Τα ανταγωνιστικά παιχνίδια είναι, συνήθως, συναρπαστικά. Συγχρόνως, είναι σύνθετα. Ενώ, εκ πρώτης όψεως, κυριαρχεί ο ανταγωνισμός, μια δεύτερη ανάγνωση εντοπίζει συνεργασία: οι αντίπαλοι δεν αντιπαρατίθενται, απλώς· εφόσον ακολουθούν κανόνες (ρητούς και άρρητους) που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά τους, συνεργάζονται. Αν οι κανόνες δεν γίνονται σεβαστοί, τι γίνεται; Αυτό που συχνά βλέπουμε στον ελληνικό δημόσιο βίο –μπάχαλο!
Οταν η θεσμική συμπεριφορά υπάγεται στον κύριο κώδικα λειτουργίας του κομματικού συστήματος (καιροσκοπική αντιπαράθεση για κατίσχυση με κάθε τρόπο), τα συλλογικά αγαθά (π.χ. δικαιοσύνη, υγεία, ασφάλεια) πλήττονται και οι κοινές αξίες, στις οποίες εδράζεται η λειτουργία των θεσμών (π.χ. επαγγελματισμός), υποσκάπτονται. Η άμετρη αντιπαράθεση εμπλέκει τους παίκτες σε φαύλους κύκλους. Οι αξίες που συνέχουν τον θεσμό αδυνατίζουν και τα αγαθά που παράγει απαξιώνονται· ο θεσμός εκφυλίζεται. Δείτε το σκάνδαλο Novartis. Ενα ομολογημένο σκάνδαλο με πιθανές πολιτικές προεκτάσεις, αντί να οδηγεί στην αυστηρώς συντεταγμένη και αυτονοήτως σεβαστή διαδικασία απόδοσης δικαιοσύνης, ενεργοποιεί τα ιδιοτελή ένστικτα των αντιπαρατιθέμενων κομμάτων. Κύριο μέλημά τους είναι η προστασία του πολιτικού κεφαλαίου τους, όχι ο συντεταγμένος εντοπισμός των σφετεριστών του δημοσίου χρήματος. Το επιμέρους (ιδιοτελές) συμφέρον κυριαρχεί έναντι του καθολικού (δημοσίου) συμφέροντος.
Η κυβέρνηση, προκαταλαμβάνοντας τη Δικαιοσύνη, σπεύδει να υποδείξει ενόχους (αποκλειστικά και επιλεκτικά) από τις τάξεις των αντιπάλων της. Η αντιπολίτευση καταγγέλλει σχέδιο πολιτικής εξόντωσης. Τι χάνεται σε αυτόν τον φαύλο κύκλο; Η απόδοση δικαιοσύνης. Ποιος ζημιώνεται; Οι θεσμοί –η Πολιτική και η Δικαιοσύνη.Εύλογες εικασίες για πολιτικό σκάνδαλο στον χώρο του φαρμάκου μετατρέπονται αμετροεπώς σε κομματικές αλληλοκατηγορίες. «[Εξυπηρετήσατε] με το αζημίωτο τις πολυεθνικές» λέει ο Πρωθυπουργός. «Ο Τσίπρας είναι διεφθαρμένος μέχρι το μεδούλι» απαντά τσιρίζοντας ο αντιπρόεδρος της ΝΔ. Πρόκειται για κάτι χειρότερο από επιπόλαια ανταλλαγή ύβρεων: ο αντίπαλος θεωρείται εχθρός που πρέπει να συντριβεί. Οι συνταγματικοί, δικανικοί και άτυποι κανόνες που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά των παικτών υποχωρούν: κατίσχυση με κάθε μέσον!
