για την άγρια περικοπή του. Οι διαξιφισμοί για το ποσοστό των μειώσεων δεν το υποψιάστηκαν ποτέ. Οι «φίλοι του λαού» συνειδητά το περιφρόνησαν.
Ο λόγος για τον ελεύθερο χρόνο. Το μέγα και κεφαλαιώδες ζήτημα του ελεύθερου χρόνου.
Την ώρα που οι μισθοί και οι συντάξεις έγιναν το επιβλητικό και αποτελεσματικό πολιτικό εμπόρευμα, δίπλα εκατοντάδες χιλιάδες συμπολίτες μας καλούνται να εργαστούν πολλαπλάσιο χρόνο για να ανταποκριθούν στις ανάγκες τους.
Αυτοί οι Ελληνες, όλων των ηλικιών, βλέπουν την εργασία τους να υποαμείβεται και τον απαιτούμενο χρόνο να πολλαπλασιάζεται. Οπως οι εργάτες γης της προηγούμενης εποχής, ζητούν και αυτοί με τον τρόπο τους να βασιλέψει γρήγορα ο ήλιος.
Ταυτόχρονα βλέπουν τον καρπό της εργασίας τους, μέσα από την υπερφορολόγηση και τις εισφορές, να αρπάζεται και να αναδιανέμεται σε συγκεκριμένα κοινωνικά στρώματα. Στο βάθος αρπάζεται ο χρόνος τους και αναδιανέμεται. Οπως τα επιδόματα.
Η απουσία ελεύθερου χρόνου εγκαθιστά μια βαθιά ανισότητα. Οι καρπωτές αυτής της ανισότητας είναι τα κρατικά προστατευμένα στρώματα. Οι δημόσιοι υπάλληλοι κυρίως, οι οποίοι εκτός από την εγγύηση του εισοδήματος απολαμβάνουν το προνόμιο του εγγυημένου ελεύθερου χρόνου.
«Εργάζομαι 12-14 ώρες την ημέρα», μου είπε ο Κώστας, 35 ετών, οδηγός ταξί. «Και δεν μου μένει καθόλου ελεύθερος χρόνος να δω τα παιδιά μου». Με επίγνωση και καθαρή συνείδηση ο Κώστας αντιλαμβάνεται τις συνθήκες της ζωής του. Και την αποστέρηση που σημαίνει για αυτόν η απουσία ελεύθερου χρόνου.
Στο μέτωπο αυτό της συνειδητοποίησης δεν περιμένουμε να προσέλθει η λεγόμενη πολιτική τάξη. Το γνωρίζουμε ότι δεν θα γίνει καμία συζήτηση στη Βουλή και τα καθεστωτικά συνδικάτα δεν θα μιλήσουν ποτέ για αυτό στις σημαίες τους.
Ολες οι επαναστάσεις έγιναν για τον ελεύθερο χρόνο. Γι’ αυτό καμία δύναμη δεν θα μπορέσει για καιρό ακόμη να αφήσει στη σιωπή αυτή τη βαριά ανισότητα. Μεταξύ αυτών που έχουν κερδίσει άπλετο ελεύθερο χρόνο και εκείνων που πασχίζουν να τον εξασφαλίσουν ύστερα από μια κοπιώδη ημέρα εργασίας.
Λίγο πριν εκλεγεί βουλευτής της Τρίτης Τάξης του Αρτουά ο Ροβεσπιέρος, απευθυνόμενος στο Συμβούλιο του Αρτουά, με αφορμή τη φορολογία, μιλάει με τον τρόπο του για τον ελεύθερο χρόνο και την πολύτροπα μέγιστη πολιτική αξία του: «Το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων που κατοικούν στις πόλεις και στην ύπαιθρο έχει φθάσει, λόγω της φτώχειας, στην έσχατη ταπείνωση, έτσι που ο άνθρωπος, απορροφημένος ολότελα από τις φροντίδες για τη συντήρησή του, είναι ανίκανος να αναζητήσει τις αιτίες της δυστυχίας του και να υπερασπιστεί τα δικαιώματα που του έδωσε η φύση…».
Διαχρονικά το ζήτημα του ελεύθερου χρόνου επανέρχεται σταθερά και στην Ελλάδα σήμερα βιώνεται δραματικά από μεγάλη μερίδα των συμπολιτών μας.
Στην εποχή της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, ας μιλήσουμε για αυτό. Προτείνω στο φιλόξενο «Βήμα» να ανοίξει τη δημόσια συζήτηση.
Ο κ. Λευτέρης Κουσούλης είναι πολιτικός επιστήμονας.
