Στις 14 Νοεμβρίου 2017, μία μεγάλη πλημμύρα στην περιοχή Μάνδρας Αττικής προκάλεσε μεγάλες υλικές ζημιές, αλλά κυρίως εξαιτίας της χάθηκαν 23 συνάνθρωποι μας. Μετά το σεισμό της Θεσσαλονίκης στις 20-6-1978 που είχε 45 νεκρούς, είναι η πιο θανατηφόρα φυσική καταστροφή στην Ελλάδα κατά τα τελευταία 40 χρόνια. Αυτό από μόνο του θέτει το θέμα των πλημμυρών στη χώρα μας.
Οι πλημμύρες στην Ελλάδα, λόγω του μεσογειακού κλίματος, δεν είναι σπάνιες. Τελευταία μάλιστα είναι όλο και πιο έντονες, όλο και πιο συχνές, και λόγω της σφαιρικής ανθρώπινης επίδρασης στο κλίμα. Αν και, όπως αποδεικνύεται, στη χώρα μας κατά τα τελευταία 50-60 έτη το ετήσιο ύψος των βροχοπτώσεων μειώνεται, εντούτοις αυτές εκδηλώνονται συχνά με μεγάλες τοπικές εντάσεις προκαλώντας πλημμύρες.
Έχουμε κάθε χρόνο πλημμύρες. Για φέτος π.χ. είχαμε πλημμύρες στη Σαμοθράκη, στη Σύμη, στη Μάνδρα με ανθρώπινα θύματα, στις Σάππες κτλ. Συνήθως ο μήνας με τις μεγαλύτερες αλλά και συχνότερες πλημμύρες είναι ο Νοέμβριος, αλλά επίσης η περίοδος τέλος Φεβρουαρίου- Μάρτιος, ο Ιούνιος, χωρίς να αποκλείονται για κάθε άλλο μήνα του έτους. Στην Αττική κατά τα τελευταία 50-60 έτη έχουν χαθεί από πλημμύρες 76 άτομα (!) που είναι η χειρότερη, η τραγικότερη συνέπεια των πλημμυρών, πέρα από τις σημαντικές υλικές ζημίες σε κτίσματα, υποδομές, καλλιέργειες κτλ. Κάθε χρόνο υπάρχει σημαντικό κόστος στην εθνική οικονομία.
Τίθεται το ερώτημα: δεν θα ήταν προτιμότερο να αντιμετωπίζονται οι πλημμύρες προληπτικά με τα κατάλληλα αντιπλημμυρικά έργα, παρά να επουλώνονται οι συνέπειες τους εκ των υστέρων; Ασφαλώς σε κάθε περίπτωση η πρόληψη είναι προτιμότερη από την εκ των υστέρων αντιμετώπιση των συνεπειών των πλημμυρών. Υπάρχουν όμως κάποιες ιδιαιτερότητες που πρέπει να ληφθούν υπόψη.
Στην επιστήμη γνωρίζουμε ότι αν σε μία περιοχή εκδηλωθεί μία δυνατή βροχόπτωση και «πέσει» βροχή περισσότερη από 40-50 χιλιοστά σε 2-3 ώρες με ένταση τουλάχιστο 20-25 χιλιοστά ανά ώρα, θα έχουμε μία κάποια πλημμύρα. Αυτή η πλημμύρα θα επαναλαμβάνεται στην ίδια περιοχή περίπου ανά δεκαετία (αλλά όχι βέβαια σε συγκεκριμένο έτος). Είναι η πλημμύρα με περίοδο επανάληψης τη δεκαετία.
Είναι δυνατό να υπάρχει πιο έντονη βροχόπτωση με περίοδο επανάληψης την πεντηκονταετία, μία ακόμη πιο έντονη, δραματική, με περίοδο επανάληψης την εκατονταετία (όπως αυτή της Μάνδρας) και μια «βιβλική» με περίοδο επανάληψης τη χιλιετία! Επομένως τίθεται ένα δίλλημα. Για την προστασία σε απόλυτο βαθμό μιας περιοχής από πλημμύρες, πρέπει να κατασκευαστούν τεράστια, «φαραωνικά» αντιπλημμυρικά έργα που ίσως δεν θα χρειαστούν για 2,3,4 ή και περισσότερες γενιές και που πέραν του υψηλού κόστους κατασκευής τους θα απαιτούν και συντήρηση. Πρέπει λοιπόν να κατασκευαστούν τέτοια έργα, ή μήπως πρέπει να κατασκευασθούν αντιπλημμυρικά έργα που θα καλύπτουν την περιοχή για πλημμύρες πεντηκονταετίας ή εκατονταετίας και ασφαλώς θα λειτουργήσουν τουλάχιστον μία φορά σε περίοδο μιας γενιάς.
Στην περίπτωση της Μάνδρας π.χ. το ρέμα της Αγίας Αικατερίνης που την πλημμύρισε, με λεκάνη απορροής 23,3 τετραγωνικά χιλιόμετρα, σύμφωνα με την πλέον δόκιμη μέθοδο έχει τις εξής πλημμυρικές παροχές: για τη δεκαετία 114 μέτρα κυβικά ανά δευτερόλεπτο, για την εκατονταετία 180, για τη χιλιετία 250! Αν υποθέσουμε ότι είχε αντιπλημμυρική προστασία μόλις για τη δεκαετία, τότε το αντιπλημμυρικό έργο θα παροχέτευε περίπου 120 μέτρα κυβικά ανά δευτερόλεπτο και τα υπόλοιπα, περίπου 70 μέτρα κυβικά ανά δευτερόλεπτο θα υπερχείλιζαν και θα την πλημμύριζαν.
Όμως έτσι αφενός δεν θα υπήρχαν ανθρώπινα θύματα και αφετέρου θα υπήρχαν ελάχιστες, ως μηδαμινές υλικές ζημιές, αφού και κατά το παρελθόν είχαν συμβεί τέτοιες πλημμύρες, χωρίς ή με μικρές ζημιές. Επομένως το «επίπεδο» αντιπλημμυρικής προστασίας ανάγεται και στην εκτίμηση του βαθμού προστασίας της περιοχής.
Πάντως αν πρόκειται για αστικές περιοχές, ιδίως με μεγάλους πληθυσμούς το «επίπεδο» αυτό είναι αυτονόητο ότι πρέπει να είναι πολύ υψηλό τουλάχιστον να προστατεύει από πλημμύρες εκατονταετίας.
Υπάρχει ένα δεύτερο ερώτημα:
Για να προστατευθεί ολόκληρη η επικράτεια από πλημμύρες θα απαιτηθούν τεράστιες δαπάνες. Άρα πρέπει να γίνει μία ιεράρχηση με απόλυτη προτεραιότητα την προστασία κατοικημένων περιοχών, ιδιαίτερα σημαντικών αστικών κέντρων και ειδικά όπου υπάρχει μεγάλος πλημμυρικός κίνδυνος.
Το τραγικό περιστατικό της Μάνδρας θα πρέπει να είναι το έναυσμα για τον προγραμματισμό αντιπλημμυρικής θωράκισης τουλάχιστον αστικών περιοχών όπου επικρέμεται πλημμυρικός κίνδυνος.
Ο κ. Γεώργιος Χ. Σούλιος είναι ομότιμος καθηγητής Α.Π.Θ., Πρώην Πρόεδρος Εθνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης και Πρώην Εμπειρογνώμων της Ε.Ε.