ν διευρύνουμε την οπτική γωνία, βλέπουμε τα κατοπτρικά είδωλα των παικτών: είστε «γερμανοτσολιάδες» και «μερκελιστές» κραύγαζαν στα πρώτα χρόνια της μνημονιακής κρίσης οι συριζανελικοί· είστε «συμμορία» απαντά σήμερα ένας πρώην πρωθυπουργός και πρώην υπουργοί! Ο φαύλος κύκλος λειτουργεί με διαρκώς μεγαλύτερη ένταση, παράγοντας διαστροφικά αποτελέσματα: το διχαστικό «εμείς ή αυτοί» του Τσίπρα το 2015 καταλήγει να υιοθετείται τώρα, αντιστρόφως, από τους αντιπάλους του! Από τη σκοπιά της θεσμικής ωριμότητας, η Ελλάδα βρίσκεται πλησιέστερα στη Ρουμανία και τη Βραζιλία, παρά στους ανεπτυγμένους εταίρους της στην ΕΕ. Σαν μανιασμένος χείμαρρος, ο άνευ αρχών κομματικός ανταγωνισμός υποσκάπτει τα θεμέλια των επιμέρους θεσμών. Η Δικαιοσύνη εμπλέκεται de facto στην άμετρη κομματική σύγκρουση, χάνοντας έτσι την εμπιστοσύνη που οφείλει να απολαμβάνει. Οταν ο κ. Σαμαράς εγκαλεί τον Πρωθυπουργό και την Εισαγγελία Διαφθοράς για «σύσταση συμμορίας» αντιγράφει το λεξιλόγιο της Χρυσής Αυγής. Για την «εγκληματική συμμορία του Σαμαρά» και τον «[εισαγγελέα] Ντογιάκο υποχείριο του Σαμαρά» μιλούσε το 2014 ο Κασιδιάρης, αποκαλώντας «πολιτική σκευωρία» την άσκηση κακουργηματικής δίωξης κατά στελεχών του κόμματός του. Σε ένα περιβάλλον με αντιπαρατιθέμενες «συμμορίες», γιατί να μη ρίξει μια βόμβα ένας αναρχικός;
Δείγμα πολιτικού εκφυλισμού: η αρχικά περιθωριακή τοξική γλώσσα διαχέεται σαν μιμίδιο (meme) μέσω του πολιτικού ανταγωνισμού και υιοθετείται από mainstream πολιτικούς και σχολιαστές. Ενδειξη θεσμικής αφροσύνης: πρώην Πρόεδρος του Αρείου Πάγου παρεμβαίνει, με την ιδιότητα μέρους της εκτελεστικής εξουσίας, στους δικαστικούς χειρισμούς της υπόθεσης Novartis. Στοιχείο θεσμικής παρακμής: η Ενωση Δικαστών και Εισαγγελέων εσωτερικεύει την πολιτική σύγκρουση για τη Novartis και διχάζεται, με ανοίκειους ένθεν-κακείθεν χαρακτηρισμούς. Ο διχαστικός-συγκρουσιακός πολιτικός λόγος διεισδύει στα επιμέρους θεσμικά πεδία, διαστρέφοντας τις αξίες τους και εκφυλίζοντας τη συμπεριφορά των παικτών.
Από το μεγαλειώδες κίνημα πολιτικής ανυπακοής τη δεκαετία του 1960, στις ΗΠΑ, μάθαμε πόσο σημαντικό είναι να συνυπάρχει η αντιπαράθεση με τον σεβασμό του αντιπάλου. Το μεγαλείο του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δεν ήταν ότι όρθωσε το ανάστημά του στους καταπιεστές. Αυτό το έκαναν κι άλλοι. Η δύναμή του ήταν η άρνησή του να μιμηθεί τον αντίπαλο. «Δεν θα επιτρέψω στον καταπιεστή μου να μου υπαγορεύσει τη μέθοδο που θα χρησιμοποιήσω» έλεγε. Αρνούμενος να μετατρέψει τον αντίπαλο σε εχθρό απέφυγε τη βία, προστατεύοντας έτσι την πολιτική κοινότητα συνολικά.
Οι ώριμοι αντίπαλοι αντιπαρατίθενται και συνυπάρχουν. Τιθασεύοντας την αντιπαράθεση, διαφυλάσσουν τους δεσμούς που τους συνέχουν, στο πλαίσιο της κοινότητας που τους εμπεριέχει. Ο ανταγωνισμός, τότε, αναζωογονεί τους θεσμούς, δεν τους καταστρέφει. Πρόκειται για διευρυμένη ορθολογικότητα –για συστημική σοφία. Λίγοι την έχουν. Δεν συγκαταλέγονται οι κ.κ. Τσίπρας, Σαμαράς, και οι όμοιοί τους, σε αυτούς.
Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
